جاذبه‌های مذهبی؛ بهشت عکاسان

با او که دانش‌آموخته انجمن سینمای جوانان ایران است و مدرک عالی خود را در زمینه سینما و عکاسی دریافت کرده، به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم. معتمدی مقام‌های زیادی در جشنواره‌های مختلف از جمله جشنواره بین‌المللی آرتونیست۱۴۰۰، سومین جشنواره ملی تسنیم، جشنواره ملی عکس رضوی و... کسب کرده‌ و علاوه‌بر آن، داوری جشنواره‌های متعددی ازجمله: جشنواره ملی گلبانگ مساجد مهر، جشنواره عکس عطر عطش، جشنواره عکس رضوی تجلی نور و... را بر عهده داشته است.

در ایران که سابقه تمدنی قابل‌توجهی دارد و به عنوان یک سرزمین اسلامی شناخته می‌شود، گردشگری مذهبی یکی از قدیمی‌ترین انواع گردشگری است. علاوه‌برآن، وجود بقاع متبرکه و اماکن مذهبی با قداست و معنویت منحصر به‌فرد، بیانگر جایگاه و اهمیت آداب و رسوم، باورها، اعتقادات و اندیشه‌های مردم این سرزمین است. می‌خواستم بدانم از نگاه شما که فعالیت‌های دامنه‌داری در زمینه عکاسی از اماکن مذهبی داشته‌اید، چه ظرفیتی در این نوع از گردشگری موجود است که باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد؟ 
از نگاه من و باتوجه به تجارب زیسته‌ای که بین مردم داشته‌ام، در ایران و در میان انواع گردشگری، گردشگری مذهبی یکی از زیباترین و لذت‌بخش‌ترین نوع گردشگری به حساب می‌آید که علاوه‌بر کسب تجربیات جدید، معنویتی خاص به همراه دارد. این در حالی است که تنوع مراکز، آثار و ابنیه تاریخی و عبادتگاه‌های ادیان مختلف موجود در مناطق مختلف کشور، موقعیت ایران را در تمام دنیا کم‌نظیر کرده است. بخصوص که در شهرهای قم «حرم حضرت معصومه(س)» در مشهد «حرم امام رضا(ع)» در شیراز «حرم شاه چراغ (ع)» ودراصفهان «مسجد شیخ لطف‌ا...، مسجد جامع و مسجد امام خمینی (ره)» از مراکز مذهبی مهمی هستند که مسلمانان و بخصوص شیعیان در سرتاسر جهان به آن تعلق خاطر خاصی دارند. 
 ‌
جنابعالی علاوه‌بر عکاسی، در زمینه نقد عکس و نوشتن نیز دستی بر آتش دارید، خوب است کمی در مورد مفهوم گردشگری مذهبی برای مخاطبان روزنامه صحبت کنید. 
در یک تعریف مرسوم و متداول، گردشگری مذهبی دربر گیرنده مفهومی است که مسافرت زائران به اماکن مهم مذهبی را دربر می‌گیرد و زائران مذهبی غالبا خواهان برخورداری از نوعی امکانات و خدمات گردشگری هستند که حداقل یک جاذبه گردشگری را دربر بگیرد. در این نوع از گردشگری افراد به منظور دیدار از اماکن مقدس یا انجام دادن امور مذهبی مسافرت می‌کنند و حتی ممکن است هدف آنها زیارت یک مزار و حضور در بارگاه امامزاده‌ای در دامنه یک کوه باشد اما در نوع شاخص و ویژه آن، مسلمانان ۱۴قرن است که همه‌ساله به منظور انجام فریضه حج و زیارت مرقد پیامبر اسلام (ص) از اقصی نقاط جهان به سوی مکه و مدینه رهسپار می‌شوند. در ابعاد کوچک‌تر، اماکن مذهبی مورد توجه دیگری نیز در سرتاسر جهان علاقه‌مندان را به جهات معنوی به سوی خود جذب می‌کنند. در کنار همه اینها بارگاه امامان شیعه در ایران، عراق و عربستان سعودی میلیون‌ها مسلمان مشتاق را راهی سفر می‌کنند. زیارت آرامگاه‌های امامزاده‌ها، بقاع متبرکه، کلیساها، کنیسه‌ها، آتشکده‌ها و معابد گوناگون در سراسر جهان انگیزه سفر مذهبی مردمان به‌شمار می‌رود. 
