خروج کارگران افغان؛ چالش بازار کار ایران

به این ترتیب برخی کارشناسان از شکل‌گیری موجی آرام اما خزنده از مهاجرت مهاجران مقیم ایران به سوی اروپا و آلمان خبر می‌دهند؛ موجی که ممکن است برخی مشاغل را با کمبود و حتی نبود نیروی کار مواجه کند؛ زیرا ایرانیان اصولا حاضر به کار در این مشاغل نیستند. بخش ساختمان، کشاورزی و برخی مشاغل سخت یدی از جمله مشاغل احتمالی در معرض این تهدید به شمار می‌رود.

البته این تهدید وقتی قابل توجه می‌شود که بدانیم بخش بزرگی از مهاجران به ایران به صورت رایگان و به هزینه ایران آموزش‌های فنی و حرفه‌ای دیده و به نیروی کار ماهر تبدیل شده‌اند؛ لذا مهاجرتشان به طور مضاعف به ایران ضرر خواهد زد.

پدیده مجوز‌فروشی

براساس آمارهای ارائه شده توسط مقام‌های دولتی حدود 5/2 میلیون فرصت شغلی کشورمان در اختیار اتباع افغان قرار گرفته و به نوعی این فرصت از جویندگان کار هموطن دریغ شده است. البته انتقادهایی متوجه دولت شده و این گونه برداشت می‌شود که دولت خود حامی حضور نیروی کار خارجی در ایران است و برای هدایت آن نیز برنامه‌ای مشخص در اختیار ندارد.

این روند تا جایی پیش رفته که حتی گروهی از منتقدان این امر را بانی پدیده‌ای تحت عنوان مجوزفروشی برای اشتغال کارگران خارجی دانسته و عنوان می‌کنند ارزش هر مجوز کاری مبلغی برابر 280 هزار تومان بوده و برخی اتباع کشورهای خارجی ـ که عمدتا افاغنه هستند ـ در این زمینه یعنی به دست آوردن مجوزهای قانونی کار در استان‌های مجاز، رقابتی تنگاتنگ با یکدیگر دارند و فعالیت دلال‌ها در این‌باره کاملا مشهود است. این در حالی است که علی اقبالی، مدیرکل اشتغال اتباع خارجی وزارت تعاون،کار و رفاه اجتماعی درباره آمار مهاجران افغان در بازار کار ایران به خبرنگار جام‌جم گفت: براساس اطلاعات موجود، جمعیت قانونی اتباع افغان در ایران 5/1‌میلیون نفر است؛ در حالی که تنها بخشی از این جمعیت، نیروی کار محسوب می‌شوند، به این صورت که مردان 18 تا 60 سال در کشورمان می‌توانند با دریافت مجوز‌های لازم مشغول به کار شوند. وی افزود: طی سال گذشته در حوزه پناهندگان 190 هزار و در حوزه دارندگان گذرنامه 60 هزار کارت اشتغال در قالب طرح ساماندهی وزارت کشور صادر شده است و براساس اطلاعات موجود این تعداد هنوز در خاک ایران مشغول کار هستند و خارج نشده‌اند، اما آماری درباره غیرمجازها نمی‌توان ارائه کرد؛ چون اطلاعاتی از آنها نیست و همه گمانه‌زنی است.

این مقام مسئول درباره آموزش مهارت‌های کاری به مهاجران و نگهداری آنها در بازار کار ایران تصریح کرد: ایران قرارداد بین‌المللی داشته و براساس دیدگاه انساندوستانه خود و سیاست مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران در ارتقای سطح کارآمدی و کارایی آنها اقدام به برگزاری کلاس‌های آموزشی از طریق سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای می‌کند.

مشاغلی که متقاضی ندارد

وی درباره تاثیر خروج کارگران افغان از بازار کار ایران گفت: عموما بخش‌هایی از مشاغل در اختیار این گروه است که ایرانیان زیاد تمایلی برای حضور در آنها ندارند. به عنوان مثال در مشاغلی چون بازیافت، حفاری، خدمات شهری، ریخته‌گری و کار با مواد شیمیایی، تقاضای کارگران ایرانی بسیار پایین و در حد صفر است. از این‌رو در حوزه‌ کارگری مجبوریم از کارگران افغان استفاده کنیم و خروج آنها ممکن است چالشی برای این مشاغل باشد.

اقبالی افزود: صنعت خاصی بجز یک یا دو مورد در اختیار کارگران افغان نیست که نگران خروج آنها باشیم، بنابراین رفتن این کارگران نمی‌تواند برای بازار کار ایران امتیاز یا خطر محسوب شود، ولی در یک یا دو مورد ممکن است با ضعف همراه شود. به عنوان مثال در صنعت تولید کیف زنانه‌ اکنون بیشتر افاغنه مشغول فعالیت هستند.

