غذاهای غیرمجازی که راه به سفره مردم بازمی‌کند

جام جم سرا: «وجود روغن پالم در شیر به اثبات رسیده و گزارش آن نیز به رئیس جمهور داده شده است.» این سخن وزیر بهداشت در حاشیه همایش تغذیه با شیر مردم هرچند که نگران کننده بود، اما گویی حکایت از اتفاق تازه‌ای نداشت؛

ظاهرا این قصه از سال‌ها پیش شروع شده و آنطور که از شواهد بر می‌آید، احتمالا نمی‌توان پایانی برای آن در نظر گرفت. مروری بر آلودگی‌های مواد غذایی مختلف در چند سال اخیر گویای این واقعیت است.

آلودگی سر سفره مردم

در مهرماه سال ۱۳۸۸ موضوع آلوده‌ بودن برنج‌های هندی رسانه‌ای شد و سازمان استاندارد تهران اعلام کرد ۱۳ نوع از برنج‌های وارداتی آلوده هستند؛ ‌ درصد آرسنیک موجود در آن‌ها بیش از حد استاندارد است.

همان زمان رییس مرکز تحقیقات پیشرفته کشاورزی پنجاب هند هم گفت مناطق زیادی از منطقه پنجاب هندوستان مرکز اصلی فلزات سنگینی مانند آرسنیک، کادمیوم و سرب بوده و اگر در این مناطق کشت و زرع انجام شود، قطعا محصولات تولیدی از آن‌ها هم آلوده هستند. یعنی برنج برداشت شده از این زمین‌ها، شامل این نوع ترکیبات سمی و خطرناک است. در آن زمان سازمان‌های مسئول و غیر مسئول در این خصوص اظهارنظر کردند اما در ‌‌نهایت مشخص نشد که واقعا برنج‌های وارداتی آلوده بودند یانه. پس از گذشت ۴سال در سوم آذر ماه ۹۲ معاون سازمان ملی استاندارد ایران آلودگی هفت نوع برنج خارجی و داخلی را تأیید کرد.

این‌بار اما وزارت بهداشت چنین آلودگی را تایید کرد. وزارت بهداشت اعلام کرد که برنج‌هایی تحت عناوین تجاری پاپانور، زیتون، ستایش، صدری هاشمی آستانه اشرفیه، طارم محلی معطر فریدون کنار، آویلا و سیاه دم هاشمی دودی در فاکتورهایی چون میزان سرب، ‌ کادمیوم، آرسنیک وآفلاتوکسین مجاز در این محصولات، با استاندارد‌ها انطباق نداشته و غیراستاندارد است. پس از این به مصرف کنندگان توصیه شد از خرید برنج‌های اعلام شده خودداری کنند.

سوسیس و کالباس پای ثابت آلودگی‌ها

سوسیس و کالباس جزو آن دسته از مواد غذایی در ایران است که همواره نحوه تولید آن برای مردم مورد سوال و حاشیه ساز بوده است. هر جا اسمی از مسمومیت غذایی مطرح می‌شود ناخودآگاه سوسیس و کالباس در ذهن تداعی می‌شود.

در سال ۱۳۸۸ اداره کل استاندارد استان تهران اقدام به نمونه‌برداری از ۲۶ نمونه سوسیس و کالباس و همبرگر از مراکز عرضه و فروشگاه‌های زنجیره‌ای کرد. در گزارش منتشر پس از این بررسی آمده است: از ۲۰ نمونه سوسیس و کالباس، ۱۸ مورد نامنطبق با استاندارد بوده‌اند و فقط سوسیس کوکتل ۵۵ درصد کاله آمل و سوسیس آلمانی ۴۰ درصد پاکدام پارس منطبق بوده است. همچنین طبق این گزارش از شش مورد همبرگر فقط یک مورد مردود بوده و مابقی منطبق بودند؛ تولید همبرگر ظاهراً وضعیت مناسب‌تری دارد.

در گزارش مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران همچنین آمده بود: «موارد مردودی نشان می‌دهد تولیدکنندگان از چربی صفاقی (چربی موجود در دستگاه گوارش و لابه‌لای روده‌ها)، غضروف شفاف مربوط به دستگاه تنفسی و ریه، عروق، رگ و اعصاب و بافت پیوندی (پوست رگ و پی و چربی ضایعات گوشتی) یعنی بافتهایی خاص که عضله نیستند و تولیدکنندگان، طبق استاندارد ملی مجاز به استفاده از این بخش از لاشه دام در تولید فرآورده‌های گوشتی نیستند، استفاده شده است.»

