پرسه در خیابان خیام

خیابان خیام یا جلیل‌آباد یکی از خیابان‌های قدیمی است که در بافت تاریخی تهران قرار گرفته است و از خیابان امام خمینی (سپه سابق) شروع می‌شود و تا خیابان شوش ادامه می‌یابد. ساختمان قورخانه در ابتدای ورود به آن اولین جایی است که از گذشته این خیابان حکایت می‌کند. کارخانه اسلحه‌سازی که سابقه‌اش به دوره قاجاریه برمی‌گردد، حالا در ورودی مترو است، هر چند به قول اهالی خیابان پیش از آن هم چیز دندان‌گیری از بنای کارخانه باقی نمانده بوده؛ با تمام این اوصاف ولی آجرکاری‌ها و در بزرگ آهنی و قدیمی با سردری که نشانی از تفنگ و شمشیر و ادوات جنگی رویش نقش شده است هنوز گذشته تاریخی آن را به رخ می‌کشد.

روبه‌روی ساختمان قورخانه ساختمان قدیمی نود و چهار ساله روزنامه اطلاعات و از قدیمی‌ترین روزنامه‌های ایران قرار دارد. گرچه مجموعه روزنامه از اینجا کوچ کرده است، اما این ساختمان قدیمی هنوز پابرجاست.

این خیابان را که به طرف جنوب بروید به پارک قدیمی و تاریخی سنگلج یا همان پارک شهر معروف می‌رسید که در زیبایی و تنوع درختان و همین‌طور قدمت در نوع خود منحصربه‌فرد است. وجود این پارک در هیاهوی غریب ماشین‌ها و شلوغی آدم‌ها و انبوهی مغازه‌های روبه‌روی پارک که تجهیزات گازی و نفتی و ماشین آلات مختلف سنگین می‌فروشند، نعمتی است برای رهگذران خسته که لحظه‌ای در آنجا استراحت کنند.

خیابان صوراسرافیل هم همان نزدیکی‌هاست که حالا پیاده‌رو شده و اگر بخواهید به سمت بازار و باب همایون و محدود تاریخی ارگ بروید، مسیری دیدنی و جالب دارد. در امتداد خیابان خیام ساختمان کاخ دادگستری با ستون‌های قطور و مجسمه‌های زیبایی مثل بانوی عدالت اثر ابوالحسن صدیقی و مجسمه انوشیروان دادگر اثر رحیم‌زاده گذشته از کارکردش، بنایی دیدنی و قدیمی است.

یکی دیگر از جذابیت‌های این خیابان مشاغل از یاد رفته‌ای است که در اینجا هنوز مشتریان خود را دارد. خیلی جای تعجب نیست اگر هنوز هم عریضه‌نویسانی را ببینید که با ماشین تایپ‌های قدیمی و تنها با یک انگشت متن دادخواست مشتریان خود را تایپ می‌کنند. یا نجاری‌هایی که نردبام چوبی قدیمی یا چهارپایه‌های چوبی یا حتی کرسی می‌سازند. هنوز هم مغازه چاقو تیزکنی ایلخانی چنان رونقی دارد که مردم از هر گوشه تهران برای تیز کردن چاقو و قیچی و هر چیزی که نیاز به تیز کردن داشته باشد به خیابان خیام می‌آیند و جلوی آن صف می‌بندند.

اما آنچه این خیابان را بسیار معروف کرده، چهارراه گلوبندک ورودی بازار قدیم تهران است. همهمه و بوق‌های مکرر ماشین‌ها و سرگردانی عابران برای گذر از چهارراه، بلوای فروشندگان اطراف و خیل آدم‌هایی که یکباره از درون خروجی مترو بیرون می‌آیند، شاید فقط بخشی از شلوغی هر روز چهارراه گلوبندک باشد که برای خیلی از تهرانی‌ها عادی شده است. حسینیه کربلایی‌ها در گوشه‌ای از این چهارراه قرار دارد و سمت دیگر آن بازار است که پرسه در آنجا را به مجالی دیگر واگذار می‌کنیم.

سمت چپ خیابان را بعد از چهارراه گلوبندک، مغازه‌های متعدد فروش چرخ خیاطی‌های خانگی و صنعتی شکل می‌دهد. چرخ خیاطی‌های جدید و برقی که سال‌هاست جای چرخ‌های قدیمی شیر نشان و پروانه نشان آلمانی را گرفته‌ است، چرخ‌هایی که مادران‌مان با سختی زیاد دسته‌شان را می‌چرخاندند و اگر خسته می‌شدند، این کار را به ما می‌سپردند و ما از هیجان این بازی جذاب و صدای ممتد چرخ، در پوست خود نمی‌گنجیدیم. مغازه‌های فروش چرخ خیاطی تا خود میدان محمدیه (که پیش از انقلاب نامش میدان اعدام بود) ادامه دارد. اما قبل از میدان امامزاده سیدناصرالدین قرار دارد که از قرن نهم آثاری دارد و از سوی منیرالسلطنه در دوره قاجار بازسازی شده است. زیارتگاهی که خریداران بازار از آن و عطر نان تازه نانوایی کناری‌اش خاطرات بسیاری دارند. سفره‌خانه سنتی خیام هم روبه‌روی امامزاده قرار دارد. کاروانسرایی با قدمت سیصد ساله که تبدیل به سفره خانه سنتی شده است.

البته گزینه دیگری هم برای غذا خوردن در آن اطراف وجود دارد؛ رستوران قدح داخل کوچه کربلایی‌ها و چند کبابی و کله‌پزی معروف که ذائقه مردان بازار دیر زمانی است به آنها خو گرفته است. در ادامه خیابان خیام، میدان محمدیه قرار دارد که روزگاری فجیع‌ترین سر زدن‌ها و اعدام‌ها در آن اتفاق می‌افتاد. اما در حال حاضر این میدان با المان فلزی و گلکاری اطرافش هیچ شباهتی به گذشته خود ندارد.

اطراف میدان هم بیشتر مغازهای عمده‌فروشی مواد غذایی قرار دارند. جالب است بدانید که آثاری از دروازه‌های قدیمی تهران به نام دروازه نو هنوز هم وجود دارد و در کوچه پس‌کوچه‌های خیابان خیام می‌توانید در کوچه‌ای به همین نام آن را بیابید.

بافت قدیمی محله خیام کوچه‌های تودرتویی به‌وجود آورده که خیلی از آنها به بازار تهران راه می‌یابد؛ علاوه بر کوچه‌های باریک و بلند، خانه‌های قدیمی، گذر‌های معروف و حتی حمام‌های سنتی زیادی اینجا وجود دارد.

بعد از میدان محمدیه، خیابان خیام تا خیابان شوش ادامه پیدا می‌کند که مغازه‌های این راسته به فروش شیشه و آینه مشغول هستند.

در خیابان خیام، به دلیل بافت تجاری‌اش، وسایل حمل و نقل زیادی تردد می‌کنند و به همین دلیل همیشه طی روز و نزدیک غروب ترافیک سنگینی دارد، اما مترو کار را ساده کرده است. چهار ایستگاه پانزده خرداد در ابتدای خیابان خیام، میدان محمدیه و شوش در بخش‌های مختلف خیابان خیام، نمی‌گذارد مسافری جابماند.

اکرم بیگی / چمدان (ضمیمه آخر هفته روزنامه جام جم)