نسخ خطی را نجات بدهیم

این آمار‌ فقط به آثار مکتوبی می‌پردازد که ارزش فرهنگی، تاریخی و علمی دارند و چنانچه مجموعه‌ قراردادهای کاری، مقاله، نامه‌، اسناد ازدواج، اسناد ملکی و... هم به این گنجینه افزوده شود، میزان نسخ موجود از چند ده میلیون نسخه فراتر می‌رود.‌ این در حالی است که تنها پنج مرکز عمومی و دولتی موجود در کشور شامل کتابخانه ملی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، کتابخانه آستان قدس رضوی، کتابخانه ملک (وابسته به آستان قدس رضوی) و کتابخانه آیت‌الله مرعشی در شهر قم به خریداری، نگهداری و انتشار این آثار می‌پردازد. از میان مراکز خصوصی هم فقط یک موسسه (مرکز پژوهشی میراث مکتوب) به شناسایی، تصحیح و انتشار متون خطی موجود در ایران و شبه‌قاره و آسیای میانه می‌پردازد‌که با توجه به زمانبر بودن این کار و نیازمندی به بودجه‌های کلان، کار پژوهش و تصحیح و انتشار آثار به کندی پیش می‌رود.

به مجموعه این نکات، شرایط نگهداری، حفظ و احیای این نسخ را هم اضافه کنیم که از توان مردم در خانه‌هایشان خارج است و این آثار در درازمدت از بین می‌رود.‌ ضرورت حفظ و نگهداری از این آثار از یکسو و شناسایی، تصحیح و انتشار این آثار مهم فرهنگی و تمدنی ایرانی ـ اسلامی، امری است که تاکنون‌ چندان مورد توجه مسئولان و مدیران فرهنگی قرار نداشته و تعداد زیادی از این آثار به دلیل شرایط بد نگهداری و آفت‌زدگی نابود یا رو به نابودی‌اند. این امر در مورد آثار موجود در کشور وضعیت اسفناک‌تری دارد و چنانچه در کوتاه مدت و میان مدت، برای آن چاره‌ای اندیشیده نشود، بسیاری از آثار این گنجینه مهم فرهنگی و تاریخی، بدون اطلاع کسی خاک ‌‌شده‌ و بهره‌ای از آن نصیب کسی نمی‌شود.‌ چند سال پیش کتابخانه ملی با اجرای طرح آفت‌زدایی و تهیه میکروفیلم از نسخ موجود در دست مردم، به شرط بازگرداندن آثار به خودشان، برنامه‌ای را رقم زد، که جز در موارد معدود با استقبال زیادی روبه‌رو نشد.‌ به نظر می‌رسد برای حفظ آثار موجود در دست مردم و در کشور و شناسایی و احیا و انتشار آثار موجود در دیگر نقاط جهان، باید به برنامه‌هایی فراتر از طرح کتابخانه ملی اندیشید. این امر به عزمی در سطح ملی و کلان از یکسو و بودجه‌های قابل توجه از سوی دیگر نیاز دارد. شاید با راه‌اندازی مرکزی ملی با بودجه کافی و اراده استوار و محکم بتوان تا حدی این آثار را نجات داد و به دست آیندگان سپرد.

رضا معصومی / کارشناس نشر