سوار بر بی‌کرانه‌ها با مستند «اقیانوس‌ها»

کارخانه رویاسازی و ساخت مستند

جالب است اگر بدانید« اقیانوس‌ها» توسط کمپانی دیزنی تهیه شده است. کمپانی دیزنی را معمولا به عنوان تولیدکننده آثار انیمیشن و فانتزی سینمایی می‌شناسیم، اما در سال 2009 این کمپانی و دوکمپانی دیگر موشن پیکچرز و وارنر بروس به عنوان پخش‌کننده‌های ایالات متحده و فرانسه نقش اصلی را در ساخت این پروژه بزرگ ایفا کردند. اقیانوس‌ها با بودجه‌ای نزدیک به 80 میلیون دلار و در زمانی حدود 105 دقیقه ساخته شد و توانست در گیشه به سودی دو میلیون دلاری و فروش 82 میلیون دلاری دست یابد که به نظر اتفاقی خارق‌العاده برای اکران یک اثر مستند بود.

در مدح یک مستند

اقیانوس‌ها در بیش از 50 کشور جهان و همان طور که گفته شد با بودجه‌ای 80 میلیون دلاری ساخته شد. این فیلم با بررسی گونه‌های دریایی 5 اقیانوس به بازتاب جنبه‌های منفی فعالیت‌های انسانی بر محیط زیست می‌پردازد. این ادامه راهی است که با مستندهایی چون «زمین» و «بال زرشکی؛ رمز و راز فلامینگو» آغاز شده بود. این مستند در دو نسخه فرانسه و انگلیسی برای مخاطبان فرانسوی و آمریکایی تولید شد و نکته جالب اینجاست فیلمی که در سینماهای آمریکای شمالی اکران شد به دلیل آنچه در نظرگرفتن مخاطبان نوجوان عنوان شد 20 دقیقه نسبت به نسخه فرانسه کوتاه‌تر بود و صحنه قتل‌عام فجیع جانوران دریایی از آن حذف شد.

مستند طبیعت از دریچه‌ای تازه

در حالی که کشور انگلستان و شبکه بی‌بی‌سی همواره یکه‌تاز تولید و پخش مستند بزرگ طبیعت بودند، بعد از ساخت مستند زمین در سال 2007 که با همکاری دیزنی و بی‌بی‌سی تولید شد، این بار مسئولان دیزنی تصمیم گرفتند از کارگردانی فرانسوی در ساخت پروژه بزرگ مستند اقیانوس‌ها بهره بگیرند و همین شاید باعث شده مستند اقیانوس‌ها نسبت به آنچه تا به حال در مستندهای بزرگ بی‌بی‌سی دیده‌ایم تفاوت‌هایی داشته باشد.

ژاک پرین کارگردان، هنرپیشه و تهیه‌کننده سرشناس فرانسوی برای این کار انتخاب شد و نقش محوری را در ساخت این مستند به عهده گرفت. ژاک پرین همان طور که گفته شد بازیگر و کارگردان سرشناس فرانسوی است که بازی او در فیلم سینما «پارادیزو» در کشور ما نیز با استقبال خوبی مواجه شد، اما او در سال 1966 موفق به دریافت جایزه بهترین بازیگر مرد از جشنواره ونیز شد. پرین در حالی که تنها 27 سال داشت در سال 1968 با تاسیس استودیو فیلمسازی‌اش فیلم «زد» به کارگردانی گوستاو گاوراس را تولید کرد؛ فیلمی که نه‌تنها برنده اسکار شد که نامش میان بهترین فیلم‌های سیاسی تاریخ سینما قرار گرفت. او دو فیلم با مضمون سیاسی با گوستاو گاوراس ساخت، اما پس از آن اولین مستند مهمش را در ارتباط با قیام مردم الجزایر و فیلم مستند دیگری درباره سالوادور آلنده رئیس‌جمهور شیلی ساخت و سپس فیلمی را به کارگردانی ژان ژاک آنوی در سال 1977 تولید کرد که برنده جایزه اسکار شد. اما موفقیت‌های پرین با ساخت مستندهای راز بقا و طبیعت ادامه داشته و روندی صعودی یافت. دو فیلم او به نام‌های «میکروکاسموس» و «مهاجران بالدار» نیز در همین مسیر توسط استودیوی خودش تولید شدند. همچنین مستند «هیمالیا» که از سوی او سال 1999 ساخته شد یکی از نامزدهای دریافت جایزه اسکار همان سال شد.

