پشت سر را نگاه کن و دوباره لذت ببر

مدتی است که تجربه تازه و ضروری بازسازی نمایش‌های موفق گذشته در تئاتر ایران شکل گرفته است. بسیاری از نمایشنامه‌های مهم دهه‌های گذشته برای نسل جدید و مخاطبان تازه تئاتر دیدنشان آرزوست و البته برای دانشجویان نمایش ضروری. این اجرای دوباره تجربیات مهم قبلی، کمکی است برای دیدن اجرای متون ارزشمندی که قابلیت متعددی دارند. در برخی از موارد هم کارگردانان تازه به سراغ آن متون قدیمی رفته‌اند و دست به اجرای دوباره آن متن زده​اند که آخرین آنها اجرای دوباره نمایشنامه موفق مصاحبه نوشته محمد رحمانیان، توسط افشین هاشمی بوده است و بازاجرای پچپچه‌های پشت خط نبرد نوشته علیرضا نادری و یا یک دقیقه سکوت نوشته محمد یعقوبی، تجربیات جالب دیگر در اجرای متون مهم سال‌های گذشته بوده است که توسط کارگردانان جوان و متفاوت انجام گرفته است.

اما بازاجرای نمایش‌های سال‌های قبل توسط محمد یعقوبی آغاز شد. او این تجربه را ابتدا با نمایش زمستان 66 شروع کرد و سپس با باز اجرای نمایشنامه خشکسالی و دروغ و دل سگ این کار را ادامه داد. هم‌اکنون هم رضا حداد دست به بازاجرای نمایش کسی نیست همه داستان‌ها را به یاد آورد نوشته محمد چرمشیرزده است که درست ده سال پیش توسط خود او اجرا و با استقبال تماشاگران روبه‌رو شده بود. اکنون هم که این نمایش در سالن استاد سمندریان مجموعه ایرانشهر اجرا می‌شود به مانند دیگر اجراهای حداد مورد توجه تماشاگر عام قرار گرفته است.

بازاجرای دیگری که توصیه می‌شود گنگ خواب دیده کار آتیلا پسیانی است. نمایشی عجیب که در زمان اجرایش ـ که بیش از یک دهه از آن می‌گذرد ـ تحولی مهم محسوب می‌شد و به نوعی فصلی جدید در کارنامه پسیانی و به طور کلی تئاتر تجربی ایران بود. همچنین دیدن این نمایش هنوز هم مثل آن سال‌ها می‌تواند تجربه ویژه، متفاوت و بسیار چالش‌برانگیزی برای تماشاگر عادی باشد. نمایشی متکی بر سکوت با لحظاتی از بازی و خشونت که راه‌های جدید دیدن و فهم واقعیت‌هایی از رابطه انسانی را پیش چشم می‌گذارد.

در ادامه همین پروژه حالا دیگر جا افتاده، که امید است تبدیل به یک سنت در تئاتر ایران شود، بزودی نمایش مرگ فروشنده به صحنه خواهد رفت. نمایشی که یکی از معروف‌ترین آثار چند سال اخیر تئاتر ایران بوده است. کاری که مدام همه از درخشش پیام دهکردی در آن می‌گویند و یکی از بهترین کارهای نادر برهانی‌مرند به عنوان کارگردان بوده است. این نمایش هم بناست بزودی در سالن اصلی تئاتر شهر دوباره اجرا شود. متن این نمایش که از متون بزرگ تاریخ معاصر ادبیات نمایشی است نقدی برنده و تکان‌دهنده است به نظام اقتصادی آمریکا و تجربه انسانی و فردی مردم عادی در یک شرایط دشوار اقتصادی. این نمایشنامه جذاب که نوشته آرتور میلر درام‌نویس بی‌همتای آمریکایی است در خیلی از شهرهای بزرگ و صاحب تئاتر دنیا به طور مداوم اجرا می‌شود. در ایران هم ترجمه بسیار خوبی از این متن موجود است. توصیه می‌شود اجرای این نمایشنامه بزرگ را در سالن اصلی تئاتر شهر از دست ندهید. اینک در پروژه‌های بازسازی نمایش‌های قدیمی، چند تجربه متفاوت و دیدنی در تالارهای تهران اجرا می‌شود که دیدن هر کدام از آنها می‌تواند جالب باشد؛ بخصوص مرگ فروشنده و گنگ خواب دیده. اولی درامی مبتنی بر دیالوگ با ساختاری واقعگرا و انتقادی است و دومی نمایشی مبتنی بر حرکت و سکوت با یک روایت پیچیده و چند وجهی و پیشرو.

با تئاتر بر هفته پر از روزمرگی خود، یک نقطه فرهنگی بگذارید و کسالت هر روزه را با تجربه‌های تامل‌برانگیز متفاوتی که ممکن است در سال‌های گذشته موفق به دیدنشان نشده باشید، بشورید و پاک کنید. اگر هم این اجراها را پیش‌تر دیده‌اید که لذت تماشای این نمایش‌ها چندین برابر می‌شود؛ چون به گذشته می‌نگرید و به تجربه‌های مهمی که در رویارویی با آثار هنری داشته‌اید؛ و این فقط تجربه دوباره یک اثر هنری نیست، بلکه تجربه دوباره خود، مقایسه ذائقه خود و بازیابی احساسات و عقاید گذشته و تغییرات آن در اکنون است. پس به گذشته نگاه کنید و دوباره لذت ببرید. (ضمیمه چمدان)

علیرضا نراقی