هوشیار و هوشمند به بازار ​اسباب‌بازی بروید

اگر نام چند بازی آن دوران را روی تکه کاغذی یادداشت کنید، بدون تردید نام‌هایی چون وسطی، زو، لی‌لی، خاله بازی، الک دولک، تیله‌بازی یا هفت‌سنگ در اولین سطرها نوشته خواهند شد. پس از آن سعی کنید نام اسباب‌بازی‌های آن دوران را نیز به آنها اضافه کنید؛ تیله‌های رنگی، فرفره‌، تفنگ آب‌پاش، یویو، سوت بلبلی و... آیا شباهتی میان لوازم و ابزار بازی دلبندتان در دوران کنونی و دوران کودکی خود می‌بینید یا... تفاوتی فاحش میان آنهاست؟ چطور می‌خواهید برای دلبندتان اسباب‌بازی انتخاب کنید؟

برای پاسخ دادن به این پرسش باید متناسب با زمان و دوران زندگی به دنبال پاسخ باشیم اما این پرسش‌ها در حالی مطرح می‌شوند که انجمن تعلیم و تربیت دوران کودکی آمریکا (ACEI) با درنظر گرفتن تعریفی واحد برای لوازم بازی، می‌گوید: اگر اسباب‌بازی‌های کودکان بدقت و با رعایت نیازهای جسمی و روحی آنها در دوران مختلف رشد انتخاب شود نه فقط باعث سرگرمی شان می‌شود بلکه موجب ارتقای کیفیت بازی و در نهایت بهبود مراحل رشد جسمی و فکری آنها نیز خواهد بود. بنابراین اگر شما هم‌اکنون به عنوان پدر و مادر، برادر و خواهر، خاله یا دایی، عمه یا عمو یا حتی یک دوست قصد دارید برای کودکی وسیله بازی تهیه کنید و در دنیای بی‌انتها و رنگارنگ این لوازم، سردوراهی انتخاب قرار گرفته‌اید کمی صبر کنید؛ زیرا جام‌جم این هفته سری به بازارمکاره اسباب‌بازی در چند نقطه از تهران زده تا برای شما از اهمیت انتخاب و راز و رمز خرید اسباب‌بازی مناسب دلبندتان بگوید.

تفاوت انتخاب با توجه به جنسیت

براساس تحقیقات انجام شده و تائید کارشناسان، نیازهای روحی و جسمی کودکان دختر و پسر کاملا با یکدیگر متفاوت است و باید متناسب با آنها برای خرید اسباب‌بازی گام برداریم. از آنجا که پسرها در دوران کودکی به دنبال تحرک و هیجان بیشتری نسبت به دختران در همان دوران هستند، ابزار و لوازم بازی آنها نیز متفاوت خواهد بود.

انجمن تعلیم و تربیت کودکی آمریکا در این زمینه ضمن اشاره به وجوه مشترک اسباب‌بازی‌های دخترانه و پسرانه تا شش سال، فهرستی از بازی‌های مورد علاقه این کودکان پس از این سن را تهیه کرده است.

براساس این فهرست، ابزار مورد علاقه کودکان دختر در این دوران بیشتر مربوط به داخل منزل و خانه‌داری است و بازی‌هایی که به آنها علاقه نشان می‌دهند عبارت است از: طناب‌بازی، خاله‌بازی، مهمان‌بازی، بافندگی، رقص، خیاطی، فروشندگی، عروسک‌بازی و در نهایت کلاس‌های آموزش است. در حالی که پسران دنیای متفاوتی را به خود اختصاص داده و بیشتر با استفاده از مکعب‌ها، آدمک‌های متحدالشکل، کامیون و قطعات خانه‌سازی و مشغول شبیه‌سازی جامعه بیرون از منزل هستند. کودکان پسر بازی‌هایی چون دوچرخه‌سواری، تیله‌بازی، کشتی، مشت‌زنی، فوتبال، فرفره‌بازی، ماشین‌بازی، تیراندازی و بادبادک‌بازی را انتخاب می‌کنند.

رده سنی را در نظر بگیرید

تحقیقات نشان داده از زمانی که نوزاد توانایی دیدن، بوییدن و شنوایی را به دست می‌آورد، می‌توان با در اختیار گذاشتن اسباب‌بازی‌های مناسب آنها، این توانایی‌ها را در وجودشان افزایش داد و استعداد نوزاد را شکوفا کرد. براساس همین تحقیقات، تناسب نوع اسباب‌بازی‌ها با سن‌رشد کودکان به مراتب مهم‌تر از تعداد و تنوع آنهاست.