 ‌
البته به نظر می‌رسد خانه کعبه، ‌گاه به عنوان قبله‌گاه مسلمانان شرایط خاص و ویژه‌ای دارد که آن را به عنوان یک مقصد خاص برجسته می‌کند. 
بله.همین‌طور است چنین اماکنی مانند خانه کعبه، گاه خود به عنوان عنصر اصلی جذب مردمانی معتقد به وحدانیت به عنوان یک مقصد خاص عمل می‌کنند و چون محور صحبت ما گردشگری است، باید گفت «گردشگری زیارت» به مفهوم واقعی خود حول همین جاذبه خانه کعبه شکل گرفته است. در این میان زیارت عتبات عالیات و بخصوص کربلای معلی که چند سالی است بخصوص در محرم و ایام اربعین در ایران شکل و وضعیتی خاص به‌خود گرفته و با برنامه‌ریزی و حضور پرتعداد و با شکوه مسلمانان منطقه صورت می‌گیرد نیز نوعی از گردشگری زیارت در مجموعه گردشگری مذهبی است که بسیار مغتنم و موردتوجه است. جالب است که بدانیم بزرگ‌ترین شکل گردشگری مذهبی جمعی، مراسم پیاده‌روی اربعین و زیارت امام حسین(ع) در کربلا است که به صورت سالانه برگزار می‌شود.
 ‌
به عنوان یک عکاس چه نگاهی به گردشگری مذهبی دارید و به چه دلیل آن را نوعی از گردشگری محبوب مردم و در دسترس می‌دانید که باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد؟
از نگاه من، گردشگری زیارتی نوعی از گردشگری است که هدف اصلی فرد در چنین سفری، آرامش بخشیدن به روح است و از آنجایی که روح، یک مقوله غیرمادی است که به تناسب مصلحت در قفسی گذاشته شده است، به طور طبیعی با ماندن در یک فضای مادی دچار خستگی می‌شویم و سفر می‌تواند این آرامش مجدد را به روح باز‌گرداند. به‌خصوص اگر مقصد این سفر و گردشگری زیارت یا بازدید از مراکز و بارگاه‌های ائمه (ع) و زیارتگاه‌هایی باشد که از نوعی قداست و معنویت برخوردا هستند. جالب است که بدانیم این نوع از گردشگری یکی از رایج‌ترین اشکال گردشگری در سراسر جهان است که سابقه آن به قرون و اعصار گذشته برمی‌گردد و به‌طور کلی شامل سفرها و بازدیدهایی می‌شود که اصلی‌ترین هدف از آنها تجربه‌ای مذهبی است. زیرا جاذبه‌های مذهبی، زیارتگاه‌ها و اماکن مقدس هرساله تعداد زیادی از گردشگران را به سوی خود در سرتاسر جهان جذب می‌کنند.
 ‌
وقتی از گردشگری مذهبی صحبت می‌کنیم، آنچه به آن اشاره کردید، واقعا وجود دارد و اتفاق می‌افتد اما اگر کمی دقیق‌تر شویم و به قول معروف بخواهیم آن را در کف جامعه ببینیم، کار صمیمی‌تر و جاری‌تر از آن چیزی است که بخواهیم آن را در قید و بندهای مرسوم‌ومعمول تعریف کنیم. یعنی همین که یک خانواده یکباره تصمیم می‌گیرند به امامزاده‌ای در نزدیکی منزل و محله خود بروند؛ یا مثلا در برخی مناطق کشور جمعی تصمیم می‌گیرند که روز تعطیل به دامنه کوه یا دشتی وسیع که امامزاده‌ای در آنجا مدفون است، بروند و گوسفندی قربانی کنند، نشان می‌دهد که این نوع گردشگری از آن چیزی که در نظر به آن می‌پردازیم به ما نزدیک‌تر است!
همین‌طور است و به همین دلیل من اعتقاد دارم اگر گردشگری در کشور ما رونق پیدا کند، بخصوص به‌لحاظ گردشگری مذهبی ما جاذبه‌ها، مکان‌ها و ظرفیت‌های زیادی داریم که می‌تواند برای هر گردشگری خارجی و به‌خصوص مسلمانان و مومنان، جذاب و قابل‌توجه باشد. بویژه که در شهرهای مذهبی ما مثل مشهد، زیرساخت‌ها و امکانات خیلی خوبی فراهم شده و این شهر به عنوان شهری که میزبان زائران زیادی از سرتاسر ایران و جهان است، اکنون با گسترش امکانات تفریحی و زیرساخت‌های گردشگری لازم، می‌تواند جذابیت‌های زیادی برای مسافران و زائران در این مقصد داشته باشد. 
