دفن میلیون​ها تن زباله پلاستیکی در دل اقیانوس آرام

این روش ساده مبتنی بر استفاده از یک قیف بسیار بزرگ است که ظاهرا می‌تواند در ظرف ده سال آینده حداقل نیمی از زباله‌های پلاستیکی اقیانوس آرام را که از نظر وزنی معادل 70 میلیون کیلوگرم است، از محیط آبی خارج کند. پروژه برای شروع موفق نیازمند دو میلیون دلار سرمایه است. بویان اسلات می‌گوید که در واقع ایده اصلی چنین طرحی را مدیون سفری است که حدود سه سال پیش به یونان انجام داد. او در حین غواصی متوجه شد زباله‌های پلاستیکی موجود در آب دریا واقعا به یک فاجعه تبدیل شده‌اند. پس از آن بود که تصمیم گرفت این مساله را از دید یک پروژه درسی نگاه کند و برای حل آن چاره‌ای بیندیشد.

گرداب زباله در اقیانوس‌ها

مدت‌هاست دانشمندان درباره حضور گسترده و مهارنشدنی پلاستیک در دریاها و اقیانوس‌ها هشدار می‌دهند. شاید یکی از تاسف‌بارترین آثار این فاجعه را بتوان در اقیانوس آرام جستجو کرد. هم‌اکنون در بخش مرکزی شمال اقیانوس آرام در حدفاصل 135 تا 155 درجه غربی و 35 تا 42 درجه شمالی، منطقه‌ای وجود دارد که از آن تحت‌عنوان «گرداب زباله اقیانوس آرام» یاد می‌شود. این گرداب عظیم نخستین بار توسط دریانوردی به نام چارلز مور کشف شد. وی و خدمه کشتی‌اش که در یک مسابقه قایقرانی شرکت کرده بودند، ناگهان متوجه شدند حجم عظیمی از زباله نه‌تنها کشتی آنها را احاطه کرده بلکه حتی به آنها اجازه عبور نیز نمی‌دهد. این وصله ناجور حاصل انباشت میلیون‌ها تن زباله‌ای است که طی سال‌ها به دریاها و اقیانوس‌ها ریخته شده‌ است. از نظر موقعیت جغرافیایی، هاوایی و ایالت کالیفرنیای آمریکا نزدیک‌ترین زیستگاه‌های انسانی به این گرداب محسوب می‌شوند.

چگونگی تشکیل گرداب‌های زباله

فرضیات متعددی درباره نحوه شکل‌گیری گرداب‌های زباله در اقصی نقاط جهان وجود دارد. اما به‌طور مشخص در مورد گرداب اقیانوس آرام می‌توان این‌طور عنوان کرد که یک جریان اقیانوسی چرخنده در این منطقه وجود دارد. دانشمندان الگوهای چرخش باد و نیروهای حاصل از چرخش زمین به دورخود را عامل موثری در شکل‌گیری جریان‌های چرخشی می‌دانند. تحقیقات نشان داده که جریان و سرعت آب در بخش میانی این گرداب، فوق‌العاده آهسته و کند است و زباله‌هایی که وارد این جریان می‌شوند، نخست تا مدتی به دور دیگران گشته سپس رفته رفته به سمت مرکز جذب شده و در آنجا از حرکت باز می‌ایستند. یک نمونه تاسف آور دیگر از این گرداب‌ها را می‌توان در شمال اقیانوس آتلانتیک پیدا کرد.

چرا گرداب‌های زباله از بین نمی‌روند؟

زباله‌هایی که در این گرداب‌های اقیانوسی به دام می‌افتند، اغلب به واسطه جریان‌های چرخشی امکان گریز پیدا نمی‌کنند. از طرفی آزمایش‌ها نشان می‌دهد که میزان فراوانی از این زباله‌ها را پلاستیک و دیگر ترکیبات غیرقابل تجزیه بیولوژیک تشکیل می‌دهند. پلاستیک یک ترکیب شیمیایی است که هیچ‌گاه آن‌طور که باید از طبیعت حذف نمی‌شود. زباله‌های پلاستیکی تنها در طول زمان به تکه‌های کوچک‌تر اما همچنان غیرقابل تجزیه تبدیل می‌شوند. از نظر علمی به پلاستیک‌های موجود در این گرداب‌ها، میکروپلاستیک گفته می‌شود. اگر تصور می‌کنید در این مناطق شبه جزایری از پلاستیک تشکیل شده تاحدودی حق دارید، اما واقعیت این است که بخش اعظم میکروپلاستیک‌ها با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند حتی تصاویر ماهواره‌ای نیز نمی‌تواند این فاجعه را آن‌طور که باید به تصویر بکشد. بسیاری از اقیانوس شناسان و هواشناسان معتقدند این فجایع بزرگ تا سال‌ها می‌تواند در همین وضع باقی بماند.

