آثار فاخر تلویزیونی دردست نگارش

سریال شهید باکری را احمد مرادپور می‌نویسد که کارگردانی سریال رقص پرواز را در کارنامه دارد. فیلمنامه ابوطالب به قلم محمد بیرانوند نوشته می‌شود که پیش از این چند اثر فاخر از جمله مختارنامه را برای تلویزیون نوشته است. جلیل سامان هم بعد از ارمغان تاریکی و پروانه نگارش سریال زندگی شهید چمران را تجربه می‌کند و سلمان فارسی را نویسنده و کارگردان نام‌آشنای تلویزیون داوود میرباقری می‌نویسد، حامد عنقا نیز نگارش فیلمنامه خواجه نصیرالدین طوسی را به‌عهده دارد، فیلمنامه سریال شهید مطهری از سوی یدالله صمدی نوشته می‌شود که زندگی شهید بابایی را در سریال شوق پرواز به تصویر کشیده است.

قهرمان تک‌تک این سریال‌ها از بزرگمردان ملی و مذهبی هستند و از همین‌روست که این آثار جایگاه خاصی برای تلویزیون دارند و در رده آثار فاخر جای گرفته‌اند. سال‌هاست که تلویزیون ساخت چنین آثاری را در دستور کار خود قرار داده و آثار ماندگاری چون امام علی(ع)، تنهاترین سردار، ولایت عشق، تبریز در مه، مختارنامه، در چشم باد، کیف انگلیسی و شوق پرواز از آن جمله است.

در طول سال‌هایی که سریال‌های فاخر در تلویزیون ساخته می‌شود، تجربیات بسیاری به دست آمده و نویسندگان، کارگردانان، بازیگران، طراحان صحنه و دیگر هنرمندانی که در این عرصه فعالیت می‌کنند به دانش ارائه و اجرای سریال‌های بزرگ و ویژه دست پیدا کرده‌اند. در میان این افراد نویسندگان این آثار نیز به راهکارها و تجربیاتی رسیده‌اند که در تولید آثار بهتر و باکیفیت‌تر بسیار موثرند.

نگارش گام به گام

جلیل سامان که چندی پیش سریال پروانه به نویسندگی و کارگردانی او درباره بخشی از تاریخ انقلاب اسلامی ایران به مخاطبان تلویزیون ارائه شده، نگارش سریال شهید چمران را به‌عهده دارد. او درباره نگارش سریال‌های فاخر می‌گوید: اگر نویسنده‌ای بخواهد کارش را درست انجام دهد، فرقی نمی‌کند که سریال فاخر بسازد یا یکی از سریال‌های عادی تلویزیون را. تفاوت سریال‌هایی که درباره شخصیت‌های مطرح ساخته می‌شود با دیگر سریال‌ها در این است که باید به واقعیات تاریخی وفادار بود.

به اعتقاد این نویسنده و کارگردان، سریالی فاخر است که محتوا یا قهرمان سریال از نظر تلویزیون ویژه باشد. سامان در این باره گفت: به نظر من حتی سریال‌های خانوادگی را هم می‌توان در بخش سریال فاخر قرار داد. با این اعتقاد من سریال شهید چمران را همان‌طور خواهم ساخت که سریال‌های پروانه و ارمغان تاریکی را نوشته و کارگردانی کرده‌‌‌ام.

سامان درباره تمهیداتی که تلویزیون برای نگارش سریال‌های فاخر در نظر گرفته، می‌گوید: یکی از اتفاقات خوب در روند همکاری من با تلویزیون درباره ساخت سریال چمران این بوده که با توافق هر دو طرف، مستقیم سر اصل مطلب نرفته‌ایم و قرار است کارها گام به گام پیش برود.

براساس اظهارات سامان، در گام اول تحقیقات لازم انجام می‌شود، در گام بعدی خلاصه‌ای از طرح فیلمنامه ارائه خواهد شد و سرانجام نگارش متن آغاز خواهد شد.

