فناوری پیشرفته مردمان کویر در دوران هخامنشی

بدون شک قنات یکی از مظاهر حیات در شهرهای کویری کشور است در استان کرمان نیز که در پهنه شمالی خود کویر لوت را در برگرفته است تامین آب از دیر باز تا کنون یکی از مهمترین دغدغه های مردممان کویر بوده است اما این دغدغه هیچ زمان نتوانسته که جلوی ایجاد و توسعه تمدنها را سد کند.

در خشک‌ترین و گرمترین شرایط آب و هوایی و آنجا که دیگر هیچ جانداری امکان حیات ندارد مردمان کویرنشین استان کرمان از دیر باز می‌زیسته‌اند.

مهر تائید این مطلب نیز وجود محوطه تاریخی خبیص در شهداد است، مکانی که هم اکنون نیز با وجود پیشرفت فناوری به دلیل شدت گرمای هوا و کمبود آب بسیاری از موجودات امکان زیست ندارند اما پنج هزار سال قبل کویرنشینان تمدنی غنی شکل دادند.اسرار حیات در این مناطق تنها یک رمز دارد و آن نیز وجود قنات است.

شکل گیری تمدن بر ستونهای استوار قنات ها

هر چند کرمان از وجود سد بسیار کم بهره است و با وجود خشکسالی شدید و کمبود آب تکمیل و احداث این سدها برای رفع مشکل تامین آب مردمان این قرن کاری دشوار به نظر می رسد، اما سال ها قبل مردم کویر با سخت کوشی و ابتکار با همین سدهای زیر زمینی آب مورد نیاز خود را تامین می کردند.

هم اکنون نیز هر شهر و روستایی که در استان کرمان شکل گرفته است بر روی ستونهای استوار قنات هایی تکیه زده که پس از گذشت سال‌ها همچنان مهمترین منبع تامین کننده آب شرب و کشاورزی هستند و شاید دور از ذهن نباشد که مسئولان فعلی نیز به جای اجرای طرح​های انتقال آب بار دیگر به شیوه های هزار سال قبل باز گردند و با حفر قنات مشکل تامین آب استان کرمان را حل کنند.

شهر بم در شرق استان کرمان نیز که به دروازه تمدن شرق شهرت یافته است و ارگ 2500 ساله اش نشان از قدمت و اصالتش دارند نیز رمز بقای خود را با همین سازه آبی وابسته است.

کشفی که در روزهای اخیر در این منطقه انجام شده است موجب تحولی در تاریخ تمدن و داشته های تاریخی این شهر کهن دارد.

بم به واقع یکی از نخستین سکونتگاه های بشری بوده است و نامش در قدیمترین نقشه‌ها و کتب موجود یافت می‌شود اما شاید کسی تا کنون به این نکته پی نبرده باشد که مردمان این منطقه هزاران سال قبل عمل حفر قنات، انتقال و شبکه توزیع آن را همانند مردمان امروزی می دانسته‌اند.

محققان و باستانشناسان بر روی نای های یکی از قنات​های مشهور شهرستان بم در منطقه فراز کتیبه‌ای را کشف کرده‌اند که با خط میخی مربوط به دوران هخامنشی جملاتی بر روی آن حفر شده است.

هر چند که هنوز متن این کتبیه باز خوانی نشده است اما این کتیبه و اکتشافات اخیر در زمینه وجود چندین کوره ساخت نای و تجهیزات احداث قنات نشان از توانایی بالای علمی مردمان این تمدن در زمانی معادل 2500 سال قبل داشته است.

نکته قابل توجه اینکه همچنان همین قنات‌ها هستند که دلیل اصلی ادامه حیات در دشت بم محصول می‌شوند و آب مورد نیاز مردم در زمینه شرب و کشاورزی و حتی در برخی موارد صنعت را تامین می‌کنند و شاید فردی که 2500 سال قبل چنین قناتی را حفر کرده تصور هم نمی کرد پس از گذشت سال​ها همچنان آیندگانش از همین قنات خود را سیرآب کنند.

