عکاسی تئاتر هنوز رسمیت ندارد

در این میان یکی از مهم‌ترین بخش‌های عکاسی هنری، عکاسی از تئاتر است که هم برای هنرمندان و عوامل یک نمایش اتفاق مهمی محسوب می‌شود و هم عکاسان دوست دارند بتوانند در این عرصه فعالیت کنند، اما به راستی اهمیت عکاسی از تئاتر در چیست؟

علی حدادی‌اصل، هنرمند عکاس در این‌باره می‌گوید: می‌توان گفت از تئاترهایی که از دهه‌های دور در ایران به صحنه می‌رفتند، تنها عکس یادگاری به جای مانده است. من بارها دیده‌ام کارگردانان بزرگ، زمانی که حرفی از تئاتر دوران خود می‌زنند، در ادامه صحبت خود عکسی از تئاتر زمان خود را به مخاطب نشان می‌دهند که در آن عوامل و بازیگران دور هم جمع شده‌اند و عکسی را به یادگار ثبت کرده‌اند.

این هنرمند عکاس ادامه می‌دهد: این گفته‌ها برای زمانی است که عصر دیجیتال دنیا را در چنگ خود نگرفته بود، اما از همان دوران که از تئاترهای وقت تنها عکس یادگاری به جا می‌ماند، فردی پیدا شد به اسم سیامک زمردی مطلق که سعی کرد بتواند از همان دوران و با دوربین آنالوگ و فضای نگاتیو، تئاتر را به جایی برساند که ازخاطره ای محو در ذهن مخاطب فراتر ببرد تا مخاطب بتواند لحظه ثبت شده را به یاد آورد و آن نمایش را برای خود تداعی کند.

او می‌افزاید: البته به گفته خود سیامک زمردی مطلق، قرار بود تئاتر سکوی پرتابی باشد که بتواند خود را از آن رها کند و پا به عرصه عکاسی سینما بگذارد، اما تا حدی در این فضا غرق و فضای هنری ماجرا برای او جذاب شد که ترجیح داد اگر قرار است نامی از او به‌عنوان عکاس به یادگار بماند، با عکاسی تئاتر باشد و صد البته که همین بوده و هست. عکاسی تئاتر ایران مدیون زحمات اوست و خواهد بود.

دشواری‌های عکاسی تئاتر

حدادی اصل اظهار می‌کند: در وهله اول همه فکر می‌کنند که عکاسی تئاتر، یکی از آسان‌ترین ژانرهای عکاسی است که در بین اتفاقات دیگر عکاسی رخ می‌دهد؛ اما به واقع این‌طور نیست. زمانی که ابراهیم حسینی، مدیر انجمن عکاسان خانه تئاتر برای نمایش مکاشفه در باب یک مهمانی خاموش به کارگردانی رضا حداد، مسابقه عکاسی برپا کرد و عکاسان مختلف با ثبت‌نام توانستند وارد تالار تئاتر شوند، متوجه این ماجرا شدند که عکاسی تئاتر دنیای خود را دارد. البته این را هم باید اشاره کرد که ثبت لحظه‌ای که مخاطب از دیدن آن غافل مانده و نتوانسته آن را به ذهن خود بسپارد، فرق می‌کند وگرنه هرکس که بخواهد و تا حدودی به تکنیک عکاسی با دوربین آشنا باشد، می‌تواند به این عکس‌ها برسد.

دوربین به دست‌های غیرحرفه‌ای

او با گلایه از عکاسان غیرحرفه‌ای این عرصه می‌گوید: این است که عکاسی تئاتر را به چالش کشیده و هر کس با هر دوربینی خود را عکاس تئاتر معرفی می‌کند و البته شاکی از این است که چرا نمی‌تواند پا به عرصه عکاسی تئاتر بگذارد و عکاسی کند و به اجراهای عکاسی دعوت نمی‌شود، اما همین دوستان با هر دوز و کلک خود را به گروه تئاتری می‌رسانند و از خود یک عکاس تئاتر می‌سازند، آن هم عکاسی که تنها نام عکاس تئاتر را یدک می‌کشد.

حدادی اصل در پایان سخنانش اظهار می‌کند: اکنون ابراهیم حسینی، سیامک زمردی‌مطلق، مسعود پاکدل و رضا موسوی تمام تلاش خود را بر این استوار کرده‌اند که بتوانند انجمن کارگردانان تئاتر را مجاب کنند عکاس تئاترهایشان از میان همان عکاسان عضو انجمن خانه تئاتر باشد و با او قرارداد بسته شود و عکاس نمایش را بسان همه اعضای دیگر گروه بدانند و با او همان روندی را پی گیرند که با دیگر عوامل نمایش پی می‌گیرند. اینها هم درددل‌هایی بود که نه حرف من عکاس تئاتر، بلکه حرف تمام بچه‌های انجمن عکاسان خانه تئاتر است.

بازیگران روی صحنه نقش خود را ایفا می‌کنند و عکاس هم از اجرا عکس می‌گیرد. همان‌طور که گفتیم شاید از نگاه بسیاری کار ساده‌ای باشد، اما اگر با کسی روبه‌رو شویم که تجربه عکاسی تئاتر را داشته باشد، بدون تردید خواهد گفت این نوع عکاسی بسیار دشوار است و پیچیدگی‌های خاص خود را دارد.