 
جنابعالی به عنوان عکاس مستنداجتماعی شناخته می‌شوید، در این شاخه از عکاسی عکاسی مذهبی یا زیارت چه جایگاهی دارد. 
مستند اجتماعی در هر جامعه و جغرافیایی می‌تواند بنا به مختصات آن موقعیت تعریف شود. از آنجایی که کشور ما به عنوان یک کشور اسلامی شناخته می‌شود، بحث مذهب و ارزش‌های معنوی درآن جایگاه خاصی دارد. به همین جهت هم عکاسی معنوی، مذهبی یا عکاسی زیارت در حوزه عکاسی مستند اجتماعی جایگاه خاصی دارد. ما در این ژانر عکاسی، رویدادها و اتفاق‌های اطراف‌مان را بدون اغراق، تغییر و بی‌طرفانه ثبت می‌کنیم و به همین دلیل آنچه ازاین نوع عکاسی حاصل می‌شود، نتیجه و خروجی قابل‌توجهی داردکه هم به لحاظ ارزش هنری وهم به لحاظ سندیت، می‌تواند جایگاه مهمی داشته باشد. مثال روشنش این است که اگر شما بخواهید بدانید حرم مطهر رضوی در۱۰۰سال قبل چه فرم و وضعیتی داشته، بهترین و در دسترس‌ترین مدرک، می‌تواند یک یا مجموعه‌ای از عکس باشد که آن زمان عکاسی شده است. 
 ‌
و کلام آخر! 
ما در حوزه گردشگری با مشکلات و محدودیت‌هایی مواجه هستیم که ممکن است رفع آن به این زودی‌ها ممکن نباشد اما برعکس وضعیتی که در حوزه کلی گردشگری و توریسم داریم، در زمینه گردشگری مذهبی با ظرفیت‌ها و سرمایه‌های ارزشمند روبه‌رو هستیم که اگر کمی به آن توجه شود، می‌تواند در بسیاری از زمینه‌ها در حوزه گردشگری راهگشا باشد. درواقع مخلص کلام من این است که فرصت طلایی گردشگری مذهبی می‌تواند تا حدودی حوزه گردشگری و توریسم را درکشور ایران احیا کند و به این صنعت مهم و جهانی حیاتی دوباره ببخشد. 

مهم‌ترین مقاصد گردشگری مذهبی در ایران
ایران به‌عنوان‌خاستگاه مذهب تشیع ومهد تمدن،میزبان بارگاه ملکوتی امام‌رضا(ع) وهمچنین مدفن بسیاری ازبزرگان و ائمه‌اطهار(ع) در شهرهای مختلف است. برخی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری مذهبی در ایران عبارتند از:«مشهد مقدس» به عنوان پایتخت معنوی ایران، میزبان بارگاه ملکوتی امام رضا(ع)و یکی از مقصدهای زائران مسلمان است. «قم» به عنوان مرکز شیعه‌شناسی در ایران، مدفن حضرت فاطمه معصومه(س)وهمچنین محل زندگی وتدریس علمای بزرگ شیعه مانندعلامه طباطبایی وامام خمینی(ره) است.«شیراز» به عنوان شهرگل و بلبل، میزبان بارگاه شاهچراغ(ع) و همچنین اماکن مقدس مربوط به اهل بیت(ع) مانند مسجد جامع عتیق و مسجد سعدی است. «اصفهان» به عنوان نصف جهان، از نظر معماری اسلامی و آثار و ابنیه مذهبی مانند مسجد شیخ لطف‌ا...، مسجد جامع عتیق ومسجد جامع اصفهان بسیارغنی است.«یزد» به عنوان شهر کویری ایران، ازنظر معماری سنتی و آثار و ابنیه مذهبی مانند مسجد جامع یزد، میدان امیر چخماق و مجموعه تاریخی امیر چخماق است. «کرمان» به عنوان دیار کریمان، میزبان امامزاده علی(ع) و همچنین سایر بقاع متبرکه مانند امامزاده سلطان‌محمد(ع)وامامزاده سیداحمدرضا(ع) است. علاوه‌بر این شهرها، شهرهای دیگری مانند کاشان، سمنان، بروجرد،اراک وتبریز نیز ازنظرجاذبه‌های مذهبی غنی هستندکه می‌توانند مقصدی مناسب برای گردشگری مذهبی باشند.