اصول و شرایط نگهداری از گیاهان آپارتمانی

جام جم سرا:

هوای مورد نیاز

تعویض هوای درون اتاق با بازگذاشتن پنجره‌ها و ورود هوای تازه سبب می‌شود که اکسیژن کافی و مورد نیاز به گیاه رسیده ساقۀ گیاهان قوی‌تر شده در مقابل بیماری‌ها مقاومت بیشتری یابند اما باید گیاه را از وزش مستقیم باد که به سرعت و مستقیماً به گیاه می‌وزد، نظیر باد کولر و کوران حفظ کنید. تغییر درجۀ حرارت ناگهانی محیط زیست گیاه نیز، باعث ریزش برگ‌های تحتانی آن می‌گردد.

نور

نور مورد نیاز گیاهان آپارتمانی نور غیر مستقیم است. گیاهان به طور معمول در تاریکی رشد نمی‌کنند. همچنین دیوارهای رنگ روشن (سفید) سبب رویش بهتر گیاهان می‌شوند.

برگ‌ها و ساقه‌های گیاهان مستقر در پشت پنجره اغلب به طرف نور کشیده شده و خم می‌شوند. جهت جلوگیری از این نقیصه و حفظ توازن رویش بایستی گهگاهی آن را به یک طرف بچرخانید. مواظب باشید که گیاهان گلدار را هنگامی که گل‌ها روییده‌اند حرکت ندهید.
علاوه بر این، از نور فلورسنت هم می‌توان به عنوان منبع کمکی نور به جای نور طبیعب جهت رشد گیاهان استفاده نمود. از لامپ‌هایی که از خود حرارت می‌دهند نظیر لامپ‌های مدادی برای گیاهان گلدار و از مهتابی‌ها یا لامپ‌های گازی برای گیاهان بدون گل و با برگ زینتی استفاده می‌گردد.

بهترین وضعیت برای استفاده از نور مصنوعی در جایی که نور طبیعی کافی نباشد، استفاده از چند لامپ مهتابیِ آفتابی و سفید است. گیاهان مورد نظر باید به فاصله حدود ۲۴ سانتی‌متر در زیر مهتابی‌ها قرار بگیرند، به شرطی که لامپ‌ها حداقل حدود ۱۴ ساعت در روز روشن باشند. برای آسان‌تر شدن کار می‌توان از کلیدهای تایمر دار استفاده کرد. البته این تجویز برای مکان‌هایی است که نور غیرمستقیم به میزان بسیار کم به آنجا می‌رسد و فاقد نور کافی می‌باشد.
از طرفی چنانچه مشاهده نمودید که گیاه در ساعات گرم روز بین ساعات ده تا شانزده حالت پژمردگی پیدا کرده و برگ‌ها ابتدا به زردی و سپس به رنگ قهوه‌ای تغییر رنگ پیدا کرده مطمئن باشید که از نور زیاد رنج می‌برد. آن را از پنجره دور‌تر قرار دهید یا در اواسط روز پرده‌ها را بکشید.
اصولاً نور مستقیم آفتاب برای گیاهان آپارتمانی، مخصوصاً برگ‌های تازه جوانه‌زده مضر است و نبایستی نور آفتاب مستقیماً از پشت شیشۀ پنجره به آن‌ها بتاید. بهتر است نور از پرده کرکرۀ نیمه‌باز و یا پردۀ توری عبور نموده و به اصطلاح فیل‌تر شده باشد.

آبیاری

در مورد آبیاری گیاهان مسئلۀ مهم تنظیم فواصل آبیاری در فصول مختلف است طبق آمار به دست آمده اکثر گیاهان آپارتمانی در اثر افراط در آبیاری و عدم اطلاع مردم از نحوه آبیاری آنان از بین می‌روند. میزان آب در هر آبیاری باید طوری باشد که آب اضافی از گلدان خارج شود تا مطمئن شویم که آب به تمام قسمت‌های گلدان و ریشه‌ها رسیده است.

در ضمن با این روش از باز بودن سوراخ زهکش گلدان هم اطمینان حاصل می‌کنیم. آب جمع شده در زیر گلدانی را حتماً باید خالی کنید زیرا مانع تنفس ریشه می‌شود و در ‌‌نهایت موجب مرگ آن می‌گردد. از دادن آب خیلی سرد و کلردار نیز به آنان خودداری نمایید.