گوشتهای آلوده که از آن طرف آب آمدند

در سال ۱۳۸۱ موضوع واردات و توزیع گوشت آلوده در ایران مطرح شد و بر افکار عمومی بسیار اثرگذار بود هرچند مشخص نیست چند نفر بر اثر مصرف این گوشت‌ها مسموم شده و یا جان خود را از دست دادند.

این دادگاه ۶۷ متهم داشته‌است که در بین آن‌ها ۱۷ نفر راننده و ۲ نفر قایق‌دار بوده‌اند. بقیه متهمان این پرونده گوشت‌فروش، رئیس سازمان دامپزشکی کل کشور، تعدادی از مدیران دولتی و مدیران ارشد شرکت‌های فرآورده‌های گوشتی بوده‌اند. این گوشت‌ها در صنایع سوسیس و کالباس نیز مصرف می‌شد.

در پایان پس از برگزاری ۱۶ جلسه دادگاه متهمان را به حبس‌های زیر ۱۵ سال، تبعید و جریمه نقدی محکوم کرداما پس از رأی دادگاه تجدیدنظر در سال ۱۳۸۴، ۱۰ نفر از متهمان به مجازات حبس از ۶ ماه تا ۳ سال و جزای نقدی از دویست هزار ریال تا پنج میلیون ریال محکوم شدند.

شیر خشک چینی هم آمد

در سال ۸۷ بسیاری از کشور‌ها واردات شیر خشک و حتی محصولاتی را که با شیرخشک چینی تولید می‌شدند ممنوع کردند. نگرانی درباره احتمال ورود شیر خشک از چین به این خاطر بود که بیماری هزاران کودک چینی و حداقل مرگ سه کودک چینی بر اثر وجود ملامین صنعتی در شیرخشک به وقوع پیوسته بود.

آلودگی شیر خشک چینی ناشی از تقلب در استفاده از شیرخام در این کشور بوده است به این ترتیب که شیر خام تولیدی را با آب رقیق می‌کردند اما برای اینکه در آزمایشات میزان پروتئین آن کافی باشد به آن افزودنی غیر مجاز ملامین زده می‌شد. ملامین یک ماده آلی با پایه شیمیایی است و معمولاً در پلاستیک‌ها، چسب‌ها، وایت برد‌ها و... استفاده می‌شود.

معاون وقت غذا و داروی وزارت بهداشت نیز در سال ۸۷ اعلام کرد که ایران هیچ نوع واردات مستقیم شیر خشک از چین ندارد. پس از این ورود شکلات و برخی فرآورده‌های شیری از چین نیز با توجه به آلودگی شیر خشک در کشور از تاریخ ۳/ ۷/ ۸۷ ممنوع شد. با این وجود آمار واردات شیر خشک اداره‌ گمرک در سال ۸۸ نشان می‌دهد ۱۵ تن شیر خشک از چین وارد شده است.

حالا شیر آلوده به پالم در حالی به مرحله تایید رسیده است که دبیر انجمن صنایع لبنی ایران چندی پیش هرگونه آلودگی در شیر‌های پاستوریزه و استرلیریزه را تکذیب می‌کرد و شیر تولیدی در کشور را کاملا سالم و بدون مشکل می‌دانست.

رضا باکری با اشاره به اینکه هیچ کدام از کارخانجات لبنی مجاز به استفاده از افزودنی‌ها نیستند، گفت: هیچ کدام از کارخانجات مجاز به استفاد از نگهدارنده‌ها نیستند و همواره سازمان بهداشت و دستگاه‌ها نظارتی به تست تولیدات کارخانجات می‌پردازند و در صورت مشاهده این تخلف کارخانه پلمپ خواهد شد.

البته شیر آلوده قبلا هم نظر‌ها را به خود جلب کرده ولی با تکذیب همراه شده بود. شایعاتی مطرح شده بود که احتمال وجود وایتکس در شیر مصرفی است. احمد مقدسی عضو هیات مدیره مرکزی مهاد‌‌ همان زمان در گفت‌وگو با ایلنا در خصوص آلودگی شیر‌های پاستوریزه و وجود وایتکس و افزودنیهای در آن‌ها اظهار کرده بود: این گفته‌ها شایعاتی غیر منطقی است اگر وایتکس در شیر بریزند باعث می‌شود که شیر ببرد و قابل مصرف نباشد.

