مذاکرات «آستانه» و وضعیت بازیگران بحران سوریه

علاوه بر اینها اجلاس آستانه به پشتوانه قطعنامه 2336 شورای امنیت سازمان ملل متحد و همچنین حمایت‌محور تهران، مسکو و آنکارا و آمادگی دولت و بخش عمده‌ای از جبهه معارضان سوری بهترین شرایط ایجاد آتش دائم و آغاز حل تدریجی بحران طولانی‌مدت این کشور را پیدا کرده است؛ لذا انتظار می‌رود طرفین مذاکره‌کننده در قزاقستان بتوانند به پیشبرد یک برنامه جامع در حل مساله کمک کرده و از آتش‌بس حراست کنند. در حال حاضر شرایط بازیگران فعال در بحران سوریه به این گونه است که آمریکا درگیر فرآیند انتقال قدرت در داخل کشورش است و نفوذ و مداخله‌ای محدود در مذاکرات دارد. عربستان و قطر که طی سالیان گذشته با حمایت از جریانات افراطی و تروریستی یکی از طرف‌های اصلی بحران سوریه بوده‌اند، به دلیل جنگ عربستان با یمن و تهدیدات امنیتی فراروی آن و نیز شکست‌های اخیر در صحنه میدانی تحولات سوریه در حاشیه قرار گرفته و به نوعی برگ‌های خود در مذاکرات را در اختیار ترکیه قرار داده‌اند. بنابراین سه بازیگر فعال در شکل دادن به تحولات اساسی در مذاکرات؛ ایران، روسیه و ترکیه هستند که منافعی یکپارچه و منسجم هم ندارند، ولی در این موضع که بحران خاتمه یابد و در مسیر سیاسی پیش رود هم‌نظر و همراه هستند.

روس‌ها به دنبال احیای اقتدار گذشته خود در جهان و منطقه هستند و آغاز حرکت خود را با حضور نظامی در سوریه محکم برداشته و درصددند با حل بحران سوریه به تثبیت جایگاه خود بپردازند. ترکیه اگرچه چرخش اساسی در مواضع خود داده، ولی درصدد مهار و کنترل قدرت و نفوذ رقیب منطقه‌ای خود یعنی ایران در تحولات خاورمیانه و افزایش نفوذ خود در شرایط جدید بحران سوریه است. بازیگر سوم و تعیین‌کننده ایران است که از ابتدا حمایت خود را از دولت و مردم سوریه با انرژی فراوان ادامه داده و اکنون بانفوذترین بازیگر خارجی عرصه میدانی در تحولات سوریه شده‌است.

در حال حاضر اگرچه در فرآیند مذاکرات، روسیه نقش متوازن‌کننده منافع ایران و ترکیه در بحران سوریه را به خود گرفته ولی تلاش همه طرف‌های مذاکره نهادینه کردن فرمول سوری ـ سوری برای حل درازمدت بحران سوریه است اگرچه حل سریع بحران انتظار خیلی بزرگ و تا حدی خارج از دسترس جلوه می‌کند.

نکته مهم برای ایران توجه به ظرفیت‌های انباشته خود در طول شش سال گذشته در بحران سوریه است، به عبارتی همان گونه که در صحنه میدان و میادین نظامی قدرت بالا و موثری داشته باید بتواند در صحنه سیاسی هم با افزایش قدرت چانه زنی و تعامل چند لایه با بازیگران جایگاه و نفوذ خود را در فردای سوریه و تحولات مرتبط با محور مقاومت حفظ و تقویت کند.

دکتر غلامرضا کریمی

استاد دانشگاه خوارزمی