بنابراین به خاطر بسپارید اسباب‌بازی باید به متناسب با سنین مختلف طراحی شده باشد که باعث فکر کردن و رشد تخیل کودک شده و او را با مفاهیمی چون رنگ، بو، صدا و... آشنا کند. پس اگر بازی با اسباب‌بازی مورد نظرشما برای دلبندتان سخت باشد، او خسته می‌شود و اعتماد به نفسش کم خواهد شد و در نهایت آن را در گوشه‌ای به حال خود رها می‌کند، این در حالی است که اگر این وسیله خیلی ساده هم باشد کودک بدون فکر کردن و افزایش قدرت تخیل با این وسیله بازی می‌کند و دوباره همان آش و همان کاسه.

از این رو کارشناسان تعلیم و تربیت با توجه به رده‌های مختلف سنی کودکان اسباب‌بازی‌های مناسب آنها را این‌گونه تقسیم‌بندی کرده‌اند:

بدو تولد تا یک سالگی؛ کودکان در این دوره به جستجوی اطراف خود می‌پردازند و هرچه در دسترس داشته باشند به سمت دهان خود می‌برند. بنابراین با رعایت مسائل ایمنی و بهداشتی اسباب‌بازی‌های درخشان و رنگی، متحرک و صدادار مثل جغجغه و عروسک‌های رنگی با قابلیت شست‌وشو (بدون قابلیت جدا شدن قطعات) بهترین گزینه است. اما زمانی که کودکان نشستن را تجربه کردند می‌توانید با در اختیار قرار دادن مکعب‌های رنگی پارچه‌ای و توپ‌های رنگی پارچه‌ای نیز لوازم بازی آنها را تکمیل کنید.

یک تا سه سالگی؛ این مقطع که به گفته کارشناسان دوران کنجکاوی و تحرک کودکان است، مهم‌ترین زمان برای به کارگیری درست اسباب‌بازی است؛ بنابراین کتاب انتخاب اول خواهد بود، سپس می‌توان لوازم موسیقی، ماشین‌های متحرک، حوضچه‌های توپ، اتومبیل، بیل و سطل، لگو، پازل و عروسک را برای این رده سنی در نظر گرفت. اما فراموش نکنید با توجه به کنجکاوی بیش از حد کودکان در این دوره، ایمنی اسباب‌بازی را جدی بگیرید و با انتخاب دقیق خود، سلامت دلبندتان را تضمین کنید.

سه تا پنج سالگی؛ به دست آوردن مهارت‌های جدید و شبیه‌سازی زندگی بزرگسالان ویژگی اصلی این رده سنی از کودکان است؛ بنابراین کار با ابزار زندگی روزانه و نقاشی کردن بخش عمده‌ای از وقت کودکان را در این سن به خود اختصاص می‌دهد. خمیربازی، آبرنگ، مداد رنگی، لوازم تعمیرات، لوازم نجاری، لوازم خیاطی و آشپزی، انواع پازل، قطار برقی، جعبه‌های مختلف بازی بهترین ابزاری است که می‌توانیم در اختیار آنها قرار دهیم. البته به خاطر داشته باشید استفاده از اسباب‌بازی‌های الکترونیک (رایانه‌ای) در این رده سنی به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود، زیرا به اعتقاد کارشناسان این نوع اسباب‌بازی با توجه به کنجکاوی و نیاز به تجربه‌های تازه در این دوره سنی مفید نیست، بلکه باعث کاهش حس کنجکاوی کودکان خواهد شد. از سوی دیگر کارشناسان با توجه به نزدیک شدن دوره پیش دبستانی و انرژی سرشاری که در کودکان وجود دارد، فعالیت‌های فیزیکی و ورزش را برای کودکان توصیه می‌کنند.

شش تا دوازده سالگی؛ حس تکامل و رشد در این رده سنی باعث می‌شود کودکان به بازی‌هایی که سریع به نتیجه می‌رسد علاقه‌مند باشند. بنابراین تجربه‌های شغلی و بازی‌های فکری گزینه‌های اول این رده سنی خواهد بود. خرید اسباب‌بازی‌های خشن مثل تفنگ‌های ترقه‌ای یا لوازمی از این دست را متخصصان و کارشناسان مناسب نمی‌دانند و به والدین توصیه می‌کنند نسبت به بازی‌های رایانه‌ای نیز بی‌تفاوت نباشند. هرچند این بازی‌ها در برخی موارد نتایج مثبتی هم به همراه خواهند داشت. اما با توجه به رشد اندام و البته استخوان‌بندی کودکان، ورزش می‌تواند مهم‌ترین گزینه برای بازی کودکان باشد که نباید نسبت به آن بی‌توجهی داشته باشیم. بنابراین سعی کنید در انتخاب لوازمی چون اسکیت، اسکوتر، راکت تنیس، توپ یا از این قبیل لوازم آنها را به ورزش تشویق کنید.

