دود اعتیاد در چشم خانواده معتادان

می‌گویید خودش خواسته که این‌طور شود، خودش مقصر است. اگر او نمی‌خواست، الان وضع فرق می‌کرد. او اما هیچ یک از این نظرات را تائید نمی‌کند. تازه اگر بپذیرد که تغییر کرده و رفتارش دیگر مانند گذشته نیست، باز هم زیر بار این حرف نمی‌رود و خودش را بی‌تقصیر می‌داند. پس چه کار باید کرد؟

وقتی شک می‌کنید که دوستی یا عزیزی گرفتار اعتیاد شده، چه کاری از دست شما ساخته است؟ فقط باید بنشینید و او را متهم کنید یا خودتان هم باید دست به کار شوید و او را نجات دهید؟ اگر دست روی دست بگذارید و کاری به کارش نداشته باشید، اوضاع بدتر هم خواهد شد. اگر هم او را وادار کنید، دلیل تغییر رفتارش را به شما بگوید و اعتراف کند، باز هم نتیجه‌ دلخواه را نمی‌گیرید. اینجاست که به بن‌بست می‌رسید و زندگی شکل دیگری به خود می‌گیرد. در چنین شرایطی شاید بگویید کاش هیچ وقت او را نمی‌شناختید، کاش دوستش نداشتید و کاش... اما با این آه و حسرت‌ها، هیچ چیزی تغییر نمی‌کند و فقط کار را برای خودتان سخت‌تر می‌کنید.

اگر یکی از اعضای خانواده‌تان با چنین مشکلی روبه‌رو شده و به مصرف مواد روی آورده، فکر نکنید که نمی‌توانید کاری برایش انجام دهید. خیلی‌ها تصور می‌کنند خانواده نقشی در این زمینه ندارد و نمی‌تواند در ترک اعتیاد موثر باشد، اما دکتر علیرضا نوروزی، رئیس اداره پیشگیری و درمان سوءمصرف مواد وزارت بهداشت نظر دیگری دارد و به جام‌جم می‌گوید: خانواده نقش بسیار مهمی در این موقعیت دارد و می‌تواند به فرد معتاد کمک کند. البته باید این موضوع را هم بپذیریم که وقتی یکی از افراد خانواده گرفتار اعتیاد می‌شود و به مصرف مواد روی می‌آورد، بقیه اعضای خانواده هم دچار مشکلاتی خواهند شد و استرس زیادی را تحمل خواهند کرد. با این همه اما نحوه برخورد خانواده و شیوه رفتار آنها می‌تواند فرد معتاد را ترغیب کند تا روند درمان را آغاز و تا پایان نیز آن را طی کند.

کمک کنید؛ هم به خودتان، هم به او

وقتی یکی در خانواده معتاد باشد یا حداقل دیگر اعضای خانواده چنین فکر کنند، روش‌های مختلفی به ذهنشان می‌رسد تا به کمک آن فرد معتاد را نجات دهند. یکی ممکن است با اجبار و تحت فشار قرار دادن بخواهد از او اعتراف بگیرد و شخصی دیگر برعکس، می‌خواهد با محبت و قبول کردن تمام حرف‌ها و کارهایش او را وادار به ترک کند.

دکتر نوروزی اما می‌گوید بهترین و موثرترین کاری که اعضای خانواده می‌توانند برای فرد معتاد انجام دهند، کمک حرفه‌ای گرفتن از متخصصان است. بنابراین وی توصیه می‌کند اعضای خانواده با مراجعه به مشاور و درمیان گذاشتن نگرانی‌ها و مشکلاتی که دارند، از او راهنمایی بخواهند تا بتوانند با روش مناسب به فرد معتاد کمک کنند.

آن‌طور که دکتر نوروزی می‌گوید، خانواده‌ای که یکی از اعضایش دچار چنین مشکلی شده، به دلیل استرس‌ها و فشارهای ناشی از زندگی همراه با فرد مصرف‌کننده در معرض آسیب‌های دیگری مانند افسردگی نیز قرار می‌گیرد. از طرف دیگر، اعضای خانواده بدرستی نمی‌دانند شیوه برخورد صحیح با این فرد چیست و به همین دلیل توصیه می‌شود ابتدا دیگر اعضای خانواده به‌تنهایی به مشاور مراجعه کنند و برای آرامش خودشان از او کمک بگیرند تا مشکلاتی که برایشان پیش آمده تا حدی برطرف شود. پس از این مرحله می‌توانند روش‌های برخورد صحیح و راهکارهای مفید را بیاموزند تا به کمک آنها بهترین و موثرترین روش را برای آغاز درمان پیدا کنند.

خشم و نفرت یا عشق و محبت؟

همیشه و هرلحظه زیر نظر است. انگار همه کارهایشان را تعطیل کرده‌اند و مراقب او هستند. برای کوچک‌ترین کارش هم باید دلیل بیاورد، تازه اگر بقیه دلیلش را بپذیرند و آن را موجه بدانند، می‌تواند آن کار را انجام دهد وگرنه باز هم باید در اتاقش تنها بماند. یک روز این‌قدر به او محبت می‌کنند که نمی‌داند چه اتفاقی افتاده و چرا مورد توجه است و فردای آن روز با دعوا و تهدید و خشم بقیه روبه‌رو می‌شود. نمی‌داند چرا اعضای خانواده چنین روش‌هایی را در پیش می‌گیرند و بقیه هم چون نمی‌دانند چه کاری بهترین است، همه روش‌ها را امتحان می‌کنند.