این در حالی است که برخی از قنات​های بم آنچنان پر آب هستند که به رودخانه ای می مانند که از دل خاک بیرون آمده باشد.

کشف کتیبه 2500 ساله در یکی از قناتهای منطقه فراز بم

پروفسور شهریار عدل، باستانشناس در خصوص کشف این کتیبه گفت: بم بیشتر به دلیل داشتن ارگ تاریخی این شهر مورد توجه قرار دارد اما شواهد نشان از وجود محوطه های تاریخی قابل توجه در این شهرستان است طی سال های اخیر بررسی هایی نیز در زمینه قنوات در محوطه های تاریخی اطراف شهر بم انجام شده است که شواهد قابل توجهی در بررسی های اخیر به دست آمده است.

وی افزود: کشف کتیبه ای در یکی از این قنات‌ها در منطقه فراز بم که قدمتی معادل 2500 سال دارد از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.این کتیبه بر روی نای یکی از قنات‌ها پیدا شده است و نشان از دانش بالای مردم آن زمان دارد.

پروفسور عدل گفت: این کشف نشان می دهد دانش افرادی که این قنات​ها را حفر کرده‌اند کامل بوده است و نای را در کارگاه​ها تولید و در کوره هایی که هم اکنون آثارشان به جای مانده است می پخته اند.

این باستانشناس افزود: با کشف این کتیبه به صورت مشخص می توان ارتباط بین قنات‌ها و کوره‌ها را اثبات کرد و نشان داد که مردم دوران هخامنشی از چه توانمندی بالایی برخوردار بودند.

رمزگشایی و بررسی خط کتیبه در حال انجام است

وی در خصوص رمزگشایی و بررسی خط گفت: این کار در حال حاضر در حال انجام می باشد اما آن چیزی که اهمیت دارد وجود تمدنی پیشرفته و قابل توجه از نظر تاریخ دانان در این منطقه است.

پروفسور عدل افزود: آنچه که با اهمیت است این است که این آثار نشان از گستردگی تمدنی بوده که در این منطقه در حال حیات بوده اند و نشان از تسلط آنها داشته است و هیچ جای ایران شاهد چنین گسترده ای نیستیم.

وی از کشف سفال‌های مربوط به دروان هخامنشی خبر داد و گفت: بررسی‌ها و کاوش‌ها در منطقه همچنان ادامه خواهد داشت.

پروفسور عدل به این نکته نیز اشاره کرد که این قناتها همچنان توسط مردم در حال استفاده است.

قنات‌ها داشته‌های ارزشمند تاریخی استان کرمان

معاون سازمان میراث فرهنگی استان کرمان نیز با اشاره به اینکه بسیاری از قنات​های موجود در بم از اهمیت تاریخی فوق‌العاده برخوردار هستند، گفت: برخی از قنات​ها ثبت ملی هستند و جزو داشته های ارزشمند تاریخی استان کرمان و شهرستان بم محسوب می‌شوند.

محسن موحدی افزود: یکی از مهمترین قنات​های بم قنات پاکم است که از پر آب ترین و قدیمیترین قنات‌های کشور محسوب می شود و پیگیری‌های لازم برای ثبت جهانی این قنات آغاز شده است.

وی به اهمیت بم در تاریخ ایران اشاره کرد و افزود: حفاظت و نگهداری از قناتهای این شهرستان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و یکی از جاذبه‌های گردشگری استان کرمان محسوب می‌شوند ضمن اینکه اهمیت این قنات‌ها همچنان برای ادامه زیست در منطقه بسیار برجسته است، بطوری که آب بسیاری از روستاها و نخلستان‌های شهرستان بم از همین قنات‌ها تامین می‌شود و بدون شک رمز ایجاد و تداوم تمدن در منطقه تاریخی بم بوده اند.

معاون سازمان میراث فرهنگی استان کرمان افزود: تمدنی که در بم شکل گرفته است یکی از غنی‌ترین تمدن‌های بشری بوده است که مطالعه و بررسی مظاهر این تمدن بسیار با اهمیت است. (مهر)