آبی باشکوه اقیانوس

اقیانوس‌ها از لحاظ بصری فیلمی زیبا، پر از رنگ‌های زنده و تصاویری باشکوه از طبیعت و نمونه‌ای الهام بخش و جذاب از زندگی در کنار ساکنان اقیانوس‌هاست. موسیقی برونو کوله نیز به حدی کارکرد قدرتمندانه‌ای دارد که مخاطب بخصوص در نسخه انگلیسی احساس می‌کند، می‌شد در برخی مقاطع حتی از گفتار متن استفاده نکرد. با این حال فیلم با تصاویری از تعدادی پسر که در شن‌های ساحل بازی می‌کنند آغاز می‌شود و پیرس برازنان سوالی ساده، اما اساسی را طرح می‌کند: «اقیانوس‌ها دقیقا چیستند؟» و سپس تصویر یک موشک که به فضا می‌رود و انعکاس آن در چشمان یک ایگوآنای دریایی نقش می‌بندد. این شعر عجیب و غریب که در اصل به زبان فرانسه سروده شده است باور ما نسبت به آنچه اقیانوس‌ها هستند را می‌سازد.

نفوذ دیزنی

اقیانوس‌ها فیلمی زیبا و با تصاویری بدیع و موسیقی متن فوق‌العاده است که براساس نظر برخی منتقدان در روایت و خط داستانی‌اش دچار مشکل است.به گفته ساموئل والترز همچنین نفوذ دیزنی باعث شده مقادیر بیشتری از حیات روی کره زمین احیا شود. این جمله طعنه‌آمیز و کنایی بیانگر این است که ذات کمپانی دیزنی و هالیوود باعث شده پیام فیلم که پیامی صریح و حتی ناراحت‌کننده است با این مضمون که انسان در حال نابود کردن حیات زمین است نیز هالیوودی و مانند دیگر آثار دیزنی رنگ و لعاب تزئینی بیابد. فیلم بر این نکته تاکید دارد که بشر بخصوص این آخرین نسل‌های بشری تهدید بزرگی برای آینده طبیعت و حیات کره زمین به شمار می‌آیند، اما منتقدانی هم هستند که این تاکید بیش از حد را نوعی اغراق و عدم ظرافت در انتقال پیام می‌دانند. در واقع برخی فیلم را مستندی موعظه‌گر قلمداد کرده‌اند.

وقتی پیرس برازنان گوینده می‌شود

ژاک پرین، گفتار متن نسخه فرانسوی فیلم اقیانوس‌ها را خوانده، اما در نسخه انگلیسی این کار را پیرس برازنان، بازیگر سرشناس انگلیسی و یکی از جیمزباندهای موفق تاریخ سینما اجرا کرده است. انتخاب برازنان به عنوان گوینده متن این مستند در زمان پخش با تعجب همراه شد. یکی از منتقدان در نقدی که بر نسخه آمریکایی اقیانوس‌ها نوشت، گفتار برازنان را تنها یک حرکت تبلیغاتی و پرسر و صدا می‌داند که هیچ معیار درست منطقی پشت آن نمی‌بیند. این منتقد، گفتار برازنان را بی‌حال و بی‌رمق و فاقد هر گونه اعتقادی می‌داند که مستلزم چنین فیلمی است که پیامی صریح دارد. همچنین نقد دیگری که نسبت به نسخه آمریکایی این فیلم وجود داشت این بود که متن فیلم در برگردان از فرانسه به انگلیسی بیهوده شاعرانه و حتی گاهی غیرقابل فهم می‌شود. اما نسخه اصلی فیلم با اقبال ویژه منتقدان و مخاطبان مواجه شد به طوری که در سایت معتبر روتن تومیتو 81 درصد آرای موافق را به دست آورد. به گفته همین سایت، اقیانوس‌ها در کنار مستند زمین اثری گرانبها و ارزشمند را به آرشیو کمپانی دیزنی در بخش تولیدات طبیعی افزوده است.

امید ذاکری نیا / قاب کوچک (ضمیمه شنبه روزنامه جام جم)