مین‌های موازی

در بیشتر جشنواره‌ها، جوایز، رویدادهای فرهنگی و هنری و همچنین نشست‌ها، بر ضرورت توجه به موضوع دفاع مقدس و پرداختن به آن در قالب هنر تاکید می‌شود. در طول سال نیز به مناسبت‌های مختلف رویدادهای زیادی به موضوع دفاع مقدس اختصاص پیدا می‌کند. با این حال، اتفاق نظر همچنان بر این است که در فرهنگ و هنر، آنچنان که بایسته است به موضوعاتی مانند جنگ تحمیلی، دفاع مقدس، مقاومت و پایداری، پرداخته نشده است.

ایراد کار کجاست؟ اشکال در چیست که با وجود خیل عظیم برنامه‌ها و اختصاص رویدادهای زیاد به موضوع دفاع مقدس، همچنان کار درخوری به این موضوع تخصیص نیافته یا این که کم اختصاص پیدا کرده است؟ کارشناسان دلایل زیادی بر می‌شمرند. نخست موازی کاری نهادهای مختلف است. هر نهادی با توجه به وظیفه خود یا علاقه متولیانش می‌خواهد اتفاقی در عرصه دفاع مقدس به وجود بیاورد. غافل از این که دیگر نهادها نیز به موازات آنان، چنین اقدامی انجام می‌دهند. همین اتفاق موجب پراکندگی در رویدادهای فرهنگی با موضوع دفاع مقدس شده است.

نکته دیگر، نگاه سطحی و شتابزده بسیاری از نهادها در پرداختن به این موضوع است. پرداختن به موضوع دفاع مقدس در قالب برنامه‌های فرهنگی و هنری، بیش از آن که به عنوان یک روند ثابت و جریان‌ساز از سوی نهادها پیگیری شود، بیشتر برای این دستگاه‌ها، حالت بیلان کاری دادن را پیدا کرده است.در آسیب‌شناسی فقدان وقوع حرکت‌های تاثیرگذار در عرصه دفاع مقدس می‌توان به دلایل بسیار دیگری اشاره کرد، اما جز دو مورد قبل، شاید بتوان بهره نگرفتن از صاحب‌نظران و پژوهشگران در برنامه‌ریزی و اجرای رویدادهای مربوط را نیز از دیگر آفت‌های امر دانست.در این گزارش نگاهی اجمالی خواهیم داشت به رویدادهای حوزه ادبیات، کتاب و هنرهای تجسمی که دفاع مقدس را محور برگزاری برنامه‌های فرهنگی قرار داده‌اند.

جایزه کتاب سال دفاع مقدس

جایزه کتاب سال دفاع مقدس را می‌توان مهم‌ترین و تخصصی‌ترین جایزه کتاب در حوزه دفاع مقدس نامید. بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، متولی برگزاری این جایزه است که به صورت سالانه برگزار می‌شود. در این جایزه معمولا کتاب‌ها به صورت تفکیکی در حوزه‌های مختلف دفاع مقدس، مورد داوری و ارزیابی قرار می‌گیرند و جوایزی به برگزیدگان و افراد شایسته تقدیر اهدا می‌شود. متاسفانه طی سال‌های اخیر روند برگزاری این جایزه با خلل مواجه شده و از سال 1390 تاکنون این جایزه برگزار نشده است. نبود بودجه و تعطیلی بسیاری از اتفاقات فرهنگی به دلیل مشکلات اقتصادی، مهم‌ترین دلایل تعویق این جایزه بوده است. با این حال آن طور که گفته شده است: شانزدهمین دوره جایزه کتاب سال امسال برگزار خواهد شد و کتاب‌های چاپ اول سال‌های 90، 91 و 92 را داوری خواهد کرد. پایان شهریور مهلت تعیین شده برای آثار است و به احتمال زیاد همچون ادوار گذشته، این جایزه در آبان برگزار می‌شود. جایزه کتاب سال دفاع مقدس، به قدری در این عرصه دارای اعتبار بود که از دل آن اتفاق مبارک دیگری متولد شد: جشنواره ربع قرن کتاب دفاع مقدس. جشنواره ربع قرن، کتاب‌های منتشر شده با محوریت هشت سال دفاع مقدس در فاصله سال‌های 1359 تا 1386، در شش گروه موضوعی ادبیات، تحقیق و پژوهش، ادبیات و تاریخ مستند، هنر، ترجمه و بخش جانبی را بررسی کرد و در نهایت برگزیدگان را معرفی کرد. مراسم اختتامیه جشنواره ربع قرن کتاب دفاع‌مقدس به همت بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع‌مقدس مهر سال 1388 برگزار شد.

کنگره شعر دفاع مقدس

با این که جایزه کتاب سال دفاع مقدس، بخش شعر را هم در برمی‌گیرد، اما جشنواره‌ای مجزا برای شعر دفاع مقدس هم برگزار می‌شود. کنگره شعر دفاع مقدس هم به همت بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، طی سال‌های اخیر در شهرهای مختلف کشور برگزار شده است. در این جشنواره، معمولا شعرهای برگزیده کنگره‌های استانی شعر تجمیع می‌شوند و مورد داوری قرار می‌گیرند. تفاوت این کنگره با جایزه کتاب سال دفاع مقدس، جدای از این که صرفا بخش شعر را در بر می‌گیرد، این است که اختتامیه کنگره معمولا در یکی از شهرهای غیر از پایتخت برگزار می‌شود. بیستمین دوره کنگره شعر دفاع مقدس که آخرین دوره آن هم بوده، در شهر تبریز و به دبیری مصطفی محدثی خراسانی سال 1391 برگزار شد. البته در همان دوره آخر هم این جشنواره بعد از چند بار به تعویق افتادن برگزار شد. سرانجام این رویداد سالانه هم موقت تعطیل شد تا برگزارکنندگان بودجه به دستشان برسد.

