قهر معماری مدرن با کوچه‌های آشتی‌کنان کرمانشاه

به گزارش مهر، خانه‌های قدیمی و معماری بومی و اصیل بخشی از حافظه تاریخی یک شهرهستند. آن‌وقت‌ها که هنوز مردمان شهر در آهن و فولاد محصور نشده بودند، با خاک و سنگ، آب و آفتاب در بستر آگاهی و تجربه‌های دیرین، فضاهایی را سامان دادند که امروزه یادگارهای آن جزو میراث فرهنگی ما و آیندگان سرزمین است.

معماری و سبک طراحی بناها و خانه‌هایی که بشر از دیرباز تاکنون در آن‌ها زیسته و گذران عمر کرده است تنها یک زیور یا زینت برای کاشانه آدمی محسوب نمی‌شود بلکه رج به رج برگرفته از مجموعه آداب و سنن و روحیات هر قوم در هر دوره زمانی است.

حتی معماری کوچه‌ها و معابر چنین خصیصه‌ای را با خود به همراه داشته‌اند به‌اندازه‌ای که برخی گذرگاه‌ها را امروزه با نامی برگرفته از کارویژه آن‌ها در آن ایام می‌شناسند. شاید گمان کنید که تنگی و فضای باریک عبور و مرور از کوچه‌های قدیمی ناشی از یک نقص اندیشه‌ای در معماری کهن است درحالی‌که اساتید علم معماری این سبک از سازه معابر قدیمی را به کوچه‌های آشتی‌کنان می‌شناسند.

ازجمله ابنیه باارزش بافت شهر کرمانشاه، بازار قدیمی آن است که دارای قدمتی بیش از 150 سال است.

کرمانشاه دارای خانه‌های تاریخی متعددی است که نمونه معماری غنی این دیار را می‌توان در خانه‌های معین الکتاب، خواجه باروخ و صمدی دیدخانه‌ معین الکتاب در محله قدیمی علاف خانه واقع‌شده که راه دسترسی به آن از طریق کوچه توکل و فیض مهدوی میسر است. این خانه از نوع خانه‌های درون‌گرا است که با عبور از هشتی به حیاط بیرونی و سپس با گذشتن از راهرویی دراز می‌توان وارد حیاط اندرونی شد.

این راهرو به‌طور مستقیم به حیاط اندرونی منتهی نمی‌شود بلکه با زاویه‌ای 90 درجه‌دو حیاط را به هم وصل می‌کند و به عبارتی امکان دیدمستقیم از حیاط بیرونی به حیاط اندرونی وجود ندارد. اندرونی که بخش اصلی بنا محسوب می‌شود به‌صورت حیاط نسبتاً بزرگی به مساحت 154 مترمربع است.

در این بخش در سه طرف حیاط دارای فضاهای مسکونی است و در ضلع جنوبی که فاقد اتاق است به‌وسیله طاق‌نماهایی تزئین شده است. در ضلع شمالی حیاط، مهمانخانه بزرگی وجود دارد.

علی فرخی کارشناس ارشد معماری اظهار داشت: نزدیکی و تعامل تنگاتنگ مردم در شهرهای ایران در معماری‌های اصیل ایرانی اسلامی نمود و بروز زیادی دارد و این روزها از آثار به‌جامانده از آن‌ها که کم هم نیستند می‌توان به آن‌ها پی برد.

این استاد دانشگاه‌ گفت: کوچه‌های آشتی‌کنان در معماری شهری مانند کرمانشاه از همین دست مثال‌ها هستند. فضای اندک عبور و مرور در کوچه‌های باریک قدیمی به شکلی بود که شاید در عرض تنها اجازه عبور دو نفر مهیا بود، دونفری که اگر تمایلی برای رویارویی و گفت‌وگویی در اندازه شنیدن یک سلام با یکدیگر نداشتند هم با عبور از این کوچه‌ها مجبور به تعامل و آشتی می‌شدند.

وی افزود: خانه‌هایی با حیاط‌های وسیع که در هر گوشه آن یک واحد برای زندگی مستقل یک خانواده دیده می‌شد درواقع نسخه اولیه زندگی آپارتمانی است که البته بر روی زمین و در محوطه‌ای با روح پرهیجان و مملو از نشاط زندگی تعبیه‌شده بود.

