نهمین نشست گروه بریکس

به گزارش جام جم آنلاین، شی جینپینگ‌ در افتتاحیه نهمین نشست گروه 5 کشور نوظهور اقتصادی موسوم به «بریکس» روند رو به رشد دیوار تعرفه میان کشورها را سد راه آزادی تجارت جهانی اعلام کرد و گفت: کشورهای جهان باید امکان گردش آزاد کالا، خدمات و سرمایه را فراهم کنند و از سیاست‌های حمایتی در حوزه اقتصاد دست بردارند.

موضوعاتی نظیر تجارت آزاد جهانی، توسعه اقتصاد دیجیتالی، ارتقای امنیت سایبری و محیط زیست در دستور کار نشست نهم سران گروه بریکس در چین قرار دارند.

اهمیت نشست بریکس برای پکن

گروه بریکس نمادی از سهم خواهی یکپارچه 5 کشور نوظهور در مدیریت اقتصاد جهانی و نوعی هماوردی با گروه 7 به عنوان هفت کشور صنعتی جهان به شمار می‎آید. از این منظر چین به عنوان اصلی‌ترین رقیب اقتصادی غرب به صورت عام و آمریکا به صورت خاص می کوشد با شکل دهی به اتحادیه‎ها وسازمان‎های اقتصادی منطقه‌ای و بین‌المللی وزن خود را بر اقتصاد بین‌الملل و اقتصاد غرب تحمیل کند.

در این چارچوب چین علاوه بر ایفای نقش محوری در تشکیل گروه کشورهای نوظهور اقتصادی (بریکس) اصلی‌ترین نقش را در تشکیل سازمان همکاری شانگهای داشته و به عنوان قدرت مسلط در این سازمان همه تلاش خود را برای ایجاد همگرایی و هم‌پوشانی اقتصادی در این سازمان به کار گرفته است.

طرح بلندپروازانه احیای جاده ابریشم از چین به قاره‎های اروپا و آفریقا که در نشست اخیر سران سازمان همکاری شانگهای مورد حمایت این سازمان قرار گرفته است، بخشی از برنامه‌های چین برای توسعه توان و اثرگذاری در اقتصاد و تجارت منطقه‌ای و بین‌المللی است.

نکته مهمی که در این زمینه وجود دارد، تلاش پکن برای جذب ظرفیت‎های اعضای گروه بریکس جهت اجرای طرح جاده ابریشم جدید است. روزنامه روسی «نیزاویسیمایا گازیتا» در تحلیلی در این باره نوشت: مقامات پکن قصد دارند از امکانات کشورهای عضو «گروه بریکس»، به ویژه روسیه و هند، برای پیشبرد طرح جاده ابریشم جدید موسوم به «یک کمربند - یک راه» استفاده کنند.

در شرق آسیا نیز چین با عضویت ناظر در اتحادیه اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا (آسه‎آن) تلاش موثری برای توسعه همکاری‌ها و تثبیت و تحکیم نفوذ اقتصادی خود در این منطقه انجام داده است.

مطابق آخرین آمارها چین در حال حاضر بزرگترین شریک تجاری اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیاست، و آ.سه.آن نیز سومین شریک بزرگ تجاری چین پس از آمریکا و اتحادیه اروپا و مقصدی مهم برای سرمایه‌گذاری این کشور است.

برخی آمارها حجم مبادلات تجاری چین با اتحادیه آسه‎آن را در حدود 500 میلیارد دلار ارزیابی کرده‎اند. این درحالی است که دو طرف چشم انداز هزار میلیارد دلاری در مبادلات تجاری را برای خود ترسیم کرده‌اند.

در مجموع میزبانی از نشست سران کشورهای بریکس فرصتی برای خودنمایی داخلی و بین‎المللی چین است، و ظرفیت‎های ویژه اقتصاد چین برای ایفای نقش اثرگذار و بازیگری فعال در آینده اقتصاد جهانی را به نمایش می‎گذارد.

ظرفیت‎های اقتصادی گروه بریکس

اقتصاد بریکس متشکل از مهمترین و بزرگترین کشورهای در حال توسعه از چهار قاره جهان مرکب از چین، هند، روسیه، برزیل و آفریقای جنوبی است، که ظرفیت‎های بسیار مهمی برای توسعه پرشتاب اقتصادی و تبدیل شدن به قطب اثرگذار و تعیین کننده در اقتصاد بین‎الملل دارد.

1- جمعیت

مهمترین داشته این گروه اقتصادی، جمعیت انسانی عظیمی است که به ویژه در چین و هند متمرکز شده‌اند. مطابق آخرین آمارها جمعیت تحت پوشش اعضای گروه بریکس بیش از سه میلیارد و یکصد میلیون نفر است، که تقریبا نیمی از کل جمعیت 7/5 میلیارد نفری کره زمین را شامل می‌شود.

