آیا اروپا درحفظ برجام جدی است؟

این سوال بسیار جدی درباره پایبندی اتحادیه اروپا و مواضع این اتحادیه در مخالفت با آمریکاست. اگر بخواهیم براساس متغیرها و پیشفرض‌های گذشته سیاست‌های اروپا را مورد بحث و تحلیل قرار بدهیم، میزان مقاومت اروپا در برابر آمریکا ضعیف و شکننده است. سطح روابط اقتصادی و تجاری اروپا با آمریکا آن‌قدر بالاست که اروپاییان اگر بخواهند براساس هزینه و فایده در برابر سیاست‌های آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران تصمیم‌گیری کنند نباید به پایبندی اروپا بر مواضعش چندان امیدوار بود. اما نظام بین‌الملل در مرحله گذار قرار دارد و به قدرت رسیدن دونالد ترامپ به این مرحله گذار سرعت بخشیده است. اروپا در موضوع برجام فراتر از ملاحظات اقتصادی به آن نگاه می‌کند. برجام یک فرصت تاریخی و آزمونی برای اتحادیه اروپاست که نقش و جایگاه خود را در نظام بین‌الملل تثبیت کند. اتحادیه اروپا در چند سال گذشته، با بحران‌های جدی روبه‌رو شده است. بحران مالی، بحران پناهجویان، افزایش اقدامات تروریستی و تنش در روابط با روسیه.

از سویی دیگر به قدرت رسیدن دونالد ترامپ در آمریکا و سیاست‌های او در قبال اروپا نشان داد که اروپا در مواجهه با انواع بحران‌ها نمی‌تواند به آمریکا اتکا داشته باشد. سیاست‌های حمایتگرانه آمریکا و درخواست از اروپا در تامین هزینه‌های امنیتی حکایت از این دارد که اروپا می‌بایست به سمت خوداتکایی پیش برود. منطقه خاورمیانه در مجاورت اروپا قرار دارد. این منطقه تنها از جهت انرژی برای اروپا مهم نیست. تبعات کانون‌های بحرانی در منطقه خاورمیانه متوجه اروپاست. موج پناهجویان سوری و عراقی به اروپا و افزایش اقدامات و تهدیدات تروریستی، چالشی جدی را برای کشورهای اروپایی ایجاد کرده است. اروپا چه بخواهد و چه نخواهد نمی‌تواند نقش مثبت ایران در ثبات بخشیدن به منطقه خاورمیانه را نادیده بگیرد. نگاه به مسائل خاورمیانه از زاویه دید آمریکا و اسرائیل و عربستان برای کشورهای اروپایی چالش‌برانگیز است. اروپا هم اکنون به دنبال یک سیاست متوازن در روابط با قدرت‌های منطقه‌ای خاورمیانه مثل ایران، رژیم صهیونیستی، عربستان سعودی و ترکیه است. برجام فرصتی برای رسیدن به این سیاست است. اروپا در موضوع برجام ملاحظاتی فراتر از ملاحظات اقتصادی و تجاری در روابط با ایران دارد، این به معنای نادیده گرفتن پتانسیل‌های بازار بزرگ ایران نیست، بلکه به این معناست که روابط با ایران ابعاد سیاسی و امنیتی مهم‌تری از ابعاد اقتصادی و تجاری دارد. برای جمهوری اسلامی ایران نیز این فرصتی بزرگ است که از اختلاف میان آمریکا و کشورهای اروپا حداکثر بهره‌برداری را در سطح نظام بین‌الملل کند. برای اولین بار در چهار دهه گذشته است که به غیر از آمریکا و رژیم صهیونیستی و سه کشور عربی منطقه خلیج فارس، بقیه جهان در جبهه ایران و در برابر آمریکا ایستادند. تشدید تحریم‌های آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران به بهانه‌های مختلف روابط بین‌الملل و تجارت ایران را تحت تاثیر قرار خواهد داد. ولی بدون آمریکا هم می‌توان تاثیر تحریم آمریکا را به حداقل رساند. چین، روسیه، هند و کشورهای شرق آسیا، همواره یک فرصت برای ایران بودند، اما اروپا جایگاه ویژه خود را در منطقه خاورمیانه و ایران دارد. اروپا در نهادهای بین‌المللی نقشی پررنگ و اثرگذار دارد و جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با کمک اروپا بسیاری از تصمیمات یکجانبه‌گرایانه و تنش‌آفرین آمریکا را خنثی کند، البته همه چپز نسبی است و هر احتمالی از سوی اروپا در قبال سیاست ایران را نمی‌توان نادیده گرفت، اما متغیرها و پیشفرض‌ها در روابط میان اروپا و آمریکا تغییر کرده است. برداشت اروپا از مفهوم امنیت و تهدید متفاوت از برداشت آمریکا و رژیم صهیونیستی و عربستان است. اروپا تلاش می‌کند که ابزارهای نرم امنیت خود را ارتقا بخشیده و تهدیدها را مدیریت کند. توافق برجام در این سیاست اروپا عنصری تعیین‌کننده در منع اشاعه سلاح‌های هسته‌ای است و اروپا تلاش خواهد کرد که به هر صورت ممکن آن را حفظ کند.

مرتضی مکی/ تحلیلگر مسائل سیاست خارجی