گروه اجتماعی؛ مبنای تعریف اسراف و خساست

خساست هم مثل همه صفات اجتماعی تعاریف مختلفی برای آن می‌شود در نظر گرفت. ممکن است که در زندگی اجتماعی رویه‌ای داشته باشیم که از نظر گروهی به‌عنوان آدم خسیس شناخته شویم اما از نظر گروهی دیگر این نوع رفتار ناشی از مقتصد بودن و صرفه‌جویی در هزینه‌های غیرضروری تلقی شود. دکتر صلاح‌الدین قادری، مدیر گروه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی تعریف مشخصی برای آدم خسیس دارد.

معیارهای متفاوت تشخیص خساست

او معتقد است که مساله خساست مفهومی فرهنگی و اجتماعی است، به‌این معنا که افراد با معیار و شاخص‌های متفاوتی به یک آدم، خسیس می‌گویند. از نظر او این عنوان در گیرو دار تفاسیر شخصی قرار گرفته و ممکن است این تعریف با هنجارهای اجتماعی پذیرفته شده از سوی جمع فاصله داشته باشد. در گذشته مفاهیم اجتماعی و فرهنگی از جمله خساست از مرز مشخص‌تری برای تعریف برخوردار بودند اما در زمانه فعلی این دایره، مرزبندی مبهمی پیدا کرده است. افراد وقتی در هزینه‌کردهای خود برای خرید کالا یا خدمتی پول خرج می‌کنند گمان بر این دارند دیگران هم باید در وضعیت مشابه چنین هزینه‌هایی را پرداخت کنند در صورتی که ممکن است برای دیگران اولویت‌های دیگری برای صرفه‌جویی یا خرج کردن پول وجود داشته باشد و این رویه برای آنان عین عقلانیت باشد و آن وقت است که ممکن است همین افراد متهم به خسیس بودن شوند.

عقلانیت در هزینه کردها

با توجه به دشوار بودن و تفسیربردار بودن صفت خساست این سوال پیش می‌آید که آیا اساسا تعریف مشخصی در مورد خساست وجود دارد که تعاریف مختلفی برای آن وجود داشته باشد و تفسیربردار نباشد؟

به اعتقاد دکتر قادری، در دنیای امروز سبک‌های زندگی عوض شده و مبنای سبک زندگی امروز مصرف است. از نظر وی کسانی که هزینه‌های پذیرفته شده از سوی اطرافیان و گروه اجتماعی و اقتصادی را که به آن تعلق دارند، انجام ندهد از سوی همگروهان خود به عنوان فردی خسیس شناخته می‌شود. ممکن است در یک مقطع و بازه زمانی هزینه کردن برای یک کالا تجمل‌گرایی محسوب می‌شد مثل خرید مبل که بعضی در یک دوره زمانی آن را اسراف می‌دانستند اما، در دوره کنونی خرید مبل از ملزومات منزل به شمار می‌آید و مردم عمدتا در هر طبقه اجتماعی اقدام به خرید مبل برای منزل می‌کنند و دیگر خرید آن جزو کالاهای تجملی به حساب نمی‌آید. بنابراین در مقطعی استانداردهای اجتماعی، تعاریفی برای اسراف یا خساست داشت که در شرایط فعلی همین مفاهیم تعاریف دیگری برای آنها متصور است.

همگروهان چه کسی را خسیس می‌دانند

با توجه به این تعاریف البته باید برای دوره کنونی هم تعریف مشخصی از خساست وجود داشته باشد که بتواند براساس همین مفهوم افرادی را به عنوان آدم‌های خسیس در جامعه شناخت. مهم این است که استانداردهای کنونی چه تعریفی در مورد خساست دارند و به چه آدم‌هایی خسیس گفته می‌شود.

با این تعریف البته نمی‌توان آدم‌هایی را که برای رسیدن به اهداف بالاتری در زندگی و فراهم آوردن شرایط مطلوب‌تر زندگی آینده خود صرفه‌جویی‌ها می‌کنند افراد خسیس دانست. چون این افراد برای زندگی آینده خود برنامه‌ریزی دارند و برای رسیدن به شرایط مطلوب‌تر لازم می‌دانند از برخی هزینه‌ها کم کنند و بر اندوخته‌های خود اضافه کنند تا زندگی راحت‌تری را برای خود فراهم کنند.

بی‌تردید در چنین شرایطی ممکن است برخی افراد، صرفه‌جویی دیگران را خساست تلقی کنند. در صورتی که صرفه‌جویی و مقتصدانه زندگی کردن از ارزش‌هایی است که بسیاری در پی آن هستند.

در این باره دکتر قادری بر این باور است که اگر افراد در شرایط اضطرار نباشند و دیگران هم احساس کنند که این افراد درصدد جمع کردن منابع مالی خود هستند تا به منافع بزرگتری دسترسی پیدا کنند این رویه را می‌توان رفتاری مقتصدانه در عرصه زندگی محسوب کرد. در عین حال برخی افراد همین رفتار و رویه مقتصدانه‌ را که دیگران برای اهداف عالی‌تر در زندگی در پیش گرفتند از مصادیق خساست می‌دانند با این وصف ساختن زندگی بهتر نیاز به برنامه‌ریزی‌هایی دارد که گاهی اوقات میانه‌روی در هزینه کردن از شرایط آن است. بنابراین تعیین مفاهیمی چون خساست، اسراف و یا نجومی صرفه‌جویی و میانه‌روی در دخل و خرج هزینه‌ها براساس استانداردهای اجتماعی تابعی از برداشت گروهی است که از وضعیت مشابه درآمدی برخوردار هستند. افرادی که درآمدی یکسان دارند و متعلق به یک طبقه اجتماعی مشترک هستند به کسانی که هزینه‌ای فراتر از میزان درآمد همگروهان خود دارند مسرف می‌گویند و به کسانی که کمتر از همگروهان خود هزینه می‌کنند خسیس می‌گویند. بنابراین افراد تشکیل‌دهنده یک گروه مشابه اجتماعی تعیین‌کننده میزان خساست یا مقتصد بودن افراد هستند.

به چه کسی خسیس می‌گویند؟

رفتار کثیری از افراد که از یک موقعیت درآمدی مشابه برخوردار باشند و از وضعیت مصرف مشابه‌ای برخوردار هستند ملاک خوبی برای تعیین میزان خساست افراد است به این معنا کسانی که متعلق به این طبقه اجتماعی هستند اگر هزینه و مصرف کمتری نسبت به دیگران داشته باشند جزو آدم‌های خسیس محسوب می‌شوند.

فتاح غلامی

دین و زندگی