محله لوطی‌ها

یکی از این افراد که نزد تهرانی‌ها حسابی شناخته شده است، طیب حاج رضایی است که حالا نامش بر خیابانی در میدان خراسان به یادگار مانده است؛ خیابانی که حالا برای خودش داستان‌هایی از زمان طیب دارد؛ گرچه مدت کوتاهی طیب در این محله اقامت داشت، اما همین مدت کوتاه هم برای داستان‌سرایی هم‌محله‌ای‌هایش کفایت می‌کند.

اگر بپذیریم که فرهنگ هر محله متاثر از اهالی آن است، باید بپذیریم که خیابان طیب هم بعد از تغییر مرام و منش طیب تغییر کرده است. خیابان بی‌سیم نجف‌آبادی که بعد از شهادت طیب به یاد او به نام طیب نامگذاری شد، پس از گذشت سال‌ها هنوز هم نشانه‌هایی دارد که آن را به گذشته خود پیوند دهد؛ از جمله زورخانه ذوالفقاری که یادگاری از همان دوران است. رستوران خان‌بابا هم گرچه کوچک است و ناپیدا در بین مغازه‌ها و غذاخوری‌های طیب، اما حال و هوای داخلش با عکس‌هایی که زینت‌بخش دیوارهای سنگی و قدیمی است، از پهلوانان محل گرفته تا تختی و خیلی‌های دیگر ـ که بعضی از آنها فقط برای خودش و هم‌محله‌ای‌هایش آشناست ـ نشانی برای شناسایی گذشته‌های نه‌چندان دور محله شده است. کبابی‌ای که قدیمی‌های خراسون ـ اصطلاحی که بچه‌محل‌ها به کار می‌برند ـ به طعم کباب‌هایش و خاطرات صاحب مسن‌اش که در زمان خودش گویا بزن‌بهادری بوده، خو گرفته‌اند.

میدان خراسان در گذشته‌های دور یکی از دروازه‌های تهران و از محله‌های قدیمی پایتخت بوده است.

این میدان از سمت شمال به خیابان 17 شهریور و در نهایت به میدان امام حسین (ع) می‌رسد؛ خیابانی که پل آهنگ از روی آن عبور کرده است و شرق را به غرب پیوند داده است. غالب مغازه‌های دو طرف این خیابان را نمایشگاه موتور، خودرو و تعمیرگاه‌های آنها شکل داده است، اما یکی از مکان‌هایی که در این خیابان برای اهالی خراسان خاطره‌ساز است، کارخانه برق خیابان 17 شهریور نزدیک میدان شهداست. در گذشته دور با تیرهای بزرگش، برق را به کارخانه سیمان و خانه‌ها در مسیر خود می‌رساند. آن‌قدر وجود تیرهای بزرگ چراغ برق در این مسیر مهم بود که نام محله تیردوقلو را ساخت؛ محله قدیمی که حدفاصل خیابان شوش و 17 شهریور جنوبی (شهباز) قرار دارد.

این خیابان از جمله خیابان‌های خراسان است که در نیمه شعبان و اعیاد مذهبی به دلیل چراغانی‌ها و طاق نصرت‌هایش همه را برای تماشا به سمت خود می‌کشاند. در امتداد تیردوقلو یعنی انتهای خیابان شهباز، کارخانه یخ قرار دارد. یکی از همان قدیمی‌ها که گذر زمان کمرش را خم کرده بود، تعریف می‌کرد که اینجا در زمان خودش بروبیایی داشت. جوانان زیادی در این کارخانه مشغول به کار شدند. اطراف اینجا هیاهویی بود، آن وقت که آب لوله‌کشی نبود، زنان در کنار جوی‌های پشت کارخانه لباس می‌شستند و بچه‌ها آب‌تنی می‌کردند و یک آبمیوه‌فروش هم بود که آب آلبالو و زرشکش خیلی معروف بود؛ خلاصه خاطراتی که شاید جوان‌تر‌ها چیزی از آنها به یاد نداشته باشند.

یکی از خیابان‌های مهم میدان خراسان، لرزاده است که به دلیل اهالی متمولش که بیشتر از بازاری‌های قدیمی هستند، بافتش با خیابان‌های دیگر محله متفاوت است؛ البته دلیل دیگری که باعث شهرت این خیابان شده است، مسجد قدیمی لرزاده است که به خواست شیخ علی‌اکبر برهان ساخته شده است، اما با نام معمارش حسین لرزاده شناخته می‌شود که از معماران بنام است. این مسجد در اذهان مردم خراسان خیلی از اتفاقات انقلاب را تداعی می‌کند که مهم‌ترین آنها مربوط به تحصن مردم در این مسجد بعد از اتفاق 15 خرداد در قم بود. از مشخصه بارز دیگر این مسجد، مهم‌ترین حوزه رای‌گیری جنوب تهران است که خیلی از رجال سیاسی برای رای دادن به آنجا رفته‌اند. یک درمانگاه خیریه هم کنار مسجد به نام شهدای لرزاده قرار دارد.

وجود مساجد بزرگ و قدیمی با واعظان و مداحان سرشناس که گاهی شهرتشان را از محلات و مساجد میدان خراسان کسب کردند و دفاتر مراجع تقلید و هیات‌های عزاداری معروف و شناخته شده و مراسم باشکوهی که هر ساله در ایام نیمه شعبان در این محله برگزار می‌شود، باعث شده این منطقه بافت مذهبی خاصی بیابد.

اما یکی از جاهای قدیمی نزدیک میدان خراسان پارک کوثر است که در تقاطع خیابان خراسان و ری قرار دارد، اما این پارک نیست که قدمت دارد؛ بلکه اولین ایستگاه راه‌آهن ایران است که با قطار دودی خود مسافران تهران را به ری به زیارت عبدالعظیم می‌برده و باعث قدمت این مکان شده است. داخل ایستگاه آن هم به فرهنگسرا تبدیل شده است و قطار دودی هم که خیلی وقت است دود ندارد و مسافری را جابه‌جا نمی‌کند، سال‌ها خاموش و ساکت در گوشه‌ای از این پارک به خاطره‌ای بسیار دور برای اهالی تهران تبدیل شده است.

یادتان باشد اگر خواستید به میدان خراسان بروید، متروی شهدا بهترین گزینه است، اما اتوبوس‌هایی که از میدان انقلاب به سمت میدان خراسان می‌روند هم می‌توانند به شما کمک کنند. مسیر دیگری که شما را به آنجا می‌رساند؛ خط بی‌آرتی خاوران ـ آزادی است که به وسیله آن می‌توانید براحتی از غرب خود را به جنوب تهران و میدان خراسان برسانید.

اکرم بیگی / چمدان (ضمیمه آخر هفته روزنامه جام جم)