سند چشم‌انداز یا سیاه‌چاله اقتصادی محمد بن سلمان؟

در عرصه نظامی نیز قرار است عربستان از یک کشور واردکننده به کشور تولیدکننده سلاح تبدیل شود و 50 درصد از نیازهای خود را از داخل تامین کند. نکته قابل تامل در این سند خالی ماندن اصلاحات سیاسی است که این می‌تواند دست‌کم یکی از اهداف اعلام نشده از ارائه این سند را برملا سازد و آن این‌که نسل جدید قدرت در عربستان نیز می‌کوشد همانند نسل اول از اصلاحات سیاسی فاکتور بگیرد و با به‌حاشیه راندن آن زمینه قوام و دوام حکومت خود را فراهم کند. همچنین با توجه به این‌که ارائه سند چشم‌انداز 20ـ30 با نام محمد بن سلمان گره خورده که در رتبه سوم قدرت بعد از محمد بن نایف ولیعهد و وزیر کشور قرار دارد، از این دید سند چشم‌انداز می‌تواند محمل و پوشش جدیدی برای کنارزدن محمد بن نایف از قدرت و انتصاب محمد بن سلمان به جای سلمان بن عبد العزیز باشد که از بیماری‌های شدید جسمی بخصوص آلزایمر رنج می‌برد. در عین حال از آنجا که عربستان تحت فشارهای خارجی بخصوص از ناحیه دولت باراک اوباما رئیس‌جمهور آمریکا برای تغییر مولفه‌های قدرت خود قرار دارد، بنابراین ارائه این سند می‌تواند پاسخی به این فشارها نیز باشد تا بتواند همچنان جایگاه راهبردی خود را در سیاست منطقه‌ای آمریکا حفظ کند. از این دید ارائه این سند همزمان با سفر اخیر اوباما به ریاض برای شرکت در نشست سران شورای همکاری خلیج‌فارس و تهدید کنگره به انتشار بخش محرمانه واقعه 11 سپتامبر سال 2001 آمریکا معنادار است و می‌تواند حاوی پیامی برای تغییر رفتار ریاض باشد.

از نگاه دیگر شواهد متعدد نشان می‌دهد که عربستان از چند وقت پیش به مهندسی معکوس الگوهای پیشرفت و توسعه در ایران روی آورده است تا از آن عقب نماند. بر این اساس ملاحظه می‌شود ارائه شتابزده سند چشم‌انداز20ـ30 از سوی محمد بن سلمان پیش از این‌که پاسخی به نیازهای واقعی مردم این کشور باشد، پاسخی به فشارهای خارجی و همچنین نیازهای روانی نسل جدید قدرت و در راس آن محمد بن سلمان است تا در پوشش آن بتواند برشکست مفتضحانه اولین تصمیم راهبردی خود در صدور فرمان حمله به یمن سرپوش بگذارد. از این دید همچنان‌که طرح نظامی محمد بن سلمان عربستان را وارد سیاه‌چاله امنیتی کرد، احتمال دارد اجرای طرح اقتصادی آن نیز عربستان را وارد سیاه‌چاله اقتصادی بکند. با این حال اگر ارائه این طرح به مفهوم تغییر مولفه‌های قدرت عربستان از حوزه‌های امنیتی و نظامی به سمت اقتصادی و تجاری باشد از این جهت می‌تواند مثبت باشد که عربستان را از بازی‌های حاصل جمع جبری صفر به سمت بازی‌های حاصل جمع متغیر سوق دهد.

احمد کاظم‌زاده

کارشناس خاورمیانه