هنر یا صنعت، مساله این است

دامنه وسعت چشمگیر و ارزنده خوشنویسی تا جایی کشیده شده که شهرت این هنر تنها به داخل کشور محدود نمانده و خوشنویسی ایران یکی از هنرهایی است که اکنون در مجامع بین‌المللی نیز مطرح است. با این حال، این سوال که آیا خوشنویسی یک هنر است یا صنعت، همواره ذهن برخی را به خود مشغول کرده است. آنچه در پی می‌آید دیدگاه برخی از هنرمندان این عرصه در پاسخ به این پرسش است.

آمیزه‌ای از هنر و صنعت

آیدین آغداشلو، نقاش و هنرمند سرشناس کشورمان درباره این که آیا خوشنویسی یک هنر است یا صنعت می‌گوید: خوشنویسی مثل دیگر هنرهای ایرانی آمیزه‌ای از هنر و صنعت است. قسمت فنی‌اش پیچیده و دشوار است و کسانی که سال‌هاست خوشنویسی کرده‌اند می‌توانند به استادی به این کار بپردازند که این استادی به قدرت اجرایی، نحوه نگارش و دست‌های ورزیده آنها برمی‌گردد. قسمت هنری خوشنویسی نیز در شیوه‌های شخصی است، این شیوه‌های شخصی در واقع به طور پیچیده جهان را درخود بازتاب می‌دهد و در نتیجه مثل هر هنرمند «من» درونی خودش را می‌تواند با قالب کار خود همراه کرده و در انتها به بازگو کردن این من گرانبها بپردازد و از این قالب محدود و شکل‌های مکرر،یک اثر هنری ویژه و خاص به وجود آورد.

تاثیرگذار در تبلور اندیشه بشری

اسرافیل شیرچی نیز درباره این که خوشنویسی هنر است یا صنعت می‌گوید: به نظر من خط یکی از پرقدمت‌ترین هنرهای اصیل ایران به شمار می‌رود که در گذر زمان توانسته به مدد زمزمه‌های معنوی که یافته همچنان اصالت خود را حفظ کند. در واقع زمزمه‌های معنوی موجود در این هنر موجب شده خط به عنوان میراثی ماندگار به داخل خانه‌های مردم از تمام اقشار جامعه راه یابد و در زندگی روزمره نیز رواج پیدا کند. پس نمی‌توان گفت خط یک صنعت است. خوشنویسی هنری است که همان طور که اشاره کردم هزاران سال است در طول زمان با روح و جان مردمان پیوندخورده است. خوشنویسی هنری متعالی است که در تبلور اندیشه بشر تاثیر بسزایی داشته و دارد. بی‌تردید این هنر در زمره یکی از شاخه‌های هنر تجسمی است که توانسته در این روزگار پُرستیز روح تشنه آدمی را از پیام‌های ارزنده‌ای که در خود مستتر دارد سیراب کند و این مساله یکی از پررنگ‌ترین مولفه‌های خط به شمار می‌رود.

این هنرمند خوشنویس در پاسخ به این پرسش که فکر می‌کنید خط از زمان برادران میرخانی تا میرعماد و سایر هنرمندان زبده این عرصه تا امروز چقدر توانسته دستخوش تحولات گسترده‌ای واقع شود نیز می‌گوید: تحول خط از زمان میرعماد آغاز شد، در واقع تحولات فرمی و زیبایی‌شناسی در دوره میرعماد در این حیطه شکل گرفت، با این حال اگر بخواهیم با نگاه عمیق‌تری به این وادی نگاه کنیم همواره در برهه‌هایی از زمان، تیرگی و یکنواختی و بی‌حرکتی گریبان خط را گرفته است، به هر حال تصور می‌کنم حضور هنرمندان پویا و خلاق است که می‌تواند از مردابی‌شدن این هنر جلوگیری کند.

شیرچی در پاسخ به این پرسش که آیا ممکن است یکی دیگر از دلایل پررنگ نشدن خط در سطوح جامعه راه نیافتن آن به محافل آکادمیک باشد، می‌گوید: نه این مساله ارتباطی به مقوله آموزشی و آکادمیک ندارد بلکه به ضعف مدیریتی برمی‌گردد. خط از زمان درویش عبدالمجید طالقانی، میرعماد، برادران میرخانی و... یا به بیان ساده‌تر از مکتب هرات تا امروز همواره در بطن زندگی مردم وجود داشته، اما در برخی برهه‌های زمانی فضا و شرایط برای رشد آن مهیا نبوده است. در واقع، پنجره‌ای نبوده تا خوشنویسی را به سمت افق‌های تازه‌تر سوق دهد. در عین حال، آثار خوشنویسی ما در شرایط کنونی در بسیاری از موزه‌های جهان قرار گرفته که نمادی از هنر اصیل ایرانی است. در حالی که سیاستگذاران و مدیران فرهنگی همواره نسبت به هنرهای اصیلمان بی‌توجه بوده‌اند و آن‌طور که شایسته است این هنرها را مورد حمایت قرار نداده‌اند.

هنری مرتبط با فرهنگ و هویت یک ملت

احمد آریامنش، هنرمند خوشنویس دیگری است که در این باره معتقد است: خوشنویسی هنری است که از دیرباز تا امروز ارتباط مستقیم با هنر و ادبیات و مذهب داشته و به نوعی دارای ویژگی‌های منحصر به خود است و یک خوشنویس با پیوندی که با مضامین اخلاقی و معنوی دارد می‌تواند در این عرصه به فعالیت بپردازد. بنابراین می‌توان گفت، خوشنویسی هنری است که هر دو وجه را در بر می‌گیرد، اما در ردیف هنرهایی به شمار می‌رود که با فرهنگ و هویت ما در ارتباط است. می‌توان گفت، خوشنویسی هنری بین صنعت و هنر است و ضرورت دارد تا این هنر را مانند موسیقی سنتی حفظ کنیم، حتی به نظرم این وادی نباید دستخوش استحاله قرار بگیرد. البته خوشنویسی هنری است که قابل افزودن است و می‌تواند درگذر زمان به واسطه حضور هنرمندان نواندیشی که در این زمینه وجود دارند مورد نوآوری قرار بگیرد و حتی با دیگر هنرها تلفیق شود.

آزاده صالحی ‌‌/‌‌ جام‌جم