باغ سرهنگ؛ روایتی تازه از حضور زنان

سریال30 قسمتی «باغ سرهنگ» به نویسندگی و کارگردانی فلورا سام و تهیه‌کنندگی مجید اوجی، چهارمین سریال سام پس از راز پنهان، شب‌های روشن و بی‌قرار است که پیش از این به‌عنوان بازیگر و بعدها به عنوان نویسنده پا به عرصه مجموعه‌های نمایشی تلویزیون نهاده بود. پیش از این او نگارش سریال‌های طنزی همچون نشانی، توطئه فامیلی و ماه عسل را در کارنامه داشته و برای اولین بار بین کارهایی که کارگردانی کرده، سراغ مضمون طنزآمیز رفته است.

باغ سرهنگ که از هفته گذشته روی آنتن شبکه تهران رفته است، ماجرای خواننده‌ای جوان به نام هادی با بازی نیما فلاح است که برای ضبط آلبوم موسیقی خود مشکل مالی دارد. او تصمیم می‌گیرد با عقد سمیرا با بازی آناهیتا همتی از وام ازدواج برای حل مشکلش استفاده کند، اما وام مدام به تعویق می‌افتد و این در حالی است که دخترعمویش شادی پس از اتمام تحصیلاتش از فرنگ برگشته و هادی طبق وصیتنامه عموی مرحومش باید با شادی ازدواج کند. هادی ازدواجش با سمیرا را از خانواده مخفی نگه می‌دارد و بعد از عقد برای این‌که جایی برای زندگی ندارند، تصمیم می‌گیرد در باغ متروکه سرهنگ که از اقوام دورشان است، زندگی مشترکش را آغاز کند اما در باغ، با اتفاقات عجیبی مواجه می‌شود که یکی از آنها رویارویی با روح سرگردانی است که پی همسرش می‌گردد...

در این سریال محمد مطیع نقش هاشم پدر خانواده، افسر اسدی شیرین نقش مادر خانواده، سحر ولدبیگی نقش هدی دختر خانواده و فرهاد آئیش نقش باغبان باغ سرهنگ را بازی می‌کنند. مجید ‌صالحی نیز ایفاگر نقش ارسلان، همان روح سرگردان است. او در این سریال یکی از متفاوت‌ترین نقش‌هایش را تجربه می‌کند. همچنین فرهاد بشارتی نقش برادر و فاطمه هاشمی نقش زن‌برادر سمیرا را بازی می‌کنند که مدام درگیر ماجراهای زندگی او می‌شوند. مریم سعادت نیز نقش روح‌انگیز زن‌عموی هادی که راننده کامیون و رئیس یک باربری است و نسترن سالار هم نقش دختر او، یعنی شادی را بازی می‌کند. محمدرضا عباس‌نژاد هم بازی نقش دوست نزدیک نیما فلاح را به عهده دارد.

سریال طنز باغ سرهنگ با یک مضمون خانوادگی و اجتماعی، روایتگر زندگی هادی است که قصد دارد شرایط هنری و کاری خود را ارتقا دهد، اما در این مسیر عجولانه گام برمی‌دارد و مدام دروغ می‌گوید و اشتباهاتی از وی سر می‌زند که خود و اطرافیانش را دچار دردسر می‌کند. شخصیت‌های سریال همه خاکستری و پر از خصلت خوب و بد هستند. این سریال نه سوپرمَن دارد، نه بدمَن و به همین دلیل، باید در به کار بردن عنوان طنز برای این اثر کمی تامل کرد و بهتر است به ریشه‌های شکل‌گیری تراژدی یونان و کمدی رُم گریز زد.

