اسناد خزانه اسلامی، تعریف و کارکرد

اسناد خزانه مرسوم در دنیا توسط دولت به رقمی کمتر از قیمت اسمی به خریداران فروخته شده و از منابع مالی حاصل از فروش، بدهی‌های دولت پرداخت می‌شود، اما به دلیل اشکالات فقهی وارد بر این روش، دولت جمهوری اسلامی ایران، این اوراق را صادر و به شکل مستقیم به طلبکاران غیر دولتی واگذار می‌کند. دارنده اوراق درصورت نیاز به وجه نقد، این اوراق را در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران به فروش می‌رساند.

چرا اسناد خزانه اسلامی را اسناد بدون ریسک می‌دانند؟ دلیل آن، عدم ایفای تعهدات دولت در زمان سررسید است. برای رفع این نگرانی، دولت به این بدهی اولویتی هم‌ردیف حقوق و مزایای کارکنان خود داده و به عنوان بدهی ممتاز دولت در نظر گرفته می‌شود. خزانه‌داری کل کشور نیز موظف است پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی را در سررسید اوراق تعهد کند. این تعهدنامه به امضای وزیر امور اقتصادی و دارایی رسیده است از این رو اسناد خزانه اسلامی ریسک نکول نخواهند داشت.

تفاوت عمده این اسناد با سایر اوراق بهادار، در سررسید آن و پرداخت سود است. این اوراق عموما سررسیدی کمتر از یک سال داشته و اغلب سررسیدشان به صورت 4، 13، 26 و 52 هفته‌ای است. اسناد خزانه اسلامی بدون سود بوده و هیچ‌گونه پرداخت میان دوره‌‌ای تحت عنوان سود نخواهند داشت و سرمایه‌گذاران از مابه‌التفاوت قیمت خرید اوراق و ارزش اسمی دریافتی آن در سررسید، منتفع خواهند شد. دارندگان اوراق، مبلغ اسمی را در سررسید از دولت دریافت می‌کنند.

همچنین، این اوراق در مقایسه با دیگر ابزارهای بازار پول از درجه نقد شوندگی بیشتری برخوردار است.

هدف از انتشار اسناد خزانه اسلامی چیست؟

این اوراق، با هدف تسویه بدهی‌های دولت به طلبکاران غیردولتی، کنترل نقدینگی بازار، اجرای سیاست‌های پولی، تأمین کسری بودجه و مدیریت بازار منتشر می‌شود. همچنین این ابزار، اصلی‌ترین ابزار بازار پول جهت اعمال سیاست‌های پولی از سوی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران است.

فرآیند انتشار و فروش اسناد خزانه اسلامی به چه صورت است؟

وزارت امور اقتصادی و دارایی به نمایندگی از دولت، اسناد خزانه اسلامی را از محل ردیف بودجه اختصاص یافته، منتشر می‌کند. دستگاه‌‌های ذی‌ ربط نیز بر اساس بودجه اختصاص یافته و اولویت‌ بندی، لیست پیمانکاران طلبکار از دولت را به بانک عامل معرفی خواهند کرد. بعد از احراز هویت و اخذ اطلاعات لازم توسط بانک عامل، لیست پیمانکاران به فرابورس ایران اعلام خواهد شد. سپس حداکثر ظرف 10 روز کاری، اطلاعات در سامانه معاملات ثبت شده و پیمانکاران می‌توانند نسبت به فروش اسناد خزانه اسلامی در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران اقدام کنند.

پیمانکارانی که برای تامین منابع مالی خود نیاز به وجه مالی داشته باشند، می‌توانند اوراق خود را از طریق یکی از کارگزاران عضو فرابورس ایران به قیمت روز در بازار فرابورس ایران به فروش برسانند.

فرآیند پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی در سررسید به چه صورت است؟

سازمان برنامه و بودجه کشور، وجه مورد نیاز برای بازپرداخت ارزش اسمی اوراق را با توجه به زمان سررسید، از طریق خزانه‌داری کل کشور به بانک عامل منتقل می‌کند. شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، بر‌اساس اطلاعات آخرین دارندگان اسناد خزانه اسلامی، ارزش اسمی اوراق را از طریق بانک عامل به حساب دارندگان مذکور واریز خواهد کرد.