شکارچیان سایبری

فریب افراد از طریق شبکه‌های اجتماعی بسیار راحت‌تر از کلاهبرداری رودرروست، زیرا افراد درشبکه‌های مجازی با عکس‌های دروغین و اطلاعات نادرست دیگران را جذب خود می‌کنند و فریبشان می‌دهند. پرسشی که پیش می‌آید این است که چرا کاربران اینترنتی در فضای مجازی براحتی به دیگران اعتماد می‌کنند و اطلاعات خصوصی خود را در اختیار دیگران می‌گذارند. چرا درباره ادعاهای آنها هیچ تحقیقی نمی‌کنند و براحتی محسور حرف‌های آنها می‌شوند. در این‌باره گفت‌وگویی با «محمدرضا دژکام»، روان‌شناس و مشاور خانواده انجام داده و به بررسی ریشه روانی اعتماد افراد بخصوص زنان به هویت‌های جعلی در فضای اینترنت پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.

چرا جوانان دوستی‌های اینترنتی را خطری برای خود نمی‌دانند؟

متاسفانه هنوز بحث شبکه‌های مجازی و فریب‌های اینترنتی در جامعه ما داغ است و شاید بتوان گفت که علت اصلی آن، نبود فرهنگ درست و صحیح استفاده کردن از اینترنت است. مزاحمت‌های اینترنتی خیلی زیاد است و نزدیک شدن مزاحمان اینترنتی به جوانان، پیامد‌های منفی برای آنها در پی دارد.

بی‌اطلاعی جوانان از وجود این مزاحمان باعث می‌شود که خیلی راحت به آنها نزدیک شوند و طعمه‌ای برای فریبکاری آنها باشند؛ البته نبود تفریح و تفریحگاه‌های متنوع برای جوانان خود می‌تواند عاملی برای وابسته شدن قشر جوان به فضای مجازی باشد. یک جوان وقتی می‌بیند کاری برای انجام دادن و تفریح خاصی ندارد، به فضای مجازی روی می‌آورد و در آنجا با دوستانش وقت خود را می‌گذراند و افراد سودجو هم از این فرصت استفاده می‌کنند و از بین جوانان، افرادی را که ساده‌تر هستند، پیدا کرده و آنها را به روش‌های مختلف فریب می‌دهند.

دلیل این زودباوری در فضای مجازی چیست؟

برخی جوانان واقع‌بین نیستند. تصمیماتی که می‌گیرند و تصوراتی که راجع به ازدواج دارند، براساس شنیده‌هاست و با منطق تصمیم گیری نمی‌کنند. اگر کسی براساس احساساتش تصمیم نگیرد و از منطق در رفتارش استفاده کند، فریب القاب دروغین افراد در فضای مجازی را نمی‌خورد. به طور مثال در مقوله ازدواج، افراد با وجود تحقیقات فراوان درباره خانواده یکدیگر باز هم در بسیاری موارد به بن‌بست می‌خورند و متوجه می‌شوند که همدیگر را بخوبی نشناخته بودند. در فضای مجازی هیچ معیار مشخصی برای فهمیدن خود واقعی طرف مقابل وجود ندارد، پس ما چگونه می‌توانیم متوجه شویم که راست می‌گوید یا دروغ؟

بیشتر سودجویان در فضای مجازی خودشان را متشخص و بسیار معقول نشان می‌دهند و بسیاری از جوانان هم حرفشان را باور می‌کنند و براحتی به آنها اعتماد می‌کنند که این اعتماد از نبود اعتماد به نفس در جوان به وجود می‌آید.

جوانان، اعتماد به نفس ندارند و یاد نگرفته‌اند به چه کسی و در کجا اعتماد کنند. اگر کسی اعتماد به نفس داشته باشد و بتواند معقولانه درباره فرد سوءاستفاده‌کننده تحقیق کند، متوجه می‌شود ‌گفته‌های آن فرد و مشخصاتی که درباره خودش می‌دهد با عقل جور درنمی‌آید و براحتی به آن اعتماد نمی‌کند.

یکی دیگر از دلایل زودباوری جوانان در فضای اینترنت را می‌توان به نبود اطلاع‌رسانی هم ربط داد. اگر در این رابطه بیشتر به جوانان اطلاع‌رسانی شود و آنها از اتفاقاتی که ممکن است برایشان پیش بیاید، باخبر شوند، هیچ وقت براحتی به هر کسی اعتماد نمی‌کنند و در تصمیماتشان عاقلانه‌تر رفتار می‌کنند.

