همه بازیگران شاه

خانواده پهلوی با توجه به معاصر بودنش و این‌که تصاویر زیادی از آنها در کتب تاریخ معاصر در دسترس قرار دارد، بیشتر مورد توجه مخاطبان بوده که از آن میان رضاشاه و پسرش (محمدرضا) با توجه به تاثیرگذار بودنشان بر تاریخ ایران معاصر بیش از بقیه طرف توجه هستند.

به همین خاطر هم در مجموعه‌های مختلفی که در سه دهه اخیر با محوریت تاریخ معاصر ساخته شده، شاهد حضور بازیگران مختلفی در قالب این دو شخصیت بوده‌ایم که هر یک هم کیفیت‌های مختلفی داشته‌اند.

در برخی از این آثار توجه چندانی به خصوصیات فیزیکی بازیگر مورد نظر برای ایفای نقش نشده و تنها در طراحی گریم به آناتومی چهره بازیگر و هر چه شبیه‌تر شدنش به چهره مورد نظر بسنده شده است.

اما در نمونه‌های موفق صرفا به طراحی دقیق چهره اکتفا نشده و خصوصیات مهم فیزیکی همچون: قد نیز مورد توجه جدی قرار گرفته است.

حال در ادامه نگاهی به مجموعه‌های تلویزیونی با حضور بازیگرانی در نقش رضاشاه و فرزندش (محمدرضا پهلوی) می‌اندازیم.

سال‌ها پیش و در نیمه دهه 60 فیلمی با عنوان «مرغ حق» به کارگردانی حسین مختاری روی آنتن تلویزیون رفت که در سال‌های بعد بارها بازپخش شده و مخاطبانی از طیف‌های سنی مختلف پای تماشای آن نشستند.

فیلمی درباره فعالیت‌های شهید سید‌حسن مدرس در مجلس بر ضد رضا‌خان و استعمارگران و عوامل دست‌نشانده‌شان که در آن هادی اسلامی و دانیال حکیمی به ترتیب در نقش‌های سید‌حسن مدرس و رضا‌خان ظاهر شدند.

حکیمی که در آن سال‌ها به‌تازگی بازیگری در تلویزیون را آغاز کرده بود، شباهت چندانی با رضا‌خان نداشته و تنها به مدد گریم شباهت نسبی به وی پیدا کرده است.

در عین حال قد وی هم کوتاه‌تر از رضا‌خان بوده که این امر از چشم بینندگان تیزبین و نکته‌سنج مرغ حق پنهان نمانده و جزو نقاط ضعف کار قلمداد شده است.

پس از آن به سیاوش تهمورث در فیلم تلویزیونی کودتای سیاه به کارگردانی محمد‌رضا ورزی برمی‌خوریم که این روزها مجموعه «معمای شاه» را روی آنتن شبکه یک سیما دارد. تهمورث به لحاظ آناتومی چهره شباهت زیادی به رضا‌خان آن هم در دوره‌ای که هنوز شاه نشده بود، دارد.

خشونت مستتر در چهره وی نیز در اینجا به کمکش آمده و یکی از متقاعدکننده‌ترین رضا‌خان‌های تاریخ تلویزیون ایران را به تصویر کشیده است.

ورزی در مجموعه 15 قسمتی عمارت فرنگی تولید شده در شبکه دو سیما، بار دیگر به سراغ همین دوره تاریخی (‌از سال 1296 تا 1320) رفته که رضا‌خان نقش پررنگی در شکل‌گیری حوادث آن داشته است.

احمد نجفی در عمارت فرنگی در این نقش ظاهر شده و به کمک یک چهره‌پردازی قابل قبول شباهت‌های زیادی به رضا‌خان پیدا کرده است.

در عین حال قد بلند نجفی هم به کمکش آمده و شباهت‌ها را پررنگ‌تر کرده است. مسعود جعفری جوزانی در مجموعه 52 قسمتی در چشم باد که 60 سال تاریخ معاصر ایران را به تصویر کشیده، بخش‌هایی نسبتا کوتاه را به دربار پهلوی اول اختصاص داده و رضاشاه میانسال را با بازی سعید راد به تصویر کشیده است.

راد با توجه به سابقه طولانی بازیگری‌اش در این نقش موفق ظاهر شده و توانسته رضا‌شاه متفاوتی را خلق کند. قد بلند و چهره جدی راد تطابق زیادی با آنچه که از رضا‌شاه در تاریخ ذکر شده، دارد و به همین خاطر نیز تا حدود زیادی به باور مخاطبانش می‌نشیند.

اما بدون شک بهترین رضا‌شاه به تصویر کشیده شده در قاب کوچک را در مجموعه معمای شاه ساخته محمد‌رضا ورزی شاهد هستیم که آن را جعفر دهقان ایفا کرده است.

حضوری کوتاه، اما تاثیرگذار در سه چهار قسمت نخست که کاملا باورپذیر از کار درآمده و بخش مهمی از آن به گریم فوق‌العاده شهرام خلج و بخشی دیگر به بازی خوب و به اندازه دهقان بازمی‌گردد.

وی به‌خوبی خشونت درونی و غرور کاذب رضا‌شاه آن هم در سال‌های آخر حکومتش را به تصویر کشیده و در این مسیر کمتر به اغراق متوسل شده است.

در میان مجموعه‌های تلویزیونی سه دهه اخیر علاوه‌بر رضا‌شاه به نمونه‌هایی از محمدرضا‌شاه هم برمی‌خوریم که توسط بازیگران مختلفی به تصویر کشیده شده است.

در اوایل دهه 60 ناصر گیتی‌جاه در مجموعه تلویزیونی طبل تو خالی ساخته احمد نجیب‌زاده در این نقش ظاهر شده که با توجه به فرم قصه و کمدی بودن آن چندان جدی گرفته نشده و تنها به اندک شباهت‌های ظاهری وی بسنده شده است.

رضا‌ بنفشه‌خواه نیز به واسطه میمیک چهره یکی از بهترین انتخاب‌های موجود برای ایفای این نقش است که در مجموعه‌های فراموشخانه و شب چراغ به ایفای آن پرداخته است، اما این بازیگر کهنه‌کار در آثار یاد‌شده چندان از شباهت‌های ظاهری فراتر نرفته و بازی متوسطی را ارائه کرده است.

پس از او به امیر مهدی‌کیا می‌رسیم که وی نیز شباهت‌های زیادی به لحاظ آناتومی صورت به محمد‌رضا پهلوی داشته که گریم به تشدید آن کمک شایانی کرده است.

مجموعه پدر‌خوانده ساخته محمد‌رضا ورزی از جمله این آثار است که در آن مهدی‌کیا برای نخستین‌بار در نقش یاد شده حضور پیدا کرده است.

وی دومین بار دوران میانسالی محمد‌رضا پهلوی را در معمای شاه ایفا کرده که هنوز زمان زیادی تا پخش قسمت‌های مربوط به او باقی‌مانده است.

دوران جوانی وی را در این مجموعه حسین نورعلی بازی کرده که با توجه به شش قسمت پخش شده حضور متقاعدکننده‌ای در این نقش داشته است.

این بازیگر جوان شباهت زیادی به جوانی شاه داشته و در این راه از تجربیات بازیگری‌اش در تئاتر نیز به بهترین شکل سود جسته است.

محمد جلیلوند

ضمیمه قاب کوچک