مقایسه این رقم با جمعیت 761 میلیون نفری گروه 7 (هفت کشور صنعتی جهان) نشان از بازار بی‌نظیری دارد که پیش روی بریکس قرار دارد، و به عنوان بزرگترین بازار مصرف جهان یکی از مهمترین محرک‌های توسعه اقتصادی گروه بریکس به شمار می‎آید.

2- وسعت جغرافیایی

مزیت مهم دیگری که گروه بریکس دارد، برخورداری از یک اقلیم پهناور به وسعت 31 میلیون کیلومتر مربع است که در چهار قاره آسیا، اروپا، آمریکای لاتین و آفریقا گسترده شده و تقریبا 27 درصد از مساحت خشکی کره خاکی را شامل می‌شود، و سرشار از انواع ذخایر طبیعی، معدنی، نفت و گاز، آب، پوشش جنگلی و مواهب متنوع اقلیمی است.

3- سهم از تولید ناخالص داخلی جهان

مطابق آمار سال 2016 صندوق بین‌المللی پول گروه بریکس بعد از گروه 7 بزرگترین قطب اقتصادی جهان از جهت تولید ناخالص داخلی (GDP) بوده است. بر اساس این گزارش مجموع تولید ناخالص داخلی 5 کشور چین، هند، روسیه، برزیل و آفریقای جنوبی (گروه بریکس) در سال گذشته میلادی نزدیک به 17 تریلیون دلار بوده است که 23/5 درصد از کل تولید ناخالص داخلی جهان را شامل می‌شود.

این درحالی است که مطابق این گزارش، حجم تولید ناخالص داخلی گروه 7 کشور صنعتی جهان (آمریکا، ژاپن، آلمان، فرانسه، انگلیس، ایتالیا و کانادا) حدود 31 تریلیون دلار برابر با 41 درصد از جی دی پی جهانی است.

بر اساس گزارش صندوق بین‎المللی پول درباره عملکرد اقتصاد جهان در سال 2016 کل تولید ناخالص داخلی جهان 75 تریلیون و 212 میلیارد و 696 میلیون دلار اعلام شده است.

4- ظرفیت جذب اعضای جدید

یکی از مهمترین اهداف کشورهای عضو گروه بریکس از تشکیل این سازمان اقتصادی، شکستن انحصار کشورهای صنعتی در مدیریت اقتصاد و تحولات بین‎المللی بوده است.

این هدف ظرفیت مناسبی را برای توسعه گروه بریکس و بسترسازی برای جذب دیگر کشورهای درحال توسعه فراهم کرده است. به عنوان مثال کشورهایی مانند مکزیک، ایران و مصر از نامزدهای عضویت احتمالی در بریکس هستند که می‎توانند با پیوستن خود ظرفیت‎های قابل توجهی را برای این گروه به ارمغان بیاورند.

چالش‌های گروه بریکس

الف) مهمترین چالشی که کشورهای نوظهور در اقتصاد جهانی (بریکس) را تهدید می‌کند، کاهش رشد اقتصادی است.

مطابق آمارها رشد اقتصادی چین – که به تنهایی دو سوم از اقتصاد گروه بریکس را تشکیل می‎دهد - در سال 2016 میلادی به 7/6 درصد رسید. همچنین پیش بینی مراکز اقتصادی جهان حاکی است رشد اقتصاد ی چین در سال 2017 به حدود 6/5 درصد و در سال 2018 به حدود 6 درصد می‌رسد.

این آمارها در مقایسه با رشد 13 درصدی اقتصاد چین که در حدود یک دهه گذشته ثبت شده است، نشان می‎دهد که رشد اقتصادی این کشور به حدود نصف کاهش یافته است. امری که ریشه در مشکلات پیش روی اقتصاد چین، و تاثیرپذیری آن از بحران اقتصاد جهانی در سال‎های اخیر دارد.

اقتصاد روسیه هم در سال‎های اخیر نشاط و پویایی گذشته را از دست داده و با چالش‎های متعددی مواجه شده است. کاهش قیمت نفت و تحریم‌هایی که در پی بحران اوکراین و الحاق شبه‌جزیره کریمه به خاک روسیه از سوی اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا علیه مسکو وضع شده دو علت اصلی رکود و کاهش رشد اقتصاد روسیه ظرف سه چهار سال اخیر به شمار می‎آید.

مطابق آمارهای وزارت اقتصاد روسیه، متوسط نرخ رشد اقتصادی روسیه در هشت ساله نخست ریاست جمهوری ولادیمیر پوتین از سال 2000 تا 2008 میلادی برابر با 7/6درصد (هفت و شش دهم درصد) بود. این درحالی است که از سال 2014 تا کنون رشد اقتصادی روسیه از مرز دو درصد فراتر نرفته است.