ابعاد فاجعه

آزمایش‌ها نشان داده که دامنه ترکیبات شیمیایی زباله‌های دریایی بسیار گسترده است. بطری‌های شیشه‌ای و پلاستیکی، انواع پلاستیک، قوطی‌های آلومینیومی کنسروها و حتی زباله‌های بیمارستانی بخش اعظم این زباله‌ها را تشکیل می‌دهد. جالب است که فقط در یک کیلومترمربع از گرداب اقیانوس آرام بیشتر از 750 هزار تکه پلاستیک پیدا شده است. ابعاد دقیق چنین گرداب‌هایی هنوز به طور دقیق مشخص نیست اما برآوردهای احتمالی در مورد گرداب اقیانوس آرام حاکی از ارقامی معادل 700 هزار تا 15 میلیون کیلومترمربع است. شاید عمق فاجعه زمانی بهتر مشخص شود که بدانید وسعت این گرداب که بخش اعظم آن نیز همچون کوه‌های یخی در زیرآب پنهان است، معادل کل مساحت آمریکای شمالی است.

تاثیر بر حیات آبزیان

حیواناتی نظیر لاک‌پشت‌های دریایی موسوم به لاگرهِد با نام علمی Caretta از این پدیده غیرطبیعی بویژه در اقیانوس آرام آسیب فراوانی دیده‌اند. آنها اغلب تکه‌های پلاستیک را با غذای مطلوبشان ستاره‌های دریایی اشتباه می‌گیرند. تغییر شکل لاک و انسداد مجاری تنفسی از جمله موارد شایع گزارش شده است. پستانداران دریایی و پرندگان نیز دیگر قربانیان این گرداب‌های هولناک هستند. تصاویر آلباتروس‌های به دام افتاده در میان حلقه‌های پلاستیک، نهنگ‌ها و دلفین‌هایی که معده شان از این مواد انباشته شده، ماهیانی که دسته دسته در این گرداب‌ها به دام افتاده‌اند و... فقط بخش ملموس این مساله است، در حالی که آسیب جدی در واقع بر پلانکتون‌ها و جلبک‌های دریایی که پایه اصلی زنجیره غذایی دریایی است، وارد می‌شود و اینجاست که امنیت غذایی انسان‌ها نیز به طور جدی در معرض مخاطره قرار خواهد گرفت.

راه‌حل نوجوان هلندی

بویان اسلات نوزده ساله زمانی که دامنه مطالعات خود را گسترش داد، تصمیم گرفت راه حلی اساسی پیدا کند. وی موسسه غیردولتی موسوم به پاکسازی اقیانوس‌ها را تاسیس کرد. این موسسه یک سازمان غیردولتی است که در فوریه 2013 راه‌اندازی شده و روز به روز نیز بر تعداد طرفداران و داوطلبان همکاری با آن افزوده می‌شود. اسلات جوان از این موسسه برای بسط دامنه تحقیقات علمی خود و برقراری ارتباط با پاره‌ای از متخصصان بین‌المللی استفاده می‌کند. وی یادآور می‌شود در روش‌های سنتی پاکسازی اقیانوس‌ها اغلب بر استفاده از قایق‌هایی با تورهای بزرگ تاکید شده اما واقعیت این است که پلاستیک براحتی جابه‌جا می‌شود و بخش اعظم آن در تورهای پاکسازی گیر نمی‌کند. اسلات افزود: «تفاوت دیدگاه اولیه من با روش‌های سنتی در این بود که از ابتدا نقش اساسی جریان‌های اقیانوسی و بویژه باد را نیز مدنظر قرار دادم.» روش بویان اسلات به‌طور مشخص بر استفاده از گوی‌ها یا راهنماهای شناور مواج تاکید دارد. این گوی‌ها به صورت عادی برای نشان دادن راه یا موانع در دریاها کارایی دارند اما اسلات گفته که می‌توان تورهای متصل به این گوی‌ها را همانند یک دایره بزرگ شکل داد که قطر بخش فوقانی آن زیاد باشد و هرچه به بخش‌های انتهایی و نزدیک بستر دریا نزدیک می‌شود، از قطر آن کاسته شود. کل این طرح به نوعی تمثیلی از یک قیف بسیار بزرگ است که سر آن در روی آب و ته آن در بستر دریا قرار می‌گیرد. از نظر متخصصان یک مساله اساسی این است که روش‌های پیشنهادی آسیبی به بستر دریا وارد نسازند. مکانیسم قیف نیز به این صورت است که ضایعات را به دام انداخته و آنها را به بخش مرکزی می‌برد، اما در عین حال جابه‌جایی و تحرکات جانداران آبزی را در بخش‌های زیرین و نزدیک بستر به هیچ وجه محدود نمی‌کند. اسلات می‌گوید: « این ایده یک سال تمام، یک فرضیه ساده بود اما الان یک تیم صد نفری از 17 شرکت و موسسه تحقیقاتی مختلف روی آن کار می‌کنند. اکثر متخصصان باور دارند که این ایده عملی است، اما هنوز جای کار دارد.» تیم تحقیقاتی امیدوار است با این روش حداقل بتواند اقیانوس‌ها را از نیمی از زباله‌های پلاستیکی نجات دهد. این کوچک‌ترین گامی است که می‌توان برای نجات و پاکسازی اقیانوس‌ها برداشت، چرا که در واقع این انسان بوده که چنین بلایی را بر سر دریا و اقیانوس‌ها آورده و نفس آنها را تا این حد تنگ کرده است.

مترجم: فرناز حیدری / منبع: infor mador