سایر جوایز ادبی

جدای از جوایز نام‌برده که به موضوع دفاع مقدس اختصاص دارند، جشنواره‌های زیادی هم در حوزه کتاب و ادبیات برگزار می‌شود که به صورت بخش ویژه یا بخش جنبی به دفاع مقدس نگاه می‌کنند. مثلا جشنواره‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مانند جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، جایزه کتاب فصل یا جایزه جلال آل احمد در قالب بخش مستندنگاری گاهی به انتخاب آثار دفاع مقدس پرداخته‌اند. جشنواره‌های حوزه هنری مانند جشنواره شعر و داستان جوان یا عصر سوره نیز گاهی به دفاع مقدس می‌پردازند. اینها سوای از جوایزی مانند قلم زرین است که از سوی انجمن قلم برگزار می‌شود و معمولا هر سال همزمان با روز قلم، به آثاری در حوزه دفاع مقدس جایزه می‌دهد. به این فهرست می‌توان جوایز دیگری را هم افزود.

جشنواره جهانی هنر مقاومت

میان جشنواره‌های حوزه هنرهای تجسمی، مطرح‌ترین رویداد، جشنواره جهانی هنر مقاومت است. انجمن هنرهای تجسمی انقلاب و دفاع مقدس و بنیاد فرهنگی روایت، برگزارکنندگان این رویداد هنری هستند. هدف اصلی جشنواره، ترویج فرهنگ مقاومت و ارزش‌های انقلاب اسلامی و دفاع مقدس است و تاکید بر فرهنگ پایداری در هنرهای تجسمی از طریق تولید و ارائه و نمایش آثار فاخر تجسمی و آخرین دستاوردها و تجربیات هنرمندان معاصر ایران و جهان با موضوع مقاومت و پایداری، بررسی، نقد و تحلیل جلوه‌های گوناگون هنر مقاومت را پی می‌گیرد. همچنین تاکید بر فرهنگ مقاومت و پایداری در هنرهای معاصر، متعهد و بیدارگر، ایجاد زمینه‌های تعامل و گفت‌وگو میان هنرمندان خلاق و فعال در عرصه فرهنگ و هنر مقاومت در ایران و دیگر کشورها با تاکید بر جهان اسلام و نیز ایجاد زمینه مناسب برای تشکیل مرکز بین‌المللی هنر مقاومت از دیگر اهداف آن است.

حبیب‌الله صادقی، سیدمسعود شجاعی طباطبایی، جواد جباری، سیدعباس میرهاشمی، غلامعلی طاهری، محمد حبیبی و مصطفی گودرزی شورای برنامه‌ریزی و هیات علمی این جشنواره هستند. صادقی دبیرکل این جشنواره است.

جایزه شهید غنی‌پور

میان جوایز ادبی حوزه دفاع مقدس، هیچ جشنواره‌ای با نظم جشنواره شهید حبیب غنی‌پور برگزار نمی‌شود. این جشنواره از سوی مسجد جوادالائمه برگزار می‌شود؛ مسجدی در جنوب تهران که پاتوق شهید غنی‌پور بود. حبیب غنی‌پور، از رزمندگان هشت سال جنگ تحمیلی بود که دستی به قلم داشت.

به همین دلیل دوستان او، بعد از شهادتش تصمیم گرفتند همه ساله در روز دهم اسفند، همزمان با سالگرد شهادت حبیب، جایزه‌ای ادبی برپا کنند. در میان اعضای مسجد سال‌های جنگ به نویسندگان نام آشنایی همچون حبیب غنی‌پور، ناصر نادری، احمد غلامی، خسرو باباخانی، احمد دهقان، ابراهیم زاهدی مطلق، حبیب یوسف‌زاده، جلال ذکایی، محمدرضا کاتب، مصطفی خرامان و البته پیر ادبیات انقلاب، مرحوم امیرحسین فردی برمی‌خوریم. این جایزه به شکل خصوصی برگزار می‌شود. معمولا طی سال‌های گذشته، این جایزه مراسم اختتامیه خود را در مسجد برگزار کرده است. این تنها جایزه ادبی محسوب می‌شود که مکان برگزاری مراسم اختتامیه‌اش، مسجد است. البته اواخر دهه 80 چند سال این جایزه در حوزه هنری برگزار شد، اما بار دیگر به مسجد بازگشت. تاکنون 13 دوره از این جایزه برگزار شده است. شاگردان امیرحسین فردی، سیزدهمین دوره را در نخستین سال فقدان او به یادش برگزار کردند.

محمد ناصری، دبیری آخرین دوره این جشنواره را عهده داشت. سایت این جشنواره نیز شامل اطلاعات خواندنی و مفیدی است که برخلاف بسیاری از جشنواره‌های دیگر، بعد از برگزاری جشنواره تعطیل نمی‌شود.

جایزه ادبی یوسف

این جایزه که به داستان‌های کوتاه دفاع مقدس اختصاص دارد، از سوی بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس برگزار می‌شود. جایزه یوسف معمولا در نیمه دوم سال به صورت سالانه برگزار می‌شود.

در این جایزه آثار به صورت چاپی و تک‌داستان مورد ارزیابی و داوری قرار می‌گیرند. تاکنون شش دوره از این جایزه برگزار شده است. در ششمین و آخرین دوره این جایزه که بهمن ماه پارسال برگزار شد، رحیم مخدومی وظیفه دبیری جشنواره را عهده‌دار بود.