صمیمیت خانواده‌ها با «دورهمی یلدایی»

یلدا برای چند هزار و چندمین بار از راه می‌رسد و ما ایرانی‌ها را دورهم جمع می‌کند؛ مایی که برخلاف اجدادمان طالب دورهمی‌های خانوادگی نیستیم و درون خانه‌ها، کلبه‌هایی تک‌نفره برای خود ساخته‌ایم اما یلدا که می‌رسد ورق برمی‌گردد و ما می‌شویم کسی شبیه اجدادمان که دربلندترین شب سال مزه شیرین ازگیل‌های رسیده، برش‌های ترد و آبدار هندوانه، طعم ملس انارهای گلپرزده و حس بی‌نظیر خواندن ابیاتی از حافظ را به گوشی‌های همراه پر از شعبده‌مان ترجیح می‌دهیم و دوباره قطعه‌ای می‌شویم از پازل زندگی .

شب ترک اعتیاد!

به یک تعبیر ما ایرانی‌ها به قدری ازهم فاصله گرفته‌ایم که میانگین مکالمات روزمره‌مان با اعضای خانواده به 17 دقیقه محدود شده و به تعبیری دیگر این عدد تا 15 دقیقه افت کرده است.

بحث بر سر تفاوت دو دقیقه‌ای نیست چون چه 17 و چه 15، هردو روایتگرحکومت سکوت درخانه است. درعوض ما در فضای غیرواقعی گوشی‌های همراهمان آدم‌های پرچانه‌ای هستیم؛ پرچانه‌تر از تقریبا همه ملیت‌ها در جهان .

اگر تازه‌ترین آماری را که سایت الکسا از جمعیت کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی تلفن همراه و ترافیکی که ایرانی‌ها در سرور اصلی این شبکه‌ها ایجاد می‌کنند، منتشر کرده ملاک قضاوت قرار دهیم، ما ملتی هستیم که در استفاده از وایبر رتبه اول (بالاتر از روسیه، آمریکا، هند و برزیل)،‌ در استفاده از تلگرام رتبه دوم (بعد از آمریکا و بالاتر از هند، انگلیس و اسپانیا) و در استفاده از اپلیکیشن لاین رتبه سوم (بعد از اندونزی و آمریکا) را در جهان کسب کرده‌ایم.

خوبی‌های استفاده از فناوری را که کنار بگذاریم همین ایستادن‌های ما بر سکوهای جهانی است که در خانه مُهر سکوت بر لب‌هایمان زده است؛ من در میان جمع و دلم جای دیگر است.

اما یلدا، این آیین دورهم نشستن و گل گفتن و گل شنیدن، برای چند ساعت هم که شده ما را به دنیای واقعی خواهد آورد، کنار پدر و مادر، خواهر و برادر و بچه‌هایشان، حتی عمو و عمه و خاله و دایی و چه بسا فرزندانشان. یلدا به یک تعبیر شب ترک اعتیاد به فناوری است، شب ترک عادت نسلی معتاد به بارگذاری و دانلود درفضای مجازی .

قدرت آیین‌های باستانی از کجاست؟

نسل به نسل تا یادمان هست درآخرین شب پاییز مردم آن‌قدر بیدار می‌مانند تا این تاریکی را به روشنایی اولین روز زمستان گره بزنند، شبی که شعرای پارسی گو روزهجران و دوری از معشوق را به درازی اش تشبیه می‌کنند و چشم و دل و یار را سیاه می‌دانند همچون شب یلدا .

اما یلدا، این آیین باستانی چرا این همه طرفدار دارد و از یادها نمی‌رود؟ پاسخ این پرسش را که از دکتر محمد جعفری‌قنواتی، پژوهشگر ارشد فرهنگ و ادبیات عامیانه جویا شدیم راز این ماندگاری را در ریشه‌های عمیق آیین یلدا دانست؛ همان ریشه‌هایی که در آیین نوروز نیز وجود دارد و کاری کرده و می‌کند که این آیین کهن از خاطره نسل‌ها پاک نشود .

او البته برای ماندگاری یلدا دلیل دیگری هم قائل است؛ این که ذات بشر به دنبال شادی است و چون یلدا آیینی شادی‌آور است، مردم عزیزش می‌دارند. قنواتی البته منکر بروز تغییرات در نحوه برگزاری جشن شب یلدا نیست که معتقد است ورود فناوری‌های نوین به زندگی، مراسم و آیین‌ها را مختصر کرده است؛ مانند جایگزین شدن دید و بازدیدهای مفصل قدیمی و شادباش‌های چهره به چهره با ارسال چند پیامک کوتاه .

حلقه گفت‌وگوی دیرینه

ما در یلدا دور هم جمع می‌شویم و دیدار تازه می‌کنیم، می‌گوییم و می‌شنویم و با توجه به وسع مالی‌مان شب‌چره‌های مختصر و مفصلی تدارک می‌بینیم و حتی تا مرز پرخوری پیش می‌رویم تا آنجا که بیننده ناآشنا با این فرهنگ، گمان می‌برد یلدا شب پرخوردن و پرنوشیدن است.

اما دکتر معصومه ابراهیمی، مردم‌‌شناس در گفت‌وگو با جام‌جم، یلدا را نه شب خوردن که خوردن در این شب را بهانه‌ای برای تعامل و تبادل عقاید میان اعضای خانواده و فامیل می‌داند.

او نویسنده کتاب «چای به مثابه فرهنگ» است؛ کتابی که چای را یک فوق غذا و ابزاری برای دورهم بودن می‌داند، یک نوشیدنی کم‌قدمت در ایران که کارکردش را می‌توان به یلدا ربط داد، شبی که دور هم نشستن‌هایش به افراد حس پایداری و سرخوشی می‌دهد و بقای روابط میان فردی را تضمین می‌کند .

ابراهیمی معتقد است، عاملی که باعث شده در دنیای امروز هنوز جمعی به نام خانواده وجود داشته باشد، حلقه گفت‌وگوی دیرینه است؛ پدیده‌ای که از هم سفره شدن و دور هم نشستن‌ها می‌گوید تا به این طریق حضور خود را در خانواده اثبات کند.

این مردم‌‌شناس می‌افزاید: وقتی اعضای خانواده دورهم جمع می‌شوند بسیاری از آلام و رنج‌هایی که درطول روز با آن درگیر بوده‌اند فروکش می‌کند و از نظر روحی و عاطفی احساس بهتری پیدا می‌کنند .

او راز ماندگاری آیین‌هایی مثل نوروز و یلدا را در این خاصیت‌شان می‌داند که بسیار قوی‌تر از دنیای مجازی است، با آن ظاهر فریبنده و باطن مسخ‌کننده‌اش.

درباره یلدا تاکنون حرف‌های فراوانی زده شده، اما شاید خلاصه یلدا این باشد که زندگی آن قدر کوتاه است که یک دقیقه بیشتر با هم بودن را باید جشن گرفت .

مریم خباز - جامعه