قطع ارتباط فرهنگی نسل‌ها

یک دانشجوی رشته شهرسازی در کرمانشاه نیز در این خصوص می‌گوید: معماری اصیل ایرانی درواقع پیامبر فرهنگ و آداب و سنن نسل گذشته برای نسل امروز است.

شاهین زنده‌دل گفت: وقتی شما یک گنجینه فرهنگی مانند ساختمان‌های قدیمی با معماری اصیل را بدون هیچ مطالعه و نمونه‌برداری تخریب می‌کنید درواقع پل ارتباطی میان فرهنگ و سنن نسل گذشته با نسل امروز را تخریب کرده‌اید.

وی افزود: این گسست فرهنگی یک تلاطم و هیجان کاذب برای رسیدن به یک هویت جدید را در نسل امروز به وجود می‌آورد و ناخودآگاه بستر نفوذ سبک زندگی غرب و ناسازگار با روحیات شرقی را به جامعه تحمیل می‌کند.

معماری نماد هویت یک ملت

معماری شهری در نقاط مختلف ایران تابعی از ویژگی‌های جغرافیایی شهرها است و نمادی از فرهنگ‌ها و سنن آن مردم و مجموعاً هویت آن‌هاست.

در دهه‌های اخیر فاصله شگرفی بین معماری کهن و جدید به وجود آمده به‌طوری‌که شهر جدید و کهن در تضاد باهم قرارگرفته‌اند و شهر کهن حیات خود را در این رویارویی از دست می‌دهد درحالی‌که ارزش‌های معماری بیشتر در شهر کهن و بافت کهن است.

متأسفانه نهادهایی که باید به معماری شهرها بپردازند توانایی و مرجعیت ندارند البته آموزش معماری در ایران و کیفیت دانش معماری در مراکز آموزش عالی کمکی به ارتقای معماری شهری نمی‌کند.

رعایت معماری ایرانی اسلامی

اهمیت توجه به معماری ایرانی- اسلامی به گونه‌ای است که نمایندگان مردم در خانه ملت دستگاه‌های اجرایی مکلف به رعایت معماری ایرانی اسلامی در طراحی فضاهای عمومی کردند.نمایندگان در نشست علنی یکشنبه 11 تیرماه امسال مجلس شورای اسلامی، در جریان رسیدگی به طرح حمایت از هنرمندان و استادکاران صنایع‌دستی با ماده 9 این طرح موافقت کردند.بر اساس این ماده دستگاه‌های اجرایی موضوع ماده 5 قانون مدیریت خدمات کشوری و شهرداری‌ها مکلف‌اند در طراحی فضاهای عمومی شهری از نمادهای صنایع‌دستی و هنرهای سنتی متناسب با معماری ایرانی و اسلامی استفاده کنند.

بحث معماری هم از جهت ارزش‌های اسلامی و مذهبی و همچنین از جهت مسائل فرهنگی و تمدنی ایرانی، دارای ارزش است که باید موردتوجه قرار گیردهمچنین اقدامات ترویجی و تصمیمات معاونت معماری و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی تأثیرات بلندمدتی بر کیفیت امور شهرها می‌گذارد و درواقع تبیین نظم و انضباط شهری و معماری همسو با فرهنگ ایرانی اسلامی از وظایف این وزارت خانه است که به نظر می رسد باید قدم های جدی‌تری در این بخش برداشته شود.بنا به این گزارش، آنچه مسلم است حفاظت و حراست از ابنیه تاریخی و معماری‌ اصیل و کهن به‌جای مانده از پستوهای تاریخ یک ضرورت است.

بافت‌های فرسوده شهری همیشه یک بافت مزاحم که باید تخریب شوند نیستند. در دل این مناطق گنجینه‌هایی به‌جامانده از تاریخ وجود دارد که راز و رمز آرامش انسان‌های دهه‌های قبل را در خود نگهداری می‌کنند.حفاظت و مقاوم‌سازی بناهایی که ناخودآگاه آرامش را به ساکنین خود منتقل می‌کردند درواقع انتقال رمز آرامش به نسل جدید است و تخریب بی‌ضابطه آن‌ها نابودی آرامش بشری است.خانه باروخ، خانه خدیوی، تکیه‌های معاون الملک و بیگلربیگی، مسجد عمادالدوله و... همگی از آثار بی‌نظیر معماری ایرانی و اسلامی در کرمانشاه هستند که شاید ایام تعطیلات و سفرهای تابستانی فرصت مناسبی برای بازدید از آن‌ها باشد.