استاندارد و ایمنی، امری حیاتی

شاید در نگاه اول با توجه به ساده بودن دنیای کودکی و لوازمش، کلمه استاندارد را برای آن جدی نگرفته باشیم؛ اما یقین داشته باشید اهمیت استاندارد و ایمنی در این لوازم کم از لوازم پزشکی یا خوراکی‌ها نیست. بنابراین هرگز نباید به این مهم بی‌توجه بود زیرا اسباب‌بازی در عین سادگی ارتباط مستقیمی با سلامت جسم و روح دلبندمان دارد. به طور کلی استانداردهای مربوط به اسباب‌بازی در کشورهای مختلف شرایط متفاوتی دارد و مواردی خاص در آن دیده شده است، اما آنچه مهم و مشترک است سلامت و بهداشت کودکان در همه موارد آن است.

این درحالی است که شورای بین‌المللی صنعت اسباب‌بازی رعایت اصولی چون خطر مواد شیمیایی، خطر آسیب‌های بدنی، امواج رادیویی، اتصال دقیق قطعات، قابلیت اشتعال و ده‌ها مورد دیگر در این زمینه عنوان کرده که سازندگان اسباب‌بازی باید هنگام تولید وسیله‌ای جدید آنها را رعایت کرده تا با دریافت مجوز‌های لازم بتوانند محصولشان را با در نظر گرفتن سلامت جسم و روح کودکان روانه بازار مصرف کنند.

به عنوان مثال استاندارد تولید عروسک برای سنین زیر سه سال این گونه است که هرگز نباید قابلیت جداشدن قطعات را داشته یا این‌که در ساخت آن از پلاستیک بازیافتی استفاده شده باشد. از سوی دیگر برای تولید آبرنگ و خمیرهای بازی باید از رنگ‌ها و مواد اولیه گیاهی و خوراکی استفاده شود تا نه تنها این لوازم برای پوست کودکان مضرر نباشد، بلکه با توجه به کنجکاوی کودکان در صورت ورود این مواد به سیستم گوارش آنها، خطری برای سلامت کودکان ایجاد نشود. براساس همین استانداردها با درنظر گرفتن ایمنی کودکان زیر ده سال، هیچ نوع اسباب‌بازی برقی با قابلیت اتصال مستقیم به برق تولید نخواهد شد و درباره اسباب‌بازی‌هایی که از خود صدا تولید می‌کنند، رعایت استاندارد فرکانس صوتی در آنها اجباری است. بنابراین سعی کنید با درنظر گرفتن شرایط استاندارد و ایمنی، وسیله مورد نظرتان را انتخاب کنید.

تناسب فرهنگی، اهمیتی ویژه

پس از درنظر گرفتن شرایط استاندارد و ایمنی، عامل دیگری که کارشناسان نسبت به آن تاکید دارند، تناسب فرهنگی اسباب‌بازی است. کارکرد اسباب‌بازی تنها سرگرم کردن کودکان نیست، بلکه اسباب‌بازی علاوه بر سرگرم شدن کودکان می‌تواند در شکل‌گیری شخصیت و پرورش ذهن آنها نیز کارآمد باشد. از این رو کارشناسان معتقدند با توجه به شبیه‌سازی دنیای بزرگسالان از سوی کودکان با به‌کارگیری لوازم و اسباب‌بازی‌هایشان، تناسب اسباب‌بازی با فرهنگ و عرف‌های جامعه امری ضروری است و کاملا می‌تواند در این زمینه ایفای نقش کند و شرایط را برای پرورش ذهنی کودکان متناسب با جامعه مهیا سازد.

به عنوان مثال می‌توان به برخی عروسک‌ها و لوازم بازی کودکان که هم اکنون در کشورمان به وفور دیده می‌شوند، اشاره کرد که هرگز تناسبی با عرف جامعه ایران نداشته و تنها باعث ایجاد تضادهای غیر قابل جبران در ذهن کودکان خواهد شد. نوع پوشش، هیجانات ایجاد شده با استفاده از این لوازم در کودکان یا حتی شکل و شمایل این ابزار می‌تواند کاملا در آینده و تصمیم‌گیری‌های دلبندمان تاثیرگذار باشد، بنابراین به این نکته خوب توجه داشته باشید و متناسب با عرف جامعه به انتخاب اسباب‌بازی اقدام کنید.

