چاه‌های غیرمجاز کمر دیوار 2500 ساله را شکست

این نگرانی وجود دارد که دیواری که بیش از 2500 سال صلابت خود را حفظ کرده، به زودی به تلی از خاک تبدیل شود. درباره ارزش و اهمیت دیوار مدور دارابگرد و شرایط تلخی که به دلیل فرونشست زمین در انتظار آن است، با محمدباقر مهاجر، استاد دانشگاه و دبیر انجمن دوستداران محیط زیست شهرستان داراب استان فارس به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

دیوار و شهر تاریخی دارابگرد چه ویژگی‌هایی دارد و چه چیزی آن را ممتاز و منحصربه‌فرد کرده است؟

دیوار گلی داراب، بزرگ‌ترین دیوار مدور گلی جهان است که شش کیلومتر طول و 12 متر عرض و پهنا دارد که به طور مخروطی گرداگرد شهر قدیمی دارابگرد کشیده شده و در شهرستان داراب قرار گرفته است. این دیوار اولین شهر مدور جهان را نیز در فلات مرکزی ایران ایجاد کرده که زمان ساخت آن به دوران هخامنشیان بازمی‌گردد و در دوره اشکانیان نیز یکی از ایالت‌های نیمه‌مختار فارس بوده و پس از سپری شدن سلسله اشکانی، به عنوان اولین پایتخت دوره ساسانی یعنی پایتخت حکومت اردشیر بابکان انتخاب شده، به طوری که اردشیر از این شهر قدرت گرفته و سپس کل فارس و ایران زمین را تحت سلطه خود درآورده است. براساس اسناد تاریخی موجود، یکی از بزرگ‌ترین ضرابخانه‌های دوران ساسانی (محل ضرب سکه)، در شهر تاریخی دارابگرد قرار دارد که این ضرابخانه تا قرن چهارم هجری فعال بوده و سکه ضرب می‌کرده و سکه‌های زیادی از این ضرابخانه به دست آمده است.

خندقی هم دور تا دور دیوار مدور دارابگرد حفر شده است. ویژگی‌های این خندق چیست؟

این خندق درست بیرون دیوار به عمق پنج تا هفت و عرض 50 متر حفر شده و درون آن پر از آب و نوعی گیاه پیچنده است که امکان نزدیک شدن به دیوار و شهر را از دشمنان می‌گرفته است. به گفته فرصت‌الدوله شیرازی، نویسنده و مورخ دوران قاجار، این خندق حتی تا دوره قاجار آب داشته و نوعی ماهی مخصوص و لاک‌پشت هم در آن زیست داشته‌اند. البته خود شهر تاریخی دارابگرد تا اوایل قرن ششم هجری از سکونت و آبادی برخوردار بوده و اهالی آن به دلیل جنگ‌های متعدد به‌تدریج از آنجا به قلعه رمبه و سپس شهر فعلی داراب کوچ کرده‌اند.

با این همه اهمیت تاریخی، وضعیت دیوار دارابگرد اکنون چگونه است و چه خطراتی آن را تهدید می‌کند؟

از دو هفته پیش تاکنون، قسمتی از خندق دور دیوار به مساحت دو هکتار شکاف‌های زیادی برداشته که برخی شکاف‌ها به بزرگی صد متر است و حتی به خود دیوار رسیده، به طوری که بخش‌هایی از دیوار نیز ترک خورده است و هر لحظه احتمال فروریختن آن وجود دارد. این شکاف‌ها که در حال پیشروی است، حدود دو متر عمق دارد و در برخی نقاط، قطر دهانه آن به حدود دو متر می‌رسد.

دلیل ایجاد و پیشروی این شکاف‌ها چیست؟

خشکسالی و برداشت بیش از حد از منابع آب زیرزمینی از طریق چاه‌های غیرمجاز و مجاز برای کشاورزی و آن هم کشت اقلامی چون ذرت و هندوانه، دشت داراب را از چند سال پیش تاکنون به یکی از بحرانی‌ترین دشت‌های استان فارس تبدیل کرده، به طوری که طبق آمار جهاد کشاورزی فارس، بیشترین چاه‌های غیرمجاز استان در این دشت حفر و باعث شده بسیاری از چشمه‌های دشت داراب و اطراف داربگرد ازجمله چشمه نقش رستم خشک شود که خشک شدن چشمه نقش رستم به خشک و نابود شدن استخر طبیعی نزدیک این اثر تاریخی منجر شد و خشک شدن سایر چشمه‌ها هم فرونشست زمین در این دشت و حتی خشک و متروکه شدن برخی روستاهای شرق دارابگرد ازجمله روستای دنگان و مهاجرت اهالی آن را در پی داشت. ایجاد شکاف در زمین‌های اطراف شهر تاریخی داربگرد و درون خندق اطراف آن و ترک خوردن دیوار مدور دارابگرد از دیگر پیامدهای کاهش و نابودی منابع آب زیرزمینی این دشت است در حالی که این دیوار تاریخی و منحصربه‌فرد بیش از 2500 سال قدمت دارد و توانسته در تمام این مدت با سرافرازی و صلابت به حیات خود ادامه دهد.

فاطمه مراد‌زاده