نَفَس جازموریان به شماره افتاد

تالاب جازموریان که به عنوان یکی از بکرترین عرصه‌های طبیعی، در جنوب استان کرمان و هم‌مرز با استان سیستان و بلوچستان واقع شده است، تنها حوضه آبریز استان کرمان محسوب می‌شود که به جهت قرار گرفتن در منطقه‌ای کم‌آب به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع آبی استان کویری کرمان به شمار می‌رود و عرصه‌های مجاور آبادی‌های این تالاب نیز به ذخیره‌گاه استراتژیک علوفه دامی تبدیل شده است.

آنچه باعث شده امروز دیگر خبری از عرصه سرسبز و زیبای تالاب جازموریان نباشد، خشکسالی‌های 17 سال اخیر استان‌های کرمان و سیستان و بلوچستان از یک سو و احداث سدهای متعدد روی رودخانه‌های این حوضه آبریز از جمله هلیل‌رود از سوی دیگر است که راه گلوی جازموریان را بسته است.

اکنون بزرگ‌ترین سد جنوب‌شرق کشور در شهرستان جیرفت استان کرمان روی رودخانه هلیل‌رود احداث شده و در مسیر این رودخانه چند سد خاکی نیز وجود دارد که در نهایت میزان آبدهی به تالاب جازموریان را محدود کرده است. این درحالی است که روی سرشاخه‌های هلیل رود نیز چند سد در حال احداث است که ادامه این امر نابودی کامل جازموریان را در پی دارد. مسئولان محلی نیز نگران ادامه زندگی مردم و عشایر اطراف این تالاب هستند. آنچه که هم‌اکنون روی داده است آغاز موج مهاجرت از اطرف این حوضه آبریز است که مهم‌ترین مرکز تولید دام و علوفه دامی منطقه است.

مدیرکل منابع طبیعی جنوب استان کرمان که چند روز پیش در سفری به منطقه وضع تالاب جازموریان را از نزدیک بررسی کرده است، در گفت‌وگو با جام‌جم با ابراز نگرانی از وضع این تالاب می‌گوید: خشکسالی‌های 17 سال اخیر، حفر چاه‌های غیرمجاز و احداث سد روی حوضه‌های آبریز این تالاب باعث شده دیگر آبی وارد جازموریان نشود.

عزیزالله افشارزاده با اشاره به خشک شدن عرصه‌های گیاهی و جنگلی جازموریان می‌افزاید: علت اصلی بروز این پدیده، خشکسالی و کم‌آبی شدید رودخانه هلیل‌رود است که رفع این مشکل برای ادامه حیات تالاب جازموریان ضروری است.

وی ادامه می‌دهد: تالاب جازموریان مهم‌ترین ذخیره‌گاه گیاهی و جانوری جنوب استان کرمان است و مراتع اطراف آن سال‌ها منبع اصلی تغذیه دام‌های منطقه بوده و حتی علوفه آن به استان‌های هرمزگان و یزد نیز صادر می‌شده است.

مدیرکل منابع طبیعی جنوب کرمان با بیان این‌که بارندگی‌های چند ماه اخیر باعث شده پس از 15 سال برای اولین بار مقداری آب در این تالاب جاری و حدود 20 درصد تالاب کمی سرسبز شود تصریح می‌کند: ادامه اقتصاد خانوارهای بومی ساکن مناطق جنوب کرمان و سیستان و بلوچستان که به پرورش شتر، گاو و گوسفند مشغولند به حیات تالاب جازموریان بستگی دارد و احیای دوباره این تالاب باعث اشتغال و رونق دوباره دامپروری می‌شود.

عزیزالله افشارزاده می‌افزاید: اگر برای نجات جازموریان چاره‌ای اندیشیده نشود و حق آب جازموریان از سد‌های بالادست آزاد نشود، به دلیل موقعیت جغرافیایی تالاب و شوره‌زار بودن بخش‌هایی از آن با وزش توفان، شن‌های روان و نمک، زمین‌ها و باغ‌های کشاورزی منطقه را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.

وی با درخواست کمک از مسئولان کشوری برای نجات تالاب جازموریان می‌افزاید: باید مانند دریاچه ارومیه برای نجات جازموریان چاره‌اندیشی شود، زیرا با توجه به فقر و محرومیت مردم منطقه و شغل دامپروری آنها، نجات تالاب جازموریان امری حیاتی و ضروری است و در صورت تخریب و خشک شدن این تالاب، شاهد مشکلات اقتصادی و اجتماعی در جوامع اطراف تالاب خواهیم بود.

وقوع سیلاب و هجوم ریزگردها و شن‌های روان

مدیرکل منابع طبیعی استان سیستان و بلوچستان نیز با بیان این‌که فقدان پوشش گیاهی مناسب در اراضی تالاب جازموریان هنگام بارندگی، سیلاب‌های شدیدی را در منطقه راه می‌اندازد که باعث می‌‌شود آب‌های حاصل از بارندگی کمتر در زمین نفوذ کند، می‌گوید: با توجه به شرایط به وجود آمده و حساسیت خاک به فرسایش باعث بروز ریزگرد‌ها و حرکت شن‌های روان به مناطقی از شهرستان‌های دلگان و ایرانشهر، جلگه چاه هاشم و دشت بمپور شده است.

نبی یاری، احداث سد‌های جیرفت، بافت و را بر در استان کرمان را عامل کاهش آب هلیل‌رود و به تبع آن تامین نشدن آب تالاب جازموریان عنوان می‌کند و می‌افزاید: طی این سال‌ها به مرور زمان در حالی هزاران هکتار مرتع و جنگل در حاشیه رودخانه و تالاب جازموریان خشک شده‌اند که همچنان سد‌هایی در بالادست رودخانه‌ها در حال احداث است و این نشان می‌دهد که نه‌تنها حساسیت برای نجات جازموریان ایجاد نشده است، بلکه سدسازی در حال ادامه یافتن است.وی می‌افزاید: زندگی دامداران این مناطق وابسته به جازموریان است و در صورت ادامه این وضع شاهد بروز مشکلات اقتصادی برای مردم منطقه جازموریان خواهیم بود.

این حوضه آبریز با وسعت 69 هزار و 600 کیلومتر مربع از لحاظ تقسیم‌بندی بخشی از حوضه مسدود میانی ایران به شمار می‌آید که نیمه باختری آن به وسعت 35600 کیلومتر مربع در استان کرمان و نیمه خاوری آن به وسعت 34000 کیلومتر مربع در استان سیستان و بلوچستان جای دارد. دشت‌های حاصلخیز جیرفت، فاریاب و رودبار در استان کرمان و دشت‌های ایرانشهر، بمپور، سردگان، دلگان و اسپکه در استان سیستان و بلوچستان در محدوده این حوضه آبریز واقع‌ است. آب این تالاب به وسیله رودهای هلیل‌رود جیرفت، بمپور بلوچستان، چشمه عروس رابر و آب سیلاب‌های فصلی تغذیه می‌شود و بنا به فصول مختلف سال وسعت آن تغییر می‌کند. فاصله زیاد برخی قسمت‌های این تالاب از مناطق مسکونی باعث شده این تالاب مکانی امن برای گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی باشد و چنین شرایطی جازموریان را به موزه‌ای طبیعی از طبیعت بکر و دست‌نخورده تبدیل کرده است.

حکمت قاسم‌خانی / جام‌جم کرمان