کنترل و سرکشی دوره‌ای

همانند تمام وسایل دنیای بزرگسالان ابزار و لوازم بازی کودکان نیز دارای تاریخ انقضا یا دوره مصرفی محدود است که باید به آن توجه ویژه داشته باشیم. هرچند سازندگان معتبر اسباب‌بازی تلاش می‌کنند با به‌کارگیری مواد اولیه باکیفیت مدت زمان قابل استفاده بودن تولیداتشان را افزایش دهند، اما به هر حال کودکان در حفظ و نگهداری اسباب‌بازی توانمند نیستند و بدون تردید پس از مدتی این لوازم آسیب خواهند دید. بنابراین برای جلوگیری از به خطر افتادن سلامت جسم و روح دلبندتان لازم است هرچند وقت یک‌بار کودک درون خودتان را نیز زنده کنید و با سرکشی به اسباب‌بازی‌های فرزندتان، از سلامت آنها مطمئن شوید. با این روش می‌توانید آنهایی را که آسیب دیده‌اند از دسترس کودکان دور و برایشان جایگزینی متناسب تهیه کنید. چون در برخی موارد آسیب‌های وارده به اسباب‌بازی می‌تواند سلامت کودکان را تهدید کند که این موضوع خوشایند هیچ‌کس نیست.

بازی‌های رایانه‌ای در انتهای فهرست

با ورود بازی‌های رایانه‌ای به دنیای کودکان، بسیاری از دانشمندان نسبت به مشکلات و عوارض این نوع بازی برای سلامت کودکان هشدار داده بودند و بر اساس آخرین تحقیقات انجام شده از سوی دانشگاه سوربن فرانسه، یکی از مهم‌ترین خطرات موجود در قرن حاضر برای سلامت کودکان، بازی‌های رایانه‌ای اعلام شده است.

در این تحقیقات که سال 2010 میلادی با انتخاب جامعه آماری حدود 300 هزار خانواده انجام گرفته است کم‌تحرکی، افزایش وزن، کوتاهی قد و در نهایت اختلالات عصبی مهم‌ترین عارضه استفاده مداوم و بیش از حد بازی‌های رایانه‌ای از سوی کودکان اعلام شده است. به همین دلیل کارشناسان می‌گویند هرچند در برخی موارد بازی‌های رایانه‌ای می‌توانند بسیار مفید و آموزنده باشند، اما والدین نسبت به خطرات ناشی از استفاده بیش از حد بازی‌های رایانه‌ای باید هوشیار بوده و با محدود کردن ساعات استفاده کودکان از رایانه این خطرات را به حداقل برسانند.

داخلی یا خارجی یا چینی؛ مساله این است!

به طور کلی صنعت اسباب‌بازی‌سازی کشورمان در سطح بین‌المللی نتوانسته جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص دهد و به همین دلیل در بازار داخلی بجز مواردی خاص آن هم در زمینه لوازم کمک‌آموزشی، اسباب‌بازی‌های ایرانی زیاد مطرح نیستند.

از این رو بازار اسباب‌بازی کشورمان در دست کشور چین قرار گرفته و اکثر لوازم بازی کودکان ایرانی از این کشور ـ آن هم براساس اطلاعات موجود به‌صورت غیرقانونی ـ وارد کشور شده‌اند.

در این زمینه نمی‌توان بجز مواردی خاص به تولیدات داخلی دلخوش بود. لذا بهتر است در این موارد کمی بیشتر دست به جیب شده و به‌جای خرید اسباب‌بازی‌های ارزان، اما بی‌کیفیت تا مرز خطرناک چینی، از برندهای معتبری که در فروشگاه‌ها وجود دارد، استفاده کنیم.

به عنوان مثال برند «لگو» برندی استاندارد در این زمینه به شمار می‌آید که هر چند گران است، اما استانداردهای سن و جنس کودک در آن رعایت شده و مهم‌تر این‌که او از این محل آسیب روحی و جسمی نخواهد دید.

با این حال حتی در خرید همین اسباب‌بازی‌ها نیز به تاریخ مصرف آن دقت کنید، چراکه شاید به علت کم‌مشتری‌بودن این اسباب‌بازی‌ها، مدت زیادی از تاریخ مصرف آن گذشته اما به فروش نرفته باشد.

با این حال کارشناسان بازار اسباب‌بازی توصیه می‌کنند از خرید هرگونه اسباب‌بازی چینی خودداری کنید؛ زیرا هم از نظر مالی و هم از نظر احساسی و کیفی به کودک خود ضربه زده‌اید.

عماد عزتی‌ / ‌جام‌جم