«معمای شاه» زیر تیغ تخریب

سریال معمای شاه با این که تعداد نمایش قسمت‌های آن هنوز دو رقمی نشده اما با بازخوردهای متفاوتی روبه‌رو شده است؛ از یک سو با تعریف‌ها و تمجیدها و از سویی دیگر با انتقادات تخریبی مواجه است. علاوه بر آن رسانه‌های بیگانه هم سعی در گل آلود کردن فضای نقد سالم داشته و در این بین به تطهیر رژیم پهلوی می‌پردازند. در واقع نقد صحیح یک مجموعه تلویزیونی وقتی باید صورت بگیرد که بیش از نیمی از مجموعه به نمایش درآمده و دیده شده باشد.

همچنیــن بـرخی رسانه‌های داخلی متاثر از فضاسازی رسانه‌هایی کــه مسـتقیم و غیرمستقیم سعـی در تطهیر چهره خانواده سلـطنتی دارند در زمین این رسانه‌ها بازی می‌کنند و خواسته و نـاخواسـته آب در آسیابشان می‌ریزند. برخی کارشناسان معتقدند هجمه‌ها علیه معمای شاه بعضا از نقد گذشته و به تخریب این مجموعه نزدیک شده است.

سریال به‌خوبی دیده می‌شود

محمدعلی نجفی، بازیگر و کارگردان پیشکسوت سینما و تلویزیون درباره دلایل هجمه انتقادها و مخالفت‌ها با سریال معمای شاه به جام‌جم گفت: اولین دلیل این که وقتی یک کار هنری ساخته و نمایش داده می‌شود با سلیقه‌های زیادی مواجه می‌شود. سلایق افراد، متفاوت است؛ یکی از کار لذت می‌برد و دیگری خوشش نمی‌آید.

به‌عنوان مثال، در قسمت اخیر که مرا به‌عنوان قوام‌السلطنه نشان داد تعداد زیادی از مخاطبان تماس گرفتند و از سریال و حضور من در این سریال تقدیر و تشکر کردند. این به معنای آن نیست که من خوب یا بد بازی کردم بلکه نشان از این مساله دارد که سریال مورد توجه قرار گرفته است.

نجفی افزود: دیگر این که یک عده‌ای با دیدن سریال، دنبال تاریخ می‌گردند و می‌خواهند ذهنیت خود را با فیلم تطبیق دهند. مخاطب به لحاظ مطالعه تاریخی که خود حکایت از یک قصه تاریخی دارد، حال چه مطالعه‌ای کم و چه زیاد، انگیزه پیدا می‌کند که یک سریال تاریخی را دنبال کند والا هیچ کارگردانی قرار نیست معلم تاریخ باشد. یک کارگردان، از مستندات تاریخ ایده‌هایی می‌گیرد و از آن قصه‌ای را تنظیم کرده و فیلم می‌سازد.

وی تصریح کرد: افراد بسیاری هستند که سطلنت طلب و دلباخته رژیم سابق‌اند و سریال را ندیده، نظر می‌دهند چون ذهنیتی از قبل دارند؛ لذا در مورد سریال به قضاوت می‌پردازند، در این حالت نمی‌توان انتظار داشت فردی که با ذهنیت قبلی و ندیدن قسمت‌های دیگر، به نقد سریال می‌پردازد هدفی جز تخریب و هجمه داشته باشد.

معمای شاه، حریم سلطان نیست

این کارگران با اشاره به این که صدا و سیما باید یک ارزیابی از مخاطب داشته باشد، گفت: این که هجمه به سریال هست خیلی طبیعی است، تاکنون شش قسمت سریال پخش شده، به نظرم سریال هرچه بیشتر جلوتر می‌رود نظر مخاطبان هم متعادل‌تر می‌شود و ارتباط بهتری با آن برقرار می‌کنند. برنامه گفت‌وگوی کارشناسی بعد از سریال هم به مخاطب در فهم بهتر داستان خیلی
کمک می‌کند.

نجفی که نقش قوام‌السلطنه را در معمای شاه بازی می‌کند، درباره این نقش گفت: من به این دلیل در این سریال بازی کردم که شخصیت قوام برایم جالب بود. قوام تا اندازه‌ای به قاضی شارح شبیه است. کسی است که فرمان مشروطیت را نوشت، با استالین روبه‌رو شد. یعنی یک کاراکتر بسیار قابل توجه که هیچ کس هم نمی‌تواند بگوید آدمی خوب یا بد بود.

