پس از 598...

کوتاه‌آمدن ایران، عراق را به این طمع انداخت که با کمک سازمان مجاهدین خلق، به تصرف بخش‌هایی از ایران مبادرت کند و از فرصت آتش‌بس برای خیمه‌ زدنی طولانی بهره بگیرد. با این حال، حمله عراق با پاتک ایران مواجه شد. در طول سال‌های برقراری آتش‌بس، روند اجرای قطعنامه به‌تدریج ادامه یافت. دو کشور به مرزهای شناخته ‌شده بین‌المللی بازگشتند و اسرا مبادله شدند. با این حال خواسته‌های محوری ایران که طی سال‌ها به دلیل نادیده گرفته شدن آنها از پذیرش قطعنامه‌های سازمان ملل خودداری می‌کرد به کجا انجامید؟ درخواست ایران برای وجود تضمین عملی باقی ماندن آتش‌بس و خودداری عراق از دست زدن به هر عمل دیوانه‌‌وار دوباره‌ای در صورت ترمیم قدرت ارتش، اگر نه از طریق ساز و کار شورای امنیت، بلکه به مدد انتحار سیاسی صدام حسین در حمله به کویت و جنگ نخست خلیج فارس تحقق یافت. عراق از همان زمان تاکنون آن‌قدر ضعیف شده که حتی نسبت به مرزهای مورد توافق ادعا نکند.

درخواست ایران برای تعریف قطعنامه‌های شورای امنیت بر پایه محکومیت متجاوز و شناسایی متجاوز از سوی این شورا، در بند ششم محقق شد: «از دبیرکل درخواست می‌نماید که با مشورت با ایران و عراق، مسأله تفویض اختیار به یک هیأت بی‌طرف برای تحقیق راجع به مسئولیت منازعه را بررسی کرده و در اسرع وقت به شورای امنیت گزارش دهد.»

این امر سه سال پس از پایان جنگ محقق شد. دبیرکل، نظر کمیته تحقیق مبنی بر متجاوز بودن عراق را به شورای امنیت گزارش کرد. درست در مرحله‌ای که باید کوشش‌های ایران به ثمر می‌رسید، همه چیز متوقف شد، تصدیق این گزارش از سوی شورای امنیت، به عنوان نهاد مسئول حفظ صلح و امنیت بین‌المللی، می‌توانست دست ایران را در پیگیری فرآیندهای حقوقی مربوط به دریافت خسارت‌های ناشی از جنگ که سومین محور خواسته‌های ایران برای آتش‌بس با عراق بود، فراهم کند. به هر روی و با هر مصلحت‌اندیشی، این امر محقق نشد، اما تکلیف خسارات جنگ تحمیلی چیست؟ اگرچه در بند هفتم قطعنامه 598، ایراد خسارت در ضمن جنگ تصدیق شد، اما هیچ ترتیبی برای جبران خسارت از سوی کشور خاطی معین نشد. طی 26 سال پس از پذیرش آتش‌بس میان ایران و عراق، هیچ عهدنامه صلحی میان این دو کشور که مسائل باقیمانده از جنگ را فیصله دهد، منعقد نشده است، این یک راه رایج برای دریافت خسارات ناشی از جنگ است. راه دیگر، طرح دعوا در دیوان بین‌المللی دادگستری است که البته خود مستلزم طی روندی دوباره برای شناسایی کشور متجاوز است تا شاید اگر دیوان به سیاق معمولش رای کدخدامنشانه ندهد، ایران به غرامت خود دست یابد. این اقدام نیز طی سال‌های گذشته آزموده نشده است. ظاهرا دستگاه دیپلماسی به این زودی‌ها عزمی برای دریافت خسارت جنگ تحمیلی از عراق ندارد.