وی معتقد است با این شیوه نه بودجه سازمان هدر می‌رود و نه وقت من. هر دو زودتر به نتیجه می‌رسیم و برآورد بودجه نیز راحت‌تر خواهد بود. در گذشته مواردی بوده که بعد از ارائه خلاصه داستان نگارش فیلمنامه آغاز شد و یا فیلمنامه یک سریال بزرگ با آن حجم قابل توجه، بارها به طور کلی بازنویسی شده است. این مساله هم از تلویزیون و هم نویسنده زمان و انرژی می‌گیرد.

کارگردان سریال پروانه تاکید می‌کند: هر قدر هر دو طرف یعنی هم فیلمنامه‌نویسان و هم مدیران و اعضای شوراها در تلویزیون بیشتر با مقوله نگارش فیلمنامه آشنا باشند، مطالعه کنند و تجربه بیشتری درباره روند تولید سریال‌های فاخر داشته باشند، نه‌تنها کارها راحت‌تر و بهتر پیش می‌رود، بلکه امکان وقوع اشتباه هم کمتر خواهد بود؛ اما متاسفانه گاهی برخی فیلمنامه‌نویس‌های ما غریزی می‌نویسند و برخی مدیران هم به دلیل آگاهی محدود از سوی برخی نویسندگان بازی می‌خورند.

نگاه ‌ویژه به سریال فاخر

از زمان تولید سریال‌هایی مانند سلطان و شبان، دلیران تنگستان و میرزاکوچک‌خان ساخت آثار تاریخی مورد توجه تلویزیون بوده ‌است؛ اما چند سالی‌ است که این گروه از سریال‌ها تعریف و جایگاه خاصی پیدا کرده‌اند و تلویزیون تولید آنها را با همتی ویژه به انجام می‌رساند.

حامد عنقا که نگارش سریال «دستی بر ثریا» را براساس زندگی خواجه نصیرالدین طوسی به‌عهده دارد درباره سریال‌های فاخر گفت: این‌گونه سریال‌ها نیازمند توجه ویژه است و این توجه نباید صرفا به نظارت بر کار خلاصه شود.

این نویسنده با تاکید بر این نکته که همیشه و بویژه در سریال‌های تاریخی همه بار روی دوش فیلمنامه‌نویس است، گفت: ارتباط دوستانه بین نویسندگان فیلمنامه همیشه کمک کرده تا تجربیات هر یک به دیگری منتقل شود. در طول این سال‌ها تجربه فیلمنامه‌نویسان رشد کرده و هر سریالی افق‌هایی جدید برای نویسندگان فیلمنامه به دنبال داشته است.

عنقا که نگارش فیلمنامه «نردبان آسمان» را در کارنامه دارد، معتقد است: رهبری و جهت‌دهی به روند کار فیلمنامه‌نویسان از جمله وظایف سازمان است، اما بیشتر اوقات در این باره لازم است که تلویزیون به عنوان سفارش‌دهنده فیلمنامه‌ها و در جهت رهبری موثرتر دست فیلمنامه‌نویسان را باز بگذارد و محدودیتی برای ابتکار عمل آنها ایجاد نکند.

جمع‌آوری تجربیات و دستاوردهای تحقیقی نویسندگان فیلمنامه، ایجاد بانک‌های اطلاعاتی، تشکیل کارگروه‌ها و ارائه تجربیات مدون نویسندگان بویژه نویسندگانی که فیلمنامه‌های بزرگ را نوشته‌اند، از جمله اقداماتی است که مرکز تحقیقات و پژوهش‌های تلویزیون می‌تواند برای کمک به فیلمنامه‌نویسان انجام دهد.

وی تصویب قوانینی مانند منع تولید سریال‌های فاخر پیش از اتمام فیلمنامه را از جمله تصمیمات مهم تلویزیون درباره این سریال‌ها دانست و تاکید کرد: با این قانون آثار مهم و بزرگ تلویزیون از مشکلات و نواقص ناشی از نگارش همزمان فیلمنامه در امان می‌مانند.