نجفی درباره همکاری با آقای ورزی گفت: ورزی در کارش صادق است و من به برداشت‌های او در کارگردانی احترام می‌گذارم و در مجموعه معمای شاه شاهد زحمات او بودم. ایشان بسیار حساس و با دقت کار می‌کرد. همه اینها قابل احترام است. همین که امکاناتی فراهم شد تا دوباره شهرکی ساخته شود برای کارهای آینده همه اینها ارزشمند است.

احترام به نقد صحیح

در ادامه موسی حقانی، استاد دانشگاه و معاون پژوهشی موسسه مطالعات تاریخ ایران درباره هجوم انتقادها به معمای شاه گفت: معتقدم انتقاد در حوزه کتاب، فیلم، سریال و غیره حق یک کارشناس و بلکه مردم است و من به این حق احترام می‌گذارم. انتقاد است که باعث می‌شود کارها بهتر و باکیفیت‌تر شود.

حقانی افزود: من عمده نقدهای وارده به معمای شاه را خوانده و بررسی کرده‌ام. در کنار نقدهای وارده به سریال، تمجید، اقبال و تعریف‌ها هم کم نیستند. بخش عمده‌ای از جامعه نظر مثبتی به سریال دارند و قسمت‌های مختلف را دنبال می‌کنند لذا باید به بازخوردهای مثبت این سریال هم توجه کرد.

این استاد دانشگاه گفت: برخی انتقادات نگاهی کارشناسی به سریال دارند که نمی‌توان با نمایش اولیه یک سریال به نقد تمام مجموعه پرداخت. برخی منتقدها در قالب نظر کارشناسی با دیدن یک قسمت، نظر خود را به تمام 80 قسمت تعمیم داده‌اند که این امر اصلا منطقی نیست و نوعی شتابزدگی است. یک بخش هم نقدهای درست برخی از کارشناسان کار بلد است که اتفاقا از این نقدها بهره‌مند می‌شویم. برخی هم به محتوای سریال نقد داشتند به‌عنوان مثال با گرفتن یکی یا دو مورد ایراد، کل مجموعه را به تحریف تاریخ متهم می‌کنند که این هم نوعی شتابزدگی دارد. تحریف تاریخی وقتی صورت می‌گیرد که روح و محتوای سریال بر خلاف مستندات تاریخی باشد، اما این که یک اشتباه بشود مبنای قضاوت در کل مجموعه، درست نیست.

پشتوانه پژوهشی قوی

معاون پژوهشی موسسه مطالعات تاریخ ایران گفت: کار پژوهشی سریال توسط یک تیم محقق به سرپرستی مستقیم آقای ورزی انجام گرفت و به جرات می‌توان گفت که بیش از صدها جلد کتاب تاریخ معاصر و هزاران سند تاریخی مورد بررسی قرار گرفته است.

حقانی افزود: یک دسته از منتقدان، دلبستگان به رژیم پهلوی و سلطنت‌طلب‌ها هستند که این افراد ادبیات مناسبی هم ندارند، لذا پرداختن به ادبیات رکیک این طیف اصلا ضرورتی ندارد. من از این افراد هم دعوت می‌کنم فارغ از این حب و بغض‌ها و تعصبات، مجموعه معمای شاه را تعقیب و قضاوت را به بخش‌های پایانی موکول کنند و مطمئن هستم برای آنها هم این سریال درس‌آموز خواهد بود. بر عکس، بسیاری افراد هستند که آن دوره را دیده و تجربه کرده‌اند و در تماس با عوامل تهیه سریال، بر بسیاری از رفتارهای زننده و منفور خاندان پهلوی صحه گذاشته‌اند.

این استاد دانشگاه گفت: به نظر می‌آید نوعی تسویه حساب با صداوسیما و حسادت‌های صنفی با شخص کارگردان، پشت برخی رفتارهای انتقادی وجود دارد؛ مانند مطرح کردن این مساله که فیلمنامه معمای شاه اصلا مورد تائید شورای فیلم و سریال سازمان قرار نگرفته است؛ در حالی که من در جلسه شورای فیلمنامه حضور داشتم.

حقانی گفت: این سریال مورد توجه قرار گرفته و دیده شده که مورد انتقاد قرار می‌گیرد و باید از مخاطب تشکر کرد که با مطالعه و دقت قسمت‌های سریال را دنبال می‌کنند.

محمد زندکریمخانی