دکتر نوروزی اما می‌گوید بهترین روش، ترکیبی از کنترل و محبت است که می‌تواند در هدایت فرد مصرف‌کننده به سمت درمان موثر باشد.

وی با تاکید براین‌که رها کردن فرد مصرف‌کننده به حال خودش و تنها گذاشتن او نتیجه مناسبی ندارد، یادآور می‌شود: اعضای خانواده باید به فرد مصرف‌کننده نشان دهند که همیشه آماده کمک کردن به او هستند و با کمال میل می‌خواهند برای رهایی از این وضع با او همراهی کنند. بنابراین هیچ وقت نباید از این موضوع خسته شوند و او را تنها بگذارند. بعضی هم می‌گویند اگر به معتاد محبت کنیم، کارش را تائید کرده‌ایم و به همین دلیل روش‌های خشونت‌آمیز را ترجیح می‌دهند. دکتر نوروزی اما نه محبت، بیش از حد را تائید می‌کند و نه خشونت و اجبار را موثر می‌داند. او بر این باور است که ترکیبی از کنترل و محبت بهترین و موثرین روش برای کمک خانواده به فرد معتاد است، اما محبت کردن هم به این معنی نیست که نسبت به رفتار و مصرف مواد فرد معتاد روی خوش نشان دهید بلکه برعکس، خانواده باید هرگونه رفتاری را که ممکن است به طور مستقیم یا غیرمستقیم تائیدکننده مصرف مواد باشد، متوقف کند و به هیچ عنوان به چنین رفتاری ادامه ندهد.

بنابراین وقتی می‌گویند رفتار با فرد معتاد باید همراه با محبت باشد، منظور توجه به او، اهمیت قائل شدن و نشان دادن آمادگی خانواده برای کمک به اوست تا او نیز درک کند اعضای خانواده‌اش به فکر درمان و برگشت او به وضع قبلی هستند، برایش وقت می‌گذارند و هرکاری از دستشان بربیاید انجام می‌دهند تا او هرچه زودتر سلامتش را به دست آورد و از وضعی که در آن گیر افتاده، نجات یابد.

با تهدید و خشونت نتیجه نمی‌گیرید

دکتر نوروزی به خانواده‌ها توصیه می‌کند که وقتی می‌خواهند درباره موضوع اعتیاد با شخص مصرف‌کننده صحبت کنند، به جای این‌که موضوعات ذهنی را مطرح کنند، آنچه موجب نگرانی‌شان شده را با فرد در میان بگذارند و اگر مطمئن نیستند فرد معتاد است، فقط درباره نگرانی‌هایشان با او صحبت کنند.

رئیس اداره پیشگیری و درمان سوءمصرف مواد وزارت بهداشت خاطرنشان می‌سازد: متاسفانه رفتارهای خشونت‌آمیز و تحت فشار گذاشتن فرد مصرف‌کننده به هیچ عنوان نتیجه مناسبی ندارد. درحقیقت، نباید فراموش کنیم خانواده این افراد هم در برابر کسی که رفتارهای غیرقانونی و پرخاشگرانه دارد، باید از خودشان محافظت کنند. در حالی که چنین اقداماتی فقط می‌تواند برای مدت کوتاهی ادامه داشته باشد و پس از آن، خیلی زود به شرایط قبل برمی‌گردد. این شکست‌ها و دوره‌های این چنینی هم می‌تواند موجب بدتر شدن سیر بیماری فرد شود و به همین دلیل اولین قدم برای کمک به فرد معتاد همان مشاوره و کمک گرفتن از نظر متخصصان است تا بتوانند به فردی که آماده تغییر رفتار نیست، کمک کنند برنامه درمانی را شروع کند.

وای به روزی که سرپرست خانواده معتاد شود

همیشه می‌گویند بزرگ‌ترها باید راه درست و غلط را نشان دهند و بچه‌ها را از مسیرهای اشتباه زندگی دور کنند اما اگر روزی یکی از همین بزرگ‌ترهای خانواده، خودش راه اشتباه را برود، چطور؟ خانواده‌های زیادی هستند که چنین شرایطی دارند و سرپرستشان معتاد است. دکتر نوروزی می‌گوید اگر هر کدام از سرپرست‌های خانواده دچار چنین مشکلی باشد، دیگر اعضای خانواده را با مشکل مواجه می‌کند و برای تغییر رفتار باید به فکر کمک باشد.

وی یادآور می‌شود: بچه‌هایی که در این خانواده‌ها زندگی می‌کنند، در معرض مشکلات بیشتری قرار دارند و خطر روی آوردن به اعتیاد و گرفتار شدن در مشکلات مصرف مواد هم میان آنها بیشتر می‌شود. در حقیقت، شخصی که در چنین محیطی زندگی کرده، صحنه‌های مصرف را دیده و در محیطی پرورش یافته که نگرش‌های ساده‌تر و آسان‌گیرانه‌تری نسبت به مصرف مواد وجود داشته، بیش از دیگران در معرض خطر خواهد بود و تمام این موارد می‌تواند نگرش و دیدگاه این بچه‌ها را تغییر دهد و بر شیوه رفتارشان در دوران نوجوانی و بزرگسالی اثر بگذارد.

نیلوفر اسعدی‌بیگی ‌/‌ جام‌جم