ضد و نقیض‌های وایتکس در شیر

شائبه آلودگی شیرهای تولید برخی کارخانجات لبنی ایران به مواد شوینده از جمله وایتکس در انتهای سال ۱۳۹۰ است که در میان افکار عمومی و فضای مجازی مطرح شد. این شائبه همراه با بروز اختلافاتی میان دولت و تولید کنندگان بر سر قیمت نهایی شیر بود. این شایعه از آنجا شدت یافت که برخی شیرهای تولید ایران بر اساس شایعات منتشر شده میان مردم، حتی پس از گذشت تاریخ مصرف فاسد نشده و به حالت عادی باقی می‌مانند و برخی دیگر از مردم نیز از تغییر مزه برخی شیر‌ها ابراز نگرانی کردند.

یک کار‌شناس آزمایشگاهی همچنین از احتمال دادن انتی‌بیوتیک به گاو‌ها سخن گفته که می‌تواند از وایتکس خطرناک‌تر باشد.

در مرداد ۹۰ گفته شد که مسئولان وزارت بهداشت در کنترل شیرهای تولید شده در اصفهان به وایتکس برخورده‌اند. در واکنش به این خبر، روابط عمومی اداره کل استاندارد و تحقیقات صنعتی استان اصفهان اعلام کرد که این موضوع تنها یک مورد از میان ۲۰۰ واحد و به دلیل سهل انگاری در شستشوی ظروف بوده‌است: «سال گذشته در یک مقطع خاص بیش از ۲۰۰ مورد نمونه شیر خام أخذ شده از دامداری‌ها و گاوداری‌های سطح استان، فقط یک مورد آلودگی آن‌هم در مراحل اولیه یعنی پیش از انجام پاستوریزاسیون و سایر اعمال و نظارت‌های بهداشتی، مشاهده شد... در اثر سهل انگاری متصدی شیردوشی گاوداری مربوطه، در مرحله شست‌وشوی پس از ضد عفونی ظروف شیر دوشی به وجود آمده بود که با پیگیری و تذکر جدی اداره کل استاندارد و تحقیقات صنعتی استان اصفهان این مشکل رفع شد و پس از آن نیز هیچ‌گونه آلودگی و مشکل در شیر و سایر فراورده‌های لبنی تولید شده در استان به صورت جدی مشاهده نشد.»

پس از آن در میان تولید کنندگان فروارده‌های لبنی مدیرعامل شرکت زرین غزال که تولید محصولات بستنی دایتی و لبنیات آپادا را برعهده دارد، رخداد این تخلف از سوی برخی تولید کنندگان را تایید کرده و گفت: «برخی تولیدکنندگان مواد لبنی نه تنها مواد شوینده به محصولات خود می‌افزایند، خیلی از خطاهای غیربهداشتی را نیز مرتکب می‌شوند.»

همچنین رضا باکری، دبیر انجمن صنایع لبنی ایران نیز در مصاحبه‌ای با خبرآنلاین در اول خرداد ۱۳۹۱ گفت: «شرکت‌های تولید کننده محصولات لبنی بزرگ شیرهای متفرقه خریداری نمی‌کنند. این شرکت‌ها سه و نیم میلیون تن شیر خام تولیدی گاوداری‌های صنعتی را خریداری و عمل آوری می‌کنند. به طور قطع و یقین و بدون هیچ شک و تردیدی هیچ آثاری از افزودنی‌هایی مانند وایتکس در محصولات شرکت‌های بزرگ مشاهده نمی‌شود.»

اما در این میان واکنش مقامات دولتی به این شایعات متفاوت بود. بهروز جنت معاون غذای سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت در مصاحبه‌ای با روزنامه جوان در ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۱ احتمال آلودگی برخی شیر‌ها را رد نکرد و گفت: «این مشکل به صورت گسترده در تولیدات کارخانه‌های لبنی ما وجود ندارد، چراکه هم سازمان دامپزشکی بر سلامت شیرهایی که تحویل کارخانه می‌شود مهر تأیید می‌زند و هم مسئول فنی کارخانه این موضوع را کنترل می‌کند.»

همچنین مجید حاجی فرجی رئیس انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفت در مصاحبه‌ای در ۲ خرداد ۱۳۹۱ گفت: «در هر جایی امکان آن هست و باید مراقبت کرد که رخ ندهد و افراد سودجو نتوانند سازمان‌های مسئول را دور بزنند اما مسئله مهم‌تر این است که نباید کاری کنیم که سرانه مصرف شیر در کشور پایین بیاید.

فبحث دامنه دار سبزی‌های آلوده و آبیاری فاضلاب

سال‌هاست بحث آلوده بودن سبزی‌های اطراف تهران به‌دلیل آبیاری با آب فاضلاب مطرح است. علاوه بر آن، باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی نیز معضل دیگری است که هرچند وقت یکبار از زبان مسئولان بیان می‌شود.

رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت وقت اعلام کرده بود: ‌ «مصرف گوجه، سیب زمینی و پیاز آلوده مردم را مسموم می‌کند. مردم در استفاده از سبزیجات می‌بایست نکات بهداشتی را رعایت کنند، اگر سبزیجات این قبیل مزارع که با فاضلاب آبیاری می‌شود، در هنگام شستشو ضدعفونی شود مشکلی برای مصرف کنندگان ایجاد نمی‌کند.»

این در حالی بود که کار‌شناسان اعلام کردند آبیاری مزارع با آب‌های آلوده باعث می‌شود که میزان سرب در محصولات کشاورزی بالا برود و در این بین پیاز بیشترین میزان جذب سرب را در بین سبزیجات دارد؛ به‌طوریکه تا ۸۱ درصد سرب هوا، آب و سموم را جذب می‌کند.

گویی در این زمینه نیز توجیه راه آسانتری نسبت به پیدا کردن راه حل مناسب برای آلودگی‌ها بود. چندی پیش هم رئیس اداره بهداشت آب و فاضلاب مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت از آبیاری حدود ۶ هزار هکتار از مزارع جنوب تهران با فاضلاب‌ها خبر داد و گفت: در برخی از مناطق کشور نیز همچنان از فاضلاب‌ها برای آبیاری مزارع استفاده می‌شود.

روغن تقلبی کنسرو تن ماهی و آبلیموهای تقلبی

پس از افشای وجود روغن پالم در شیر، دبیر سندیکای صنایع کنسرو از تقلبی بودن ۹۹ درصد از آبلیموهای موجود در بازار خبر داد.

محمد میررضوی در مراسم امضای تفاهم‌نامه همکاری‌های مشترک بین سازمان غذا و دارو و کانون انجمن‌های صنفی صنایع غذایی ایران توضیح داد: آبلیموهایی که در حال حاضر مصرف می‌کنیم به جز موارد استثنایی که خودشان در منازل تولید می‌کنند ۹۹ درصد تقلبی بوده و آبلیموی طبیعی در بازار بسیار کم است که متاسفانه این وضعیت باعث شده سود سرشاری نصیب متقلبان شود.

وی با اشاره به اینکه بهترین کنسرو تن ماهی دنیا تولید کشور تایلند است، گفت: این کنسرو در داخل ترکیبی از آب و روغن قرار دارد و البته سازمان استاندارد هنوز استاندارد آن را تائید نکرده است. این کنسرو بسیار بهتر از کنسروهای کنونی است که در آن‌ها روغن مایع وجود دارد و متاسفانه برخی به اشتباه فکر می‌کنند روغن داخل کنسرو تن ماهی‌‌ همان روغن ماهی بوده و آن را مصرف می‌کنند.

دبیر سندیکای صنایع کنسرو افزود: ترکیب آب و روغن در کنسرو تن ماهی اولا باعث می‌شود از دورریز حجم زیادی روغن بدون هیچ مصرف خاصی جلوگیری شود و ثانیا با کاهش نقطه جوش کنسرو در هنگام گرم کردن آن در مصرف انرژی نیز صرفه‌جویی خواهد شد.

میررضوی گفت: پیشنهاد ما این است که هرچه زود‌تر استاندارد مربوط به کنسرو تن ماهی اصلاح شده و استاندارد بهترین کنسرو تن ماهی دنیا مورد تائید قرار بگیرد چرا که این کار هم به نفع مصرف‌کنندگان خواهد بود و هم باعث کاهش مصرف انرژی و کاهش مصرف روغن در کشور خواهد شد.

آینده شیر آلوده به پالم

رییس دبیرخانه شورای سیاستگذاری سلامت با اشاره به اینکه تا سال گذشته میزان واردات روغن پالم ۵۰ درصد روغن‌های مصرفی را تشکیل می‌داده است، ادامه داد: از آنجایی که روغن پالم فاکتوری به نام اسید پالمتیک دارد و این اسید به عنوان یک فاکتور ایجاد کننده تصلب شرایین محسوب می‌شود و با توجه به اینکه روغن پالم میزان اسید چرب بالای ۵۰ درصد دارد، روغن مناسبی برای مصرف نیست.

به گفته دکتر دلاوری تا سال گذشته وزارت صنعت، معدن و تجارت مسئول واردات این روغن بود و از امسال وزارت جهاد کشاورزی مسئولیت این کار را به عهده گرفته و خوشبختانه مصوبات این وزارتخانه در سال جاری حداکثر میزان روغن پالم را ۳۰ درصد اعلام کرده است. این یعنی میزان واردات روغن پالم در سال جاری کمتر خواهدشد (سلامانه)