عنقا تاکید کرد: داشتن ابتکار عمل در نگارش فیلمنامه را به نظارت مسئولان تلویزیون ترجیح می‌‌دهم، چرا که هیچ نویسنده‌ای دوست ندارد اعتبار خود را به خطر بیندازد.

مدیریت ویژه

با تمام دستاوردهایی که تولید سریال‌های فاخر در این سال‌ها برای سازندگان و نویسندگان و مدیران تلویزیون به همراه داشته همچنان بسیاری از مشکلات همیشگی فیلمنامه‌نویسان و بویژه آنهایی که این آثار را می‌نویسند در جای خود باقی است.

تولید سریال‌های فاخر از همان ابتدا که نویسنده مسئولیت خلق فیلمنامه را به‌عهده می‌گیرد با دشواری‌های بسیاری روبه‌روست که از آن جمله می‌توان به تحقیق و تامین منابع اطلاعاتی اشاره کرد. بعد از مرحله تحقیق و پژوهش، طرح کلی نوشته می‌شود که باید قالبی دراماتیک برای واقعیات تاریخی باشد. طراحی شخصیت‌های واقعی و غیرواقعی و نوشتن قسمت‌های زیادی از یک فیلمنامه فاخر که هزار صحنه دارد نیازمند دانش، توان، وقت و انرژی قابل توجهی است.

محمد بیرانوند که تاکنون چند بار نگارش چنین فیلمنامه‌هایی را تجربه کرده، درباره دشواری‌های نگارش این آثار گفت: مهم‌ترین مساله فیلمنامه‌نویسان دستمزد آنهاست که بارها درباره‌اش صحبت شده است.

بیرانوند که نگارش سریال ابوطالب را به‌عهده دارد، درباره دشواری‌های نوشتن سریال‌های تاریخی و مذهبی گفت: وقتی قرار است زندگی شخصیتی مانند ابوطالب را بنویسم باید هم به فرهنگ اسلامی آن دوران اشراف پیدا کنم و هم به روزگار بت‌پرستی در عربستان و باید روی نهله‌های یهودی، مسیحی و... تمرکز کنم. انرژی و توانی که یک فیلمنامه فاخر از نویسنده می‌گیرد، بسیار زیاد است.

وی با تاکید بر بی‌توجهی به حق معنوی و مادی تالیف یک اثر می‌گوید: متاسفانه در جریان تولید آثار نمایشی نه‌تنها ایده‌پردازی و خلاقیت‌های ذهنی یک نویسنده مورد توجه قرار نمی‌گیرد، بلکه به زحمات و تلاش‌هایشان هم دستمزد چندانی اختصاص نمی‌دهند.

این نویسنده امیدوار است درباره حقوق معنوی فیلمنامه‌نویسان، تلویزیون پیشگام شود و شیوه‌هایی را به عنوان قانون جا بیندازد.

بیرانوند گفت: نگارش فیلمنامه و بویژه فیلمنامه‌های بزرگ مراحل متعددی دارد. نویسنده خوب از معنا به نظریه و از آن به ایده می‌رسد و بعد از آن با بسط ایده و خلق شخصیت، دنیای فیلمنامه‌اش را خلق می‌کند. این مراحل می‌تواند به صورت برنامه‌ریزی شده طی شود و تلویزیون برای هر کدام از مراحل امکانات، تمهیدات و قرارداد مشخصی تعریف کند.

نویسنده سریال‌های معصومیت از دست رفته، آخرین دعوت و سفر هفتم معتقد است که در تمام دنیا عده کمی هستند که بتوانند سریال‌های ماندگار بنویسند و مفاهیم یک داستان یا ابعاد شخصیتی یک قهرمان تاریخی را به همه ابعادش