سادات جمهوری آذربایجان؛ تلاش برای حفظ هویت

در آرشیوهای دولتی آذربایجان، روسیه و گرجستان برای اثبات این مدعا ادله و شواهد غیر قابل انکار مانند اسناد رسمی و شجره نامه وجود دارد.

علاوه بر اینها، تدفین حکیمه خانم خواهر امام رضا (ع) در منطقه شیخ لر در باکو نیز بیانگر این حقیقت می باشد. گفته می شود که دو شخص دیگر مدفون در کنار وی نیز دو پسر دیگر امام رضا (ع) هستند.

همچنین در زیارتگاه روستای نارداران یکی دیگر از منسوبین امام رضا (ع) (احتمالا خواهر ایشان) به نام رحیمه خانم دفن شده است. نتیجه پژوهش های صورت گرفته آن است که بیشترین زیارتگاه های موجود در آذربایجان مربوط به قبور سادات می باشد.مهاجرت سادات از شهر مدینه به مناطق دیگر و از جمله آذربایجان دارای سه علت اصلی بوده است که عبارتند از:

1. تبلیغ دین اسلام

2. طفره رفتن از تعقیب و آزار مأموران خلفاء بنی امیه و بنی عباس.

3. سازماندهی پنهان نیروها برای بازگرداندن مقام خلافت و رهبری به صاحبان اصلی آن.

در سال 1828 میلادی، با دستور حکومتی تزار روسی، سرشماری سادات ساکن در قفقاز جنوبی و آذربایجان آغاز شد و شجره نامه های آنها مورد بررسی قرار گرفت.

علت این سرشماری و بررسی به خاطر این بود که سادات این منطقه در زمان های گذشته از پرداخت مالیات معاف بودند و در زمان حکومت جدید نیز خواهان برخورداری از این امتیاز بودند. اسناد بسیار ارزشمندی در همین خصوص در آرشیوهای تفلیس و سنت پترزبورگ نگهداری می شود.

در نامه شماره 895 ژنرال آپولّوس ایوان اف که رئیس ولایت خزر (شامل شاماخی، شوشا، نوخا، لنکران، باکو، قوبا و دربند) بود، چنین آمده است: «بر اساس سنت موجود در این سرزمین، افراد متعلق به سلاله حضرت محمد «سید» و «آغامیر» نامیده می شوند. آنها از پرداخت مالیات معاف بودند. ولی در این میان افراد کذاب زیادی هم هستند که برای اثبات سید بودن آنها هیچ سندی وجود ندارد...»

پس از آغاز سرشماری سادات در آن زمان افراد زیادی به اداره دولتی مراجعه نموده و تعداد زیادی از آنها ضمن ناتوانی از ارائه هرگونه سند و شجره نامه، ادعا می کردند که اسناد و شجره نامه های آنها در جنگ 1826 از بین رفته است.

به همین خاطر با توافق و دستور معاون رئیس ولایت خزر، در خصوص سادات منطقه چنین بیانیه ای صادر شد: «در منطقه قفقاز به معنای حقیقی کلمه با سادات دروغگو مواجه می شویم. تنها هدف آنها نیز معافیت از پرداخت مالیات دولتی می باشد. در میان شیعیان تعداد سادات، آغامیرها و میرها خیلی زیاد هستند. اما در میان اهل سنت چنین افرادی خیلی کم می باشند».

در آذربایجان نسل سادات به دو قسم تقسیم می شوند: یک قسم از آنها از سلاله امام علی بن حسین (زین العابدین) و قسم دیگر نیز از سلاله امام موسی کاظم (ع) هستند. گروه اول به عنوان «سادات حسینی» و گروه دیگر به عنوان «سادات موسوی» شناخته می شوند.

اسناد مربوط به سید بودن افراد و متعلق بودن به نسل حضرت محمد (ص) و امام علی (ع) توسط اجداد آنها محافظت شده و تا امروز رسیده است. اما این نکته نیز قابل توجه است که سادات هر منطقه را روحانیان با نفوذ آن دیار به خوبی می شناسد. چون روحانیان اصلی هر منطقه در رابطه با تقسیم خمس و نذورات باید سادات آن را به خوبی بشناسند.

بر این اساس ساداتی که از ایران و یا کشورهای دیگر به آذربایجان آمده بودند، باید برای اثبات سید بودن خود نامه تأییدی از یکی از مجتهدان معروف ایرانی را ارائه می کردند. تأیید اعتبار آن نامه ها نیز توسط روحانیان و سادات اصلی هر شهر صورت می گرفت.

از همین نامه مشخص می شود که تا سال 1843 میلادی همه خانواده های سید در سرزمین آذربایجان سرشماری شده و اصلیت و ریشه اکثریت آنها مشخص و به صورت سند دولتی به رئیس منقطه قفقاز آن زمان ارسال شده است. شایان ذکر است که سادات مورد تأیید قرار گرفته آذربایجان اغلب در نخجوان، شیروان، لنکران و قره باغ سکونت داشته اند.

پیشنهاد شده که اداره مسلمانان قفقاز و کمیته دولتی در امور تشکل های دینی جمهوری آذربایجان با مراجعه به آرشیوهای گرجستان و روسیه، اسناد مربوط به سادات این منطقه را بدست بیاورند، تا نسل سادات موجود در آذربایجان به فراموشی سپرده نشود.

منبع: ویرچوال آز