چرا گرایش جوانان به جرایم سایبری افزایش یافته است؟

یک جوان یا نوجوان در محیط خانواده پرورش پیدا می‌کند. اگر پدر و مادر تربیت درستی داشته باشند، جوان هم فردی روشنفکر و عاقل می‌شود و براحتی فریب نمی‌خورد و فریب نمی‌دهد و حتی سعی می‌کند دوستانش را از رفتار نادرست منع کند، ولی متاسفانه برخی خانواده‌ها، روش تربیت صحیح را نمی‌دانند و بین خودشان و فرزندانشان خلأ عاطفی ایجاد می‌کنند. رفع نیاز‌های فرزندانشان را فقط در رفع نیاز‌های مالی می‌بینند و زمانی برای با هم بودن و صحبت کردن نمی‌گذارند. در این خانواده‌ها به دلیل این‌که نوجوان احساس می‌کند که در خانواده کسی به او توجه نمی‌کند و احساس تنهایی می‌کند به اینترنت، تلفن همراه و شبکه‌های فضای مجازی پناه می‌برد و ناخودآگاه وارد داستان‌هایی می‌شود که تاثیرات زیادی در رفتار و حتی آینده‌اش می‌گذارد.

اوایل استفاده از اینترنت برای فرد جذاب است و حس می‌کند که از تنهایی درآمده و خود را در یک جمع و اتحاد با دیگران می‌بیند و دوستان جدید پیدا می‌کند و بعد از مدتی حتی شاید خودش هم با جعل اسم و مشخصات‌ گوناگون، دیگران را فریب می‌دهد و از آنها سوءاستفاده می‌کند.

براساس پرونده‌های اعلام شده از سوی پلیس، بسیاری از قربانیان دختران جوان هستند، دلیل قربانی شدن این افراد چیست؟

همان‌طور هم که پیش از این گفتم، در فضای مجازی هیچ معیاری برای سنجش صحت گفتار افراد نداریم و سوءاستفاده‌گران در کمین هستند. پس کسی که از همه این شرایط خبر دارد و باز هم به شروع این‌گونه دوستی‌ها تن می‌دهد یا از نظر روانی مشکل دارد یا نتوانسته به صورت مستقیم یا رودررو با کسی رابطه برقرار کند یا شاید هم فرد ایده‌آل خود را در روابط عاطفی‌اش پیدا نکرده و به همین دلیل وارد این‌گونه روابط می‌شود و دیگر برایش مهم نیست که فرد راست می‌گوید یا دروغ. بسیاری از افراد هم فقط به قصد پر کردن وقت خود به آشنایی با دیگران می‌پردازند و زیاد خود را درگیر مسائل دیگر نمی‌کنند؛ غافل از آن‌که ممکن است وابسته به کسی شوند که از ابتدای رابطه به آنها دروغ گفته است. به اعتقاد من، افراد در بی‌اطلاعی فریب می‌خورند و کسی که بداند کاری اشتباه است و برایش ضرر دارد، به سمتش نمی‌رود.

دلیل این‌که دختران بیشتر طعمه افراد سودجو هستند هم می‌تواند این باشد که زنان در روابط با دیگران در جامعه ما محدودتر هستند و نمی‌توانند بسیاری از کار‌ها را انجام دهند و در فضای مجازی بیشتر و راحت‌تر می‌توانند ارتباط برقرار کنند. پس سودجویان هم از این موقعیت سوءاستفاده می‌کنند.

و توصیه شما برای پیشگیری؟

امیدوارم نسبت به مقوله اینترنت و استفاده درست از آن با بینش بهتر و شناخت کامل‌تر قدم بردارند. همچنین از اینترنت بهینه استفاده کنند و بدانند اینترنت فقط مختص به این شبکه‌های اجتماعی و سرگرمی نیست و می‌شود در مسائل بهتری از آن استفاده کرد. تا جایی که امکان دارد به فکر پیدا کردن دوست و ایجاد روابط احساسی در اینترنت نباشند.

بسیاری از افرادی که برای مشاوره به من مراجعه می‌کنند، ضربه‌های مخربی از استفاده نادرست از اینترنت دیده‌اند. تصمیمات نامعقولی که انسان می‌گیرد، باعث آسیب‌های روانی و اجتماعی می‌شود و حتی بر آینده فرد هم تاثیر می‌گذارد.

پس توصیه من به افراد این است که تا جایی که می‌توانند از ایجاد دوستی در فضای مجازی دوری کرده و به هر کسی اعتماد نکنند و قبل از شناخت کامل به کسی وابسته نشوند و اطلاعات شخصی خودشان را در اختیار دیگران نگذارند. بسیاری از سودجویان در فضای مجازی منتظر یک فرصت هستند تا از سادگی دیگران استفاده کنند و به هدفشان برسند.

خانواده‌ها چه نقشی در پیشگیری دارند؟

خانواده رکن اصلی جامعه است و رفتار کودک، نوجوان و جوان، بازتاب تربیت خانواده است. خانواده‌ها باید نظارت کامل را بر کار جوان خود داشته باشد، ولی سختگیری بیش از حد تاثیر منفی بر رفتار جوان دارد.

خانواده باید به عنوان یک دوست، پشتیبان فرزند خود باشد و اعتماد فرزند را به خود جلب کند تا فرزندان برای هر کاری که انجام می‌دهند، از خانواده خود مشورت بگیرند و به جای این‌که با دیگران در فضای مجازی درددل کنند، با خانواده خود حرف بزنند.

غزاله مالکی / تپش (ضمیمه چهارشنبه روزنامه جام جم)