تفاوت‌های تعزیه نواحی

سید محسن هاشمی، کارشناس تعزیه و عضو هیات‌مدیره انجمن تعزیه ایرانی که خود از تعزیه‌خوانان بنام است در گفت‌وگو با جام‌جم، تفاوت نسخ تعزیه در استان‌های مختلف و ملودی‌های متفاوت مورد استفاده تعزیه‌خوان‌ها را توضیح می‌دهد:

تعزیه‌خوانی در نواحی مختلف چه تفاوتی‌هایی به لحاظ شکل و فرم اجرا دارند؟

تعزیه‌های نواحی مختلف از دو جهت با هم تفاوت دارند؛ اول از بابت متن مکتوب و اشعاری است که قرائت می‌شود و دوم به لحاظ نغمه ها، نواها و ملودهایی است که در تعزیه‌های نواحی خوانده می‌شود. نسخ خطی تعزیه تقسیم بندی‌هایی دارد. مثلا تعزیه‌های تهران و نواحی مرکز براساس زمینه میرعزا کاشانی است که به اسم زمینه تهران هم معروف است. زمینه میرانجم از دیگر نسخ تعزیه است که به استان مرکزی، شرق استان لرستان و جنوب استان همدان اختصاص دارد. زمینه دیگری به نام شهپر داریم که بیشتر در استان‌های گیلان و مازندران خوانده می‌شود. البته زمینه دیگری هم وجود دارد که به مداح معروف است که بیشتر در استان‌های قزوین و جنوب البرز و اطراف طالقان مرسوم است.

آیا در استان‌های مختلف تفاوتی میان مدت زمان اجرای تعزیه وجود دارد؟

مطول یا مختصر بودن یک تعزیه به زمینه‌های تعزیه بر می‌گردد. معمولا تعزیه‌ها با زمینه میرعزا قدری کوتاه تر است، اما تعزیه‌هایی براساس زمینه میرانجم طولانی‌تر است. البته تصور می‌کنم با توجه به گسترش زندگی شهری و سرعتی که این سبک زندگی دارد، تعزیه‌ها در شهرهای بزرگ مختصرتر از شهرستان‌های کوچک یا روستاها اجرا می‌شود.

تعزیه‌های قدیم و جدید چه تفاوتی دارد؟

در حال حاضر کمتر مجالس تعزیه‌ای پیدا می‌شود که تعزیه‌خوانان بخواهند براساس یک نسخه و زمینه واحد تعزیه بخوانند و عمدتا دخل و تصرفی بین نسخه‌های میرعزا،میرانجم و شهپربرای اجرای یک تعزیه صورت می‌گیرد. نکته دیگر این که برخی تعزیه‌خوان‌های جوان بیش از آن که از نغمات محلی و بومی استفاده کنند یا نسبت به آن آگاهی داشته باشند، حین اجرای تعزیه از ملودی‌های برخی تصنیف‌های مشهور استفاده می‌کنند. در گذشته تعزیه‌خوانان بر حفظ موسیقی دستگاهی و نغمات محلی در اجرای تعزیه اصرار بیشتری داشتند.

فتاح غلامی

ایران