روایت راپورتچی‌ها از تاریخ در تالار وحدت

اتفاق خوبی است. پای شخصیت‌های مذهبی، تاریخی و ملی به صحنه تئاتر باز شده است تا تئاترهای شخصیت‌محور یکی پس از دیگری روی صحنه بروند و مردم را به سالن‌های نمایش بکشانند. سال گذشته تئاتر ایران از این نظر پربار بود و می‌توان گفت پرداختن به زندگی چهره‌های تاثیرگذاری چون جاویدالاثر حاج احمد متوسلیان در تئاتر مقدمات اتفاق نیکی شد که امروز می‌توانیم شاهد آن باشیم.

این روزها صحنه تالار وحدت محل تمرین هنرمندان تئاتری است که قصد دارند از 20 تیرماه در «راپورت‌های شبانه دکتر مصدق» روی صحنه بروند. اصغر خلیلی کارگردان این تئاتر مدام مشغول است. هر روز صبح تمرین را شروع میکند و تا شب به کار خود ادامه می‌دهد. 63 بازیگر این اثر به نوبت می‌آیند و نقش‌هایشان را تمرین می‌کنند.

وقتی به سالن می‌رسیم آقای روزولت بتازگی تمرینش را تمام کرده و در حال استراحت است. ایرج راد بازیگر این نقش متن را در دست دارد و نشسته که نزد او می‌رویم تا توضیحاتش را درباره بازی در این نمایش بشنویم.

یک مرد آمریکایی

راد می‌گوید: همان‌طور که می‌دانید در این نمایش نقش روزولت را بازی می‌کنم. او شخصیتی است که از جانب آمریکا به ایران آمده است. ماموریتش این است که ماجرای کودتا را سر و سامان بدهد. او مقادیری دلار هم با خودش آورده برای هزینه‌هایی که در ارتباط با این کودتا ممکن است لازم باشد. او با فضا و وضعیت اجتماعی ایران آشنایی کامل داشته و سعی بر سامان دادن این قضیه دارد. نگاهش این است که کودتا در 22 مرداد به نتیجه برسد اما این اتفاق رخ نمی‌دهد و حقیقت کودتا شکست می‌خورد. روزولت مجددا به سر و سامان دادن وضعیت می‌پردازد و بالاخره اتفاقات منجر می‌شود به کودتای 28 مرداد، برکنار شدن مصدق و آمدن شاه روی کار.

او در ادامه درباره همکاری‌اش با این گروه تئاتری بیان می‌کند: دوست داشتم تجربه‌ای هم با نسل جوان داشته باشم و بازی در این کار را پذیرفتم. بنده نیازمند جلسات بیشتری برای تمرین بودم. علاقه‌مند بودم طبق کارهایی که با همدوره‌هایمان انجام می‌دادیم، تمرین کنیم اما ظاهرا جوان‌ها این روزها خیلی نیاز به تمرین ندارند و مثل ما تمرین‌های پیوسته و مداوم انجام نمی‌دهند.

راد می‌افزاید: بازیگران اکنون به شکل گروه‌های مجزا تمرین می‌کنند که زمان ما این‌طور نبود. همه عوامل موظف بودند در همه جلسات تمرین بدون هیچ تاخیری حضور داشته باشند. کار کاملا گروهی بود و هنوز هم وقتی با همدوره‌هایمان کار می‌کنیم همین سیستم را داریم.

تهیه‌کننده، خواننده

گروه تازه بازیگران روی صحنه آمده و مشغول تمرین شده‌اند. عوامل نظامی با همدیگر مشغول بحث شده‌اند و در گفت‌وگوهایشان فساد اداری حاکم در مراودات آن زمان کاملا به چشم می‌خورد. مشغول تماشای تمرین هستیم که به آهنگساز و خواننده گروه معرفی می‌شوم. محمدرضا منصوری در تمرین‌ها حضور دارد تا بتواند علاوه بر آشنایی با فضای کار، شاهد تمرین‌های نمایشی که تهیه‌کنندگی‌اش را هم به عهده گرفته، باشد.

او درباره فعالیتش در بخش موسیقی و سپس پذیرفتن تهیه‌کنندگی راپورت‌های شبانه دکتر مصدق می‌گوید: در ابتدا قرار نبود تهیه‌کننده کار باشم. آقای خلیلی از من برای ساخت موسیقی و خوانندگی کار دعوت کرده بودند و قرار بود دو تصنیف ابتدا و انتهای کار را بخوانم. ده روز بعد از این‌که درباره کار صحبت کردیم تماس گرفتند و گفتند دست نگه دارم. تهیه‌کننده پشیمان شده و کار را رها کرده است. دوست مشترکی داریم به نام آقای سلیمانی که مجری طرح کار هم هستند. ایشان به من پیشنهاد دادند تهیه‌کنندگی کار را بپذیرم. متن را خواندم و این کار را پذیرفتم و برآورد هزینه انجام شد و کار را شروع کردیم. البته تا این لحظه هزینه‌ها چند برابر هم شده و من کنار آمده‌ام. (با خنده)