شرایط برزیل بسیار سخت‌تر از چین و روسیه است. این کشور که زمانی امید کشورهای آمریکای جنوبی بود، در دو حوزه سیاسی و اقتصادی با بحران‎های پیچیده‎ای مواجه شده که در کوتاه مدت راه برونرفتی از آنها ندارد. اقتصاد برزیل همچنین مانند روسیه از کاهش قیمت نفت آسیب‎های زیادی دیده است. افزایش سریع شمار بیکاران و کاهش پرشتاب قدرت اقتصادی مردم دو نشانه مهم از بحران در اقتصاد برزیل است.

آفریقای جنوبی هم در دهه دوم هزاره سوم میلادی با کاهش شدید رشد اقتصادی مواجه شد.

منفی شدن توازن تجاری این کشور با پیشی گرفتن واردات از صادرات و وابستگی رو به رشد دولت آفریقای جنوبی به قروض دولتی نشانه‎هایی از بحرانی شدن شرایط اقتصادی در آفریقای جنوبی است.

تنها عضو گروه بریکس که وضعیت اقتصادی باثباتی دارد و هنوز از نرخ رشد بالای 7/6درصدی برخوردار است، اقتصاد هند است. بهبود شرایط سرمایه‎گذاری در هند، کاهش تورم دو رقمی به یک رقمی زیر 10 درصد، و حفظ ثبات اقتصادی از جمله ویژگی‎هایی است که نظر مثبت سرمایه‎گذاران خارجی را به هند جلب کرده و روند رشد اقتصادی این کشور را ثابت نگه داشته است.

با اینهمه عملکرد اقتصادی گروه بریکس در مقایسه با اقتصاد جهانی و سایر قطب‎های اقتصادی نظیر گروه هفت همچنان مثبت است، و رشد اقتصادی این گروه فراتر از نرخ رشد جهانی ادامه دارد.

ب) چالش دیگری که به ویژه دو قدرت اقتصادی اصلی بریکس یعنی چین و هند را درگیر کرده است، تنش در خطوط مرزی دو کشور است که در یکی دو ماه گذشته تشدید شده، و همکاری‎های دو کشور را در معرض تهدید قرار داده است. هر چند در آستانه نشست گروه بریکس دو کشور تلاش کردند این اختلافات را مدیریت کنند.

ج) چالش سوم، کندی روند همگرایی در گروه بریکس است که ریشه در اولویت‎های متفاوت و ناهمگون کشورهای عضو دارد. به عنوان مثال دو کشور چین و هند اختلافات عمیقی در نگاه راهبردی به مسایل منطقه‎ای و بین‌المللی دارند، و رقبای اصلی، تاریخی و سنتی در حوزه‎های سیاسی، امنیتی و اقتصادی به شمار می‌آیند.

تنش‌های مرزی و رقابت هند و چین بر سر مسائل جنوب شرق آسیا، آسیای مرکزی، افغانستان و پاکستان واقعیتی است که ریشه در تضاد منافع راهبردی دو کشور دارد.

از سوی دیگر دو کشور برزیل و آفریقای جنوبی در دو قاره آمریکا و آفریقا از جهت ملاحظات بین‎المللی مشترکات کمتری با روسیه و چین دارند، و می‎کوشند همزمان با بهره‎مندی از ظرفیت بریکس، از تقابل منافع راهبردی با غرب و ایالات متحده اروپا خودداری کنند.

این چالش مجموعه‎ای از اختلافات در اولویت‎های راهبردی میان اعضای گروه بریکس را شامل می‌شود

جمع بندی

در مجموع گروه اقتصادی بریکس، به رغم چالش‌های پیش رو یکی از ظرفیت‎های مهم در اقتصاد بین‎الملل است، که در کنار دیگر سازمان‎ها و اتحادیه‎های منطقه‎ای و بین‎المللی اثرگذاری کشورهای در حال توسعه در اقتصاد جهانی را افزایش داده است، و می‌تواند به عنوان عاملی برای تامین منافع کشورهای نوظهور در برابر نفوذ و سیطره طلبی کشورهای صنعتی عمل کند.

به باور تحلیل گران، ظرفیت‌های رشد و توسعه اقتصادی در کشورهای درحال توسعه فرصتی است که می‎تواند آینده روشن‎تر گروه‎های اقتصادی جدید نظیر گروه بریکس را تضمین کند.

طبعا فعلیت یافتن این فرصت‎ها و ظرفیت‎های بالقوه تا حدود زیادی مشروط به مدیریت چالش‎ها واختلاف‎ها و تعریف منافع و اولویت‎های مشترک بین اعضای گروه بریکس و سایر اتحادیه ‏ها و سازمان‎های اقتصادی مشابه است.

همچنانکه این گروه توانسته به رغم تنش‌های سیاسی و منطقه‌ای، درباره ایجاد بانک توسعه نوین به نتیجه برسد و در همین چارچوب بیش از یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار برای طرح های چین و هند و روسیه اختصاص دهد.

یوسف اسماعیلی / جام جم آنلاین