زمان آب دادن گیاهان:

مناسب‌ترین زمان آبیاری در گرم‌ترین ساعات روز، زمانی است که خاک گلدان رو به خشکی نهاده ولی هنوز کاملاً خشک نشده است.

برای تشخیص صحیح اینکه خاک گلدان در حال خشک شدن هست یا خیر، اولاً باید سطح خاک گلدان خشک باشد و در برخی گیاهان دو نم باشد. ثانیاً هنگامی که با انگشت به گلدان ضربه می‌زنید باید صدای پوکی بدهد که نشانۀ خشکی خاک است و نه صدای خفه که در اثر خاک مرطوب تولید می‌شود.

خاک مرطوب نسبتاً چسبنده است و خاک دو نم چسبندگی کمتری دارد. خاک ۸۵ درصد گیاهان آپارتمانی بایستی همیشه مرطوب باشد. خاک مرطوب خاکی است که اگر آن را مشت کنید و فشار دهید، فرم گرفته و با یک تلنگر ذرات آن از هم جدا می‌شود.

عوامل مؤثر در آبیاری گیاه:

چنانچه درجۀ حرارت محیط و شدت نور به هر دلیلی در آپارتمان بیشتر شود نیاز گیاه به آب طبیعتاً بیشتر می‌شود. گیاهانی که در گلدان‌های کوچک هستند یا برای مدتی خاک و یا گلدانشان تعویض نشده، نسبت به گیاهانی که در گلدان‌های بزرگ بوده یا خاک آن‌ها و گلدانشان تازه عوض شده، نیاز بیشتری به آب دارند.

در فصل تابستان تبخیر آب داخل خاک گلدان بیشتر است. پس باید اندکه به میزان آبیاری آن افزوده شود و فواصل آبیاری نیز در تعداد زیادی از این گیاهان (نه همه) زیاد‌تر باشد.

به طور کلی گیاهان گوشتی و کاکتوس‌ها به فواصل آبیاری بیشتری نیاز دارند تا گونه‌های دارای برگ‌های نازک نظیر حسن یوسف و پیله‌آ. خلاصه اینکه هرچه گیاهان دارای برگ‌های پهن‌تر و بزرگ‌تر بوده و رشد سریع‌تر داشته باشند دفعات بیشتری به آب نیاز دارند.

مطالب زیر را خوب به خاطر بسپارید و برای جلوگیری از تلف شدن گیاهانتان نکات یادآوری شده را دقیقاً به کار بندید.

۱- در هنگام آبیاری از آبی که سرد نبوده و دمای آن با درجۀ حرارت محیط زیست آن یکسان و کلر آن نیز خارج شده باشد استفاده نمایید.

۲- توجه داشته باشید جمع شدن آب در زیر گلدانی مضر است و آب اضافی بلافاصله بایستی تخلیه شود و هر چند ماه یک بار نیز اطمینان حاصل نمایید که آب از سوراخ تحتانی آن به آرامی خارج گردد.

۳- خیس نگه‌داشتن مداوم خاک گلدان، هوای موجود در خاک را به بیرون می‌راند و سبب می‌شود ریشه‌های آن در اثر عدم تنفس پوسیده و درنتیجه گیاه تلف گردد.

۴- درجۀ حرارت محیط زیست گیاهان، جنس گلدان، فصل و نوع خاک آن تأثیر مهمی در تنظیم آبیاری دارد.

۵- یکی از علائم اولیۀ افراط در آبیاری، زرد شدن برگ‌های تحتانی نظیر دیفن‌باخیا و در برخی از گیاهان مانند لیندا لَخت و شُل شدن برگ‌های فوقانی آن است. توجه داشته باشید افراط در آبیاری علت مرگ بیشتر گیاهان آپارتمانی است.

درجه حرارت و رطوبت هوا

یکی دیگر از عواملی که در سلامتی و طراوت گیاهان نقش عمده‌ای دارد میزان رطوبت و حرارت موجود در اطراف آن‌هاست. کمبود رطوبت محیط زیست گیاه، آب کلردار و کمبود پتاسیم موجب سوختگی نوک و حاشیۀ برگ‌ها و ایجاد لکه‌های قهوه‌ای رنگ در نقاط مختلف برگ‌ها می‌شود.

