امام صادق (ع) و چشم‌انداز نهادهای علمی ما

مسلما از نگاه یک شیعه، هیچ‌یک از ائمه با توجه به علم و اشرافشان به تعالیم اصیل اسلامی و احکام شریعت، نیازی به تعامل علمی با رهبران دیگر فرق اسلامی نداشته‌اند.

از سوی دیگر امام صادق و دیگر ائمه، یقین داشتند که تشیع و پیروی از اهل بیت، یگانه مذهب اصیل و مورد تائید نبی‌اکرم(ص) است.

با توجه به این موارد، چگونه ممکن است پیروان دیگر فرق اسلامی، تمایل داشته باشند که در جلسات درس امام صادق(ع) حاضر شوند و بسیاری از تعالیم اسلامی را از وی فراگیرند؟ آیا شرکت در این جلسات، تبلیغی برای مذهب شیعه و تضعیف‌کننده پایگاه اجتماعی آنها در بین پیروان فرق اهل تسنن محسوب نمی‌شده است؟

شاید بهترین راه پاسخ یافتن برای این مسائل، پژوهش درباره روح حاکم بر جلسات علمی امام صادق(ع) است. آنچه در برخی اخبار و احادیث از خلق و خوی امام صادق (و نیز دیگر ائمه) در جلسات علمی دستگیر ما می‌شود، حکایت از این دارد که روح علمی حاکم بر این جلسات، حتی تا به امروز هم در بسیاری از دانشگاه‌ها و مراکز علمی اسلامی و غیراسلامی نظیر ندارد.

امروز با وجود تسهیل شیوه‌های تعامل، متاسفانه به دلیل نبود روحیه علمی و تاکید بر باورهای فرقه‌گرایانه در جوامع علمی اسلامی، شاهد تعامل سازنده بین این جوامع علمی نیستیم. نبود این روحیه موجب کم‌اعتبار شدن مراکز علمی در کشورهای اسلامی و ایستایی و کم‌تحرکی آنها خواهد شد.

نتیجه طبیعی این وضع این است که ظهور توانایی‌ها و استعدادهای نخبگان جوامع اسلامی هم جز در مراکز علمی بیگانه در جوامع غیراسلامی، امکان‌پذیر نباشد. امام صادق(ع) امروز بهترین الگو برای مدیریت و برنامه‌ریزی آینده جوامع دانشگاهی ماست، تا به وضعی برسیم که حتی نخبگان بیگانه و غیرهم‌کیش ما نیز برای ظهور استعدادها و توانایی‌های خود، مایل به حضور در نهادهای علمی کشورهای اسلامی باشند.

مدیریت‌ها و نظارت‌های سیاست‌زده، فرقه‌گرایانه و تعصبات غیرعالمانه همواره همراه با ترس و هراس از حضور اندیشه‌ها و افکار غیررسمی در مراکز علمی، نه عاقلانه است و نه مطابقتی با الگوی نهاد علمی شیعی دارد.

افق دانشگاه آرمانی در جامعه اسلامی، دانشگاهی است که زینت جامعه اسلامی است؛ به نحوی که حتی نخبگان بیگانه، آرزوی نفس کشیدن در فضای آن را داشته باشند.

حسین برید - جام‌جم