از «شب افطاری» تا «کلوخ‌اندازان»

ساکنان استان مرکزی (استانی عالم‌پرور که مهد بزرگان علم و فقاهت همچون حضرت امام خمینی(ره)، آیت‌الله اراکی و فاضلین نراقی و... است)، نیز ماه مبارک رمضان را با مراسم و آیین‌های خاصی عزیز و گرامی می‌دارند. ازجمله این آیین‌ها می‌توان به آیین ویژه‌ای به نام «کلوخ اندازان» اشاره کرد که در شهرستان فراهان مرسوم بوده و معمولا در آخرین روز ماه شعبان برگزار می‌شده است؛ به این ترتیب که بزرگ هر فامیل، اغلب به عنوان عصرانه آش رشته‌ای تدارک دیده و با جمع‌کردن خویشان دور هم و به میمنت و مبارکی آمدن ماه میهمانی خدا جشن کوچکی را برگزار می‌کردند. برخی نیز این آش رشته را (اگر ماه مبارک در فصل بهار یا تابستان بوده)، به مناطق خوش آب و هوا و ییلاقی برده و در آنجا سرو می‌کردند.

مراسم «اهو اهو» نیز از سنت‌های دیرینه‌ای است که در شهرستان‌های استان بویژه در روستای خورهه از توابع شهرستان محلات در شامگاه چهاردهم ماه مبارک همزمان با شب ولادت امام حسن مجتبی(ع) برگزار می‌شود. براساس این سنت با تاریک شدن هوا نوجوانان و کودکان در دسته‌های مجزا به در خانه‌ها رفته و یکی از اعضای گروه که از همه بزرگ تراست با صدای بلند اشعاری را می‌خواند و دیگران با صدای بلند «اهو اهو» می‌کنند. معمولا این گروه‌ها به منازلی می‌روند که دارای فرزند خردسال پسر باشند و وقتی که اشعار خوانده شد، پسر کوچک خانواده مقداری آجیل و تنقلات برای اعضای گروه می‌آورد و اگر پسر خانواده با تاخیر اقدام به آوردن تنقلات کند، این گروه اشعارشان را که حالتی فولکلور دارد، تکرار می‌کنند.

یکی دیگر از آداب رایج در استان مرکزی بردن «شب افطاری» برای نوعروس عقد کرده است که در یکی از روزهای ماه رمضان، خانواده داماد از خانواده عروس می‌خواهد برای افطار غذایی آماده نکند و با مهیا کردن طبقی از غذا، شیرینی، زولبیا و یک هدیه مخصوص به منزل عروس می‌روند.

طبخ انواع شیرینی‌های خانگی نظیر «زولبیا و گوش فیل» و «فتیر» توسط زنان کدبانوی استان نیز از دیرباز در این ماه مرسوم بوده و این خوراکی‌ها به عنوان بخشی از طعام زینت بخش سفره‌های افطاری روزه‌داران استان مرکزی است، بویژه فتیر که سوغات مخصوص اراک نیز به شمار می‌رود.

آیین «الم ترانی» هم ازجمله مراسم سنتی و مذهبی کهن است که در ماه مبارک رمضان در شهرستان ساوه برگزار می‌شود. این مراسم در شب‌های پایانی ماه مبارک رمضان بویژه آخرین چهارشنبه این ماه بعد از اقامه نماز مغرب و عشاء توسط عده‌ای ازجوانان و نوجوانان برگزار می‌شود. شرکت‌کنندگان در این آیین که تعدادشان به حدود ده نفر می‌رسد، با اجتماع در مقابل خانه‌های خویشان و همسایگان به اجرای این برنامه می‌پردازند. آنها با صدای بلند اشعاری خوانده و در ادامه نام یکی از فرزندان خانه‌ای که در مقابل آن اجتماع کرده‌اند را به نیکی صدا می‌کنند.

جوانان و نوجوانان شرکت‌کننده در مراسم الم ترانی با ذکر این عبارت که «یا ثواب، یا جواب» برای گرفتن انعام از صاحبخانه به انتظار می‌ایستند، در این هنگام صاحبخانه با خوشرویی و گشاده دستی و تقدیم شیرینی و تنقلات و احیانا وجه نقد از جوانان و نوجوانان شرکت‌کننده در مراسم به گرمی پذیرایی می‌کند. البته این احتمال هم وجود دارد که یکی از فرزندان آن خانه به پشت‌بام رفته و با ریختن یک سطل آب روی اجراکنندگان مراسم از آنها پذیرایی کند.

سنت اذان‌گویی روی پشت بام‌ها از دیگر رسومی است که هنوز در بسیاری از مناطق استان ازجمله فراهان و شازند رواج دارد و کسانی که دارای صدایی خوش هستند با خواندن اذان و مناجات حال و هوایی روحانی را برای روزه‌داران فراهم می‌کنند.

مجید نیک عهد - جام‌جم استان مرکزی