توجه داشته باشید اگر می‌خواهید گیاهانتان از طراوت و شادابی خاصی برخوردار باشند، درجۀ حرارت محیط زیست آنان نباید از حدود ۲۰ تا ۲۲ درجۀ سانتی‌گراد کمتر باشد برخی از آنان تا ۱۰-۱۲ درجه بالا‌تر از صفر حتی کمتر از آن را تحمل می‌نمایند ولی افسرده و کسل می‌شوند.

روش بالا بردن رطوبت هوای اطراف گیاه

۱- زیر گلدانی گیاهان را قدری بزرگ‌تر از قطر دایرۀ دهانۀ گلدان و گود‌تر از زیرگلدانی‌های معمولی، چیزی شبیه به تشت، که حدود ده سانتی‌م‌تر عمق و عرض آن از چ‌تر گیاه بزرگ‌تر باشد انتخاب کنید و کف آن را مملو از شن درشت یا پوکۀ صنعتی یا سفال خرد شده نموده و روی شن‌ها به آن اندازه آب بریزید که آب با ته گلدان تماس نداشته باشد که باعث پوسیدگی ریشه‌ها نشود. حال گلدان را روی شن‌ها قرار دهید. تبخیر مداوم آب درون شن‌ها باعث بالا رفتن میزان رطوبت در اطراف گیاه می‌گردد و چنانچه با رطوبت‌سنج آزمایش نمایید، هوای اطراف گلدان سه تا پنج مرتبه مرطوب‌تر از قسمت‌های دیگر اتاق است.

۲- روش دیگر آن است که با دستگاه آب‌فشان (اسپری) آب ولرم را به صورت هاله در گرم‌ترین ساعات روزهای تابستان به روی گیاه بپاشید. همچنین می‌توانید در فصل زمستان با قراردادن ظرف آب و یا کتری روی بخاری و یا قرار دادن حوله‌های مرطوب آغشته به اسانس اُکالیپتوس روی پره‌های رادیاتور شوفاژ و یا استفاده از دستگاه بُخور تا حدود زیادی رطوبت محیط آنان را بالا ببرید. توجه داشته باشید قطرات آب اسپری شده بیش از حد روی برگ‌ها (حباب مانند) نمانند و همچنین افراط در اسپری باعث جمع شدن آب در محل اتصال دمبرگ به ساقه در گیاهانی نظیر یوکا، دیفن‌باخیا و لیندا می‌شود که برای آنان مضر است و به تدریج باعث ایجاد لکه‌های قهوه‌ای در سطح برگ گیاه و پوسیدگی دمبرگ می‌گردد. برای دفع آب‌های اضافی روی برگ‌ها، گیاه را به صورت آرام تکان دهید تا آب‌های اضافی آن فرو ریزد.

۳- آخرین روش این است که گلدان‌ها را دور هم جمع کنید. چون برگ‌ها به طور دائم از خود بخار آب پس می‌دهند این رطوبت در محدوده گلدان‌ها جمع و متراکم شده و رطوبت محیط را بالا می‌برد.

کود

چه وقت کود بدهیم؟ معمولاً دادن کود شیمیایی جامع (کمپلکس) به مدت چهارماه بعد از خرید گیاه ضروری می‌باشد. البته اگر گیاه در گلخانه نباشد، زمان کود دادن دوران رویش و یا گل دادن گیاه است، که این دوران برای گیاهان بدون گل (برگ‌های زینتی) و گلدار از ماه فروردین تا آبان بوده و برای گونه‌های گل‌دهندۀ زمستانی فصل زمستان می‌باشد. در دوران استراحت (خواب بودن) گیاه، که رشد در آن صورت نمی‌گیرد و گیاه گل و برگ نمی‌رویاند، به آن کود ندهید چرا که سبب فشار به گیاه شده و آن را ضعیف می‌کند و باعث رویش نابهنگام برگ‌ها و ریشه‌ها می‌شود. برای کوددهی باید از کودهای محلول که تمام عناصر مورد نیاز گیاه شامل سه عنصر اصلی ازت، فسفر و پتاس و دوازده عنصر فرعی نظیر روی، آهن، مولیبدن، مس، بُر و... می‌باشند استفاده کرد. این کود‌ها، هرماه یک بار یا از طریق خاک یا روی برگ‌ها اسپری می‌شود. (طبق دستور روی جعبه کود) کمتر از مقدار توصیه شده در روی جعبۀ کود اشکالی ندارد ولی بیشتر از مقدار توصیه شده باعث مرگ گیاه می‌گردد.