او که پیش از این سابقه تهیه‌کنندگی در عرصه موسیقی را داشته برای نخستین بار وارد عرصه موسیقی شده و دو تصنیف تاریخی را در آغاز و پایان اجرا می‌خواند. در پایان صحبت‌هایمان به منصوری می‌گوییم شما اولین موزیسین پولدار هستید که تهیه‌کننده تئاتر شده‌اید. او هم می‌خندد و می‌گوید: بسیاری از موزیسین‌ها پولدار هستند و رو نمی‌کنند. البته اغلب تهیه‌کننده‌ها دنبال بازگشت مالی هستند و دید هنری ندارند. من به دید هنری و این‌که چرخه کار بچرخد آمدم.

تاریخ برایم مهم است

کارگردان راپورت‌های شبانه دکتر مصدق خیلی خسته است. از صبح مشغول تمرین بوده و کمی استراحت می‌کند تا تمرین‌ها را فرهاد آئیش (مصدق) این نمایش ادامه دهد. خلیلی درباره پرداختن به این شخصیت می‌گوید: در کارهایم همیشه تاریخ برایم مهم بوده است و فکر می‌کنم می‌توانم به آن خوب بپردازم.

این کارگردان توضیح داد: در حقیقت ساختاری که در پیرنگ نمایشنامه جاری است همان زندگینامه دکتر مصدق بعد از ملی شدن صنعت نفت تا مرگ او را در برمی‌گیرد اما زاویه دید من به زندگی مصدق به شکل نمایش صرف بیوگرافی این شخصیت نیست بلکه بیشتر عوامل رخ دادن کودتای 28 مرداد و مرگ مصدق را از زاویه دید رسانه‌ها و افکار عمومی مورد بررسی قرار داده‌ام.

کارگردان «اولیور توئیست» یادآور شد: برای رساندن این مفهوم همه روزنامه‌ها، رسانه‌ها و رادیو و تلویزیون آن دوران را مورد توجه قرار دادم و نکته دیگر این‌که طراح‌های این اتفاق رسانه‌ای نیز مورد توجه قرار گرفته‌اند. برای نگارش نمایشنامه و رسیدن به این لحظات نمایشی مطالعات زیادی داشتم و نظر موافقان و مخالفان مصدق، مطالعه مستندات و گفت‌وگوهایی که با او صورت گرفته را بررسی کردم و همچنین با افرادی که با واسطه و بی‌واسطه با دکتر مصدق در ارتباط بودند نیز ملاقات داشته‌ام.

او درباره پرداختن به مصدق می‌گوید: حدود یک سال و نیم تمام کتاب‌ها و اسناد مانده از روزگار مصدق را مورد مطالعه قرار دادم تا در دام جانبداری‌ها نیفتم. فایل‌های صوتی دفاعیات ایشان در دادگاه، سخنرانی‌ها و... همه را مطالعه کردم و سعی کرده‌ام تصویری واقعی از این شخصیت تاریخی ارائه دهم.

خلیلی ادامه می‌دهد: تاریخ تجربه‌پذیر و تکرار شدنی است. اگر نگاهی به اتفاقات تاریخی داشته باشیم، می‌بینیم اتفاقات خوشایند و ناخوشایند تاریخ در توالی زمان دوباره رخ داده‌اند. مگر زمانی که مردم به بلوغ فکری رسیده‌اند و شکل اتفاقات را عوض کرده‌اند.

او درباره انتخاب بازیگرها می‌گوید: در این نمایش 63 شخصیتی که در واقعه کودتا دخیل بوده‌اند روی صحنه می‌روند و هیچ‌کس سیاهی لشکر نیست. زمانی که نمایشنامه را می‌نوشتم فرهاد آئیش را برای نقش مصدق انتخاب کرده بودم و اگر ایشان بازی در این نقش را قبول نمی‌کردند باید در نمایش تغییراتی ایجاد می‌کردم. آقای راد هم دقیقا به نقشش می‌آید و بسیار خوشحالم که بازی در آن را پذیرفتند.

او ادامه می‌دهد: رضا بهبودی، علی نیکزاد، خسرو امینی، امین زارع و علی رادمنش نقش نمایندگان مجلس را بازی می‌کنند، علیرضا آران نقش زاهدی را و رویا میرعلمی دختر دکتر مصدق را.

این کارگردان اظهار امیدواری کرد که مخاطبان پس از دیدن این نمایش بتوانند تصویر واقعی از این شخصیت تاریخی داشته باشند.

زینب مرتضایی‌فرد

فرهنگ و هنر