تراژدی و کمدی از تقابل همین سوپرمَن یا قهرمان و بدَمن یا ضدقهرمان شکل می‌گیرد. تنها تفاوت آنها در قدرت و برتری یکی از این دو بر دیگری است. اگر در یک اثر شخصیت مثبت در مقابل شخصیت منفی شکست بخورد، حتی اگر شکست ظاهری باشد یا در رخداد آن حکمتی بوده باشد، تراژدی یا بهتر است بگوییم شبه‌تراژدی شکل می‌گیرد. از این منظر می‌توان این فرضیه را مطرح کرد که باغ سرهنگ به دلیل خاکستری بودن شخصیت‌های اصلی، نمی‌تواند یک کار طنز به‌قاعده مرسوم باشد. طنزی که تعریفش برمی‌گردد به استفاده از زبان کنایه و اغراق و برای طرح مسائل و ناهنجاری‌های جامعه به قصد اصلاح؛ اما جدا از طنز رایج، نوعی طنز کودکانه هم وجود دارد که بیشتر به قصد سرگرم کردن و شوخی با جهان پیرامونشان نوشته می‌شود و بازی با قراردادهای ثابت و همیشگی زندگی و به چالش کشیدن ذهن خیال‌انگیز آدم‌ها را هدف گرفته است. همچنین میزان غلظت و رقت طنز هم کارکردهای خاص خودش را دارد. گاهی به شکل رگه‌هایی خوانش یک اثر را شیرین می‌کند و گاهی هم کل اثر را در بر می‌گیرد. در واقع باغ سرهنگ نوعی طنز کودکانه دارد که بر مبنای فانتزی است. جنس بازی نیما فلاح که بیشتر رفتارها و کنش و واکنش‌های کودکانه دارد، دلیل دیگری بر استفاده از این نوع طنز در سریال جدید فلورا سام است. هر چند فانتزی این متن از نوع کلیشه حضور ارواح و شنیدن صدای پدر مرحوم از قاب عکس و کامیون است، که به دلیل استفاده زیاد و یک جور از این فانتزی، بیننده را دلزده می‌کند. البته این سریال از نظر زیر و بم و شخصیت‌پردازی در متن، بازی‌های خوب و البته متفاوتی که بیشتر بازیگران محبوب تلویزیونی در این مجموعه ارائه می‌دهند و ریزه‌کاری‌هایی همچون خلاقیت کارگردان در میزانسن‌ها، استفاده از لوکیشن‌های متعدد، طراحی صحنه و لباس بهترین تجربه کارگردانی فلورا سام به حساب می‌آید و سریال تلویزیونی سرگرم کننده‌ای به شمار می‌رود.

یکی از ویژگی‌های باغ سرهنگ که نمی‌توان نادیده گرفت، نوع حضور زن‌ها در این سریال است. در این مجموعه پنج نقش اصلی زن وجود دارد که همه کاملا مستقل، صاحب‌نظر، قدرتمند و مهم‌تر از همه با یکدیگر متفاوت، اما کاملا واقعی و باورپذیر هستند. البته این تفاوت در مردهای سریال هم مشهود است، اما از آنجا که سینما و تلویزیون عموما زن‌ها را محدود به کارکرد مادرانه یا همسر بودن آنها نشان می‌دهد، می‌توان گفت کار آخر سام ثابت کرده است برای گفتن از زنان و دغدغه‌ها و مصائب آنها، نیاز به حضور فعال کارگردانان زن در این عرصه است تا بتوانند در عرصه هنرهای نمایشی با رنگ‌آمیزی متفاوتی که از زنان ارائه می‌دهند، شخصیت‌های دراماتیک زنانه را به این دست آثار وارد کنند و حتی موجب ایجاد تغییر و تحول در بازی بازیگران زن شوند.

سریال شش قسمتی بی قرار به کارگردانی فلورا سام ـ که چندی پیش در ایام اربعین از شبکه یک سیما پخش می‌شد ـ گرچه متن و بسیاری از موقعیت‌های آن برداشتی از یک فیلم ایتالیاتی به کارگردانی جوزپه ترناتوره بود و در مجموع از راز پنهان چند قدمی جلوتر به نظر می‌رسید، اما به دلیل برخورد کاملا احساسی کارگردان با متن، کار خوبی از آب درنیامده بود، اما در باغ سرهنگ، رد پای نویسنده و دیدگاه و قدرت پرداخت موضوع هم در فیلمنامه و هم در کارگردانی بخوبی قابل درک و دریافت است.

مریم رها/ قاب کوچک