ایران، پلی برای مهاجران

در همین حال حسن صادقی، معاون دبیرکل خانه کارگر در این زمینه به جام‌جم گفت: درباره مهاجران افغان، بهترین راه رسیدن به دیگر کشورها، مرزهای زمینی ایران است؛ چون کشورمان برای این افراد دارای امتیازات ویژه‌ای چون زبان مشترک، فرهنگ مشترک و مهمان‌نوازی است، از این‌رو ایران پلی ایمن برای رسیدن برخی افاغنه به سرزمین‌های موعود خودشان است .

این مقام صنفی تصریح کرد: همه مهاجرانی که وارد خاک ایران می‌شوند، با توجه به امتیازات مطرح شده، به سرعت برای رفع نیازهای خود و گذران زندگی وارد بازار کار شده و در بخش‌های مختلفی به صورت قانونی یا غیرقانونی شروع به کار می‌کنند، اما نکته مهم این است که بسیاری از امتیازات موجود ایران باعث می‌شود گروه کثیری از آنها، ایران را بهترین کشور برای اقامت در نظر بگیرند؛ حتی اگر امتیازات بیشتری خارج از مرزهای ایران برایشان وجود داشته باشد.

مهاجرت ناخواسته ؛ معضل اصلی

صادقی در این زمینه به تحقیقات انجام شده‌ اشاره کرد و افزود: در دهه 80 از 50 هزار مهاجر افغان درباره بازار کار ایران تحقیقاتی انجام شد که نتیجه‌ای بسیار جالب به دست آمد. در این تحقیقات بسیاری از مهاجران عنوان کردند به امید خروج از ایران به سمت اروپا وارد خاک ایران شده‌اند، اما شرایط موجود باعث شده این افراد در ایران جذب بازار کار شده و علاقه‌ای به خروج از ایران نداشته باشند. وی بازار کار ایران برای افاغنه را بسیار مستعد دانست و گفت: مستعد بودن بازار ایران باعث شده در بیشتر ارکان اقتصادی کشورمان مثل کشاورزی، ساخت‌و‌ساز، صنعتی، معدنی و... حضور افاغنه کاملا محسوس است. نکته جالب در این زمینه را می‌توان پشتکار این افراد دانست؛ زیرا این امتیاز مهاجران افغان باعث شده کارفرمایان ایرانی به سرعت نسبت به جذب این افراد تصمیم‌گیری کرده و پذیرای آنها باشند.

آموزش رایگان و پدیده مهاجرت مهاجران

معاون خانه کارگر درباره سیاستگذاری برعکس ایران درباره مهاجران افغان گفت: یکی از مشکلاتی که نزدیک به سه دهه ‌ کشورمان با آن دست و پنجه نرم می‌کند، سیاست برعکس ایران در پذیرش و برخورد با مهاجران است؛ زیرا ایران نسبت به افاغنه براساس منافع ملی تصمیم‌گیری نمی‌کند و بیشتر بعد انساندوستانه و مذهبی را مورد توجه قرار داده است. به عنوان مثال آلمان با توجه به شرایط فعلی مهاجران کاملا براساس منافع ملی خود عمل کرده و آنچه نیاز دارد از میان مهاجران انتخاب می‌کند، در حالی که ایران بیش از دو میلیون مهاجر افغان را به صورت مهمان پذیرفته و برای آموزش آنها هزینه هم کرده، اما استفاده درست نمی‌کند.

صادقی ادامه داد: متاسفانه در کشورمان برعکس عمل شده و بدون این که بدانیم این مهاجر قرار است درایران بماند و برای اقتصاد مفید باشد، ابتدا به او آموزش داده می‌شود و دقیقا زمانی که باید از حاصل کار منفعت ببریم این افراد ممکن است خاک ایران را ترک کنند و جذب بازار کار اروپا یا دیگر کشورها شوند؛ درست مانند پدیده‌ای که اکنون در حال رخ دادن است و بسیاری از مهاجران افغان مقیم ایران در حال حرکت به سوی آلمان و دیگر نقاط اروپا هستند. حال آن که در کشور ما رایگان آموزش دیده و ماهر شده‌اند. به عنوان مثال امروز برخی از این مهاجران به دلیل فعالیت در بخش کشاورزی با انواع آبیاری مکانیزه قطره‌ای و بارانی به صورت حرفه‌ای آشنا شده و زیر و بم این نوع آبیاری را فرا گرفته‌اند. بنابراین آنها با این دانش و مهارت به سوی دیگر کشورها رفته و بهره اقتصادی خود را در آنجا در اختیار دیگران قرار می دهند؛ هزینه از ما و بهره‌برداری از اروپایی‌ها !

عماد عزتی

اقتصاد