خاک گلدان

بهترین ترکیب برای خاک گلدان گیاهان آپارتمانی به طور اعم، شامل یک قسمت ماسه و دو قسمت خاک برگ یا پیت موس می‌باشد. ولی برای قلمه زدن یا تکثیر از ترکیب دو قسمت ماسه و یک قسمت خاک برگ یا پی موس استفاده می‌گردد.

هنگامی که از خاک برگ برای تعویض خاک گلدان استفاده می‌نمایید نکتۀ مهم این است که نباید خاک را بسیار فشار داد. فشردگی زیاد خاک برگ سبب می‌شود که خاک برگ‌ها به هم بچسبند و از ورود هوا و تنفس ریشه، که برای رشد گیاه بسیار مهم و ضروری است، جلوگیری نماید.

در صورت امکان برای قلمه‌زنی می‌توان به جای ماسه از ترکیبات معدنی پرلایت و دانۀ ریز لیکا (پوکۀ صنعتی ریز) هم استفاده نمود.

تعویض گلدان

تعویض گلدان به سه دلیل انجام می‌شود: خالی شدن خاک گلدان از مواد غذایی و رشد زیاد ریشه‌ها. به همین خاطر نشانۀ تعویض گلدان، ظهور علائم کمبود مواد غذایی است و یا خروج ریشه‌ها از سوراخ زهکش ته گلدان و یا متورم شدن ریشه آنان در سطح خاک گلدان و یا به صورت مارپیچ در ته خاک گلدان جمع شده باشد.

توجه: در مورد گیاهان کند رشد و گیاهانی که گلدان بزرگ دارند می‌توان به جای تعویض گلدان، چند سانتی‌متر از خاک سطحی گلدان را با خاک جدید تعویض نمود. بهترین زمان تعویض گلدان در صورت نیاز نیمۀ دوم اسفند بعد از گرم شدن هوا در محیطی سربسته می‌باشد. گلدان جدید بایستی فقط یک سایز از گلدان قبلی بزرگ‌تر باشد. زیرا اکثر گیاهان آپارتمانی در گلدانی که به نظر شما کوچک می‌آیند بهتر رشد می‌کنند.

تمیز کردن و براق نمودن برگ‌ها

گرد و غبار به طرق مختلفی دشمن برگ‌ها و گیاهان می‌باشند. گرد و غبار، زیبایی و درخشندگی برگ‌ها را از بین می‌برد و نیز روزنه‌ها و منافذ گیاه را می‌پوشاند. بنابراین گیاه نمی‌تواند به طور کامل تنفس کند. گرد و غبار لایه‌ای روی برگ تشکیل می‌دهد که جلوی جذب مؤثر نور آفتاب را می‌گیرد. گرد و غبار مخصوصاً در مناطق صنعتی و در شهرهای بزرگ، حاوی مواد صنعتی و شیمیایی بوده و برای گیاه زیان‌آور می‌باشد.

بنابراین برگ‌ها باید به طور مرتب به طریقی که ذکر می‌شود تمیز شوند. این عمل با اسپری کردن آب یا پاک کردن برگ‌ها توسط یک اسفنج تمیز انجام می‌شود.

هرگز برگ‌های جوان و تازه روییده را تمیز نکنید چرا که بسیار لطیف بوده و خیلی سریع زخمی می‌شوند. در مواقعی که برگ‌ها بسیار کثیف هستند می‌باید که اول با دستمالی نرم خاک‌ها را گرفته سپس برگ‌ها شست‌وشو شوند. اگر این کار قبل از شست‌وشوی برگ‌ها انجام نپذیرد ممکن است که شستن برگ‌ها ایجاد لایه‌ای از گِل چسبنده روی برگ نمایند که به مراتب بد‌تر از حالت اول برگ‌ها گردیده و باعث مسدود شدن منافذ برگ‌ها و در نتیجه مرگ گیاه می‌گردد.

در مورد کاکتوس‌ها و گیاهانی که برگ‌هایشان به آب حساس است (مثل بنفشه آفریقایی و سرخس) از اسپری آب روی برگ‌ها خودداری کرده و با بُرس یا قلم موی نرم مرطوب، خاک آن‌ها را بزدایید.(باغبانی)