بابک برزویه، عکاس تئاتر در این‌باره می‌گوید: باتوجه به این‌که مجبوریم هنگام اجرا از بازیگران عکس بگیریم قابلیت تحرک عکاس و عکاسی از زوایای مختلف سخت است. اگر عکاس بخواهد عکس‌های خوبی داشته باشد باید چهار، پنج بار به اجرا برود و عکاسی کند.

او می‌افزاید: عکاس بار اول زاویه دید پیدا می‌کند و زوایای صحنه را می‌شناسد و به مرور دفعه‌های بعد می‌تواند عکاسی خوبی انجام دهد. در ایران این‌که پنج بار بتوانی در یک اجرا حضور پیدا کنی امکان‌پذیر نیست، مگر این‌که عکاس گروه باشی و بتوانی این کار را انجام دهی.

نگاه از زوایای مختلف به صحنه

برزویه که تجربه‌های متعددی در عکاسی سینمایی هم دارد درباره مقایسه عکاسی در تئاتر و سینما با یکدیگر می‌گوید: با توجه به نزدیکی موضوع هر دو برایم جذاب است، اما در سینما پلان فقط یک بار رخ می‌دهد و بعد پلان جدید باز می‌شود. بنابراین فقط یک‌بار فرصت عکس گرفتن هست، اما در تئاتر می‌شود مدام از زاویه‌های مختلف به صحنه نگاه و عکاسی کرد. در تئاتر پروسه 45 روزه اجرا زوایای متفاوتی را به ما نشان می‌دهد که می‌توانیم عکاسی بهتری داشته باشیم.

این هنرمند درباره فعالیتش در عرصه عکاسی تئاتر می‌گوید: جوان‌تر و جویای نام که بودم بیشتر کار می‌کردم، حالا روی پذیرش کارهایم حساسیت‌های زیادی دارم و کمتر کار می‌کنم. قبلا انتخاب می‌شدم و حالا انتخاب می‌کنم. عکاسی از تئاتر علاقه شخصی و جزئی از زندگی‌ام است.

اما با همه اهمیت عکاسی تئاتر، هنوز هم این ژانر از عکاسی چنان که باید و شاید جدی گرفته نمی‌شود. وقتی این موضوع را با ابراهیم حسینی، رئیس انجمن عکاسان خانه تئاتر مطرح می‌کنم، می‌گوید: انجمن عکاسان خانه تئاتر دوازدهم اسفند 86 شکل گرفت. آن زمان یکسری حرکات فرهنگی رخ داد که باعث شد کارگردان‌ها عکاسی تئاتر را بیشتر بشناسند و تاثیرات آن را ببینند. آنها دیگر عکاس تئاتر را به چشم کسی که عکس یادگاری می‌گیرد، نگاه نکردند و موضوع را جدی گرفتند.

به رسمیت شناخته شدن عکاسان در قرارداد

او می‌افزاید: با این‌که کورسوی امیدی در دل ما روشن شد، اما هنوز این پروسه شکل منطقی پیدا نکرده و مرکز هنرهای نمایشی نیاز به عکاس تئاتر را بخوبی احساس نکرده است. ما خواهان این هستیم که عکاسی تئاتر از سوی این مرکز به‌عنوان یک شغل پذیرفته و در قرارداد تیپ تئاتر لحاظ شود. وقتی این موضوع در قراردادهای رسمی تئاتر لحاظ نشود، طبعا لطمات زیادی برای عکاسان تئاتر خواهد داشت.

این هنرمند عکاس درباره پیگیری‌هایی که تاکنون در این زمینه انجام شده است، توضیح می‌دهد: سال 88 و زمان مدیریت حسین پارسایی بر مرکز هنرهای نمایشی، قراردادی مبنی بر به رسمیت شناختن عکاسان تئاتر امضا شد و براساس آن عکاسان در قرارداد تیپ طبقه‌بندی شدند و برای آنها حقوق مشخص در نظر گرفته شد، اما باوجود همه جلساتی که تاکنون داشته‌ایم، قرارداد تیپ در همه بدنه تئاتر اجرایی شده جز عکاسی.

او می‌افزاید: ما جلسات زیادی رفتیم، اما حتی یک مورد از اظهارنظرها هم اجرایی نشد و عکاسان هم به درآمدزایی نرسیدند. در این میان تغییر مدیریت‌ها هم لطمه زیادی به این روند زد و برنامه‌ریزی‌های ما با تغییر مدیران بلاتکلیف ماند.

حسینی ادامه می‌دهد: تئاتر هنر پایداری نیست و فقط عکس‌های آن می‌ماند. وقتی مسئولان و هنرمندان تئاتری کشورمان به جشنواره‌های خارجی می‌روند، می‌توانند کتاب جشنواره‌ها را ببرند، نه همه کارها را.

او در پایان می‌گوید: تولید یک اثر نمایشی در کشور ما کار دشواری است و باید هفت‌خوان رستم طی شود تا بتواند 30 اجرای عمومی برود. بزرگ‌ترین کارها در کشور ما نهایت 60 اجرا می‌رود؛ یعنی همه زحمات عوامل برای یک اجرای کوتاه است و تنها کسانی که می‌توانند این لحظه‌ها را ثبت کنند، عکاسان تئاتر هستند؛ پس بهتر است آنها را جدی بگیریم و به رسمیت بشناسیم.

زینب مرتضایی‌فرد‌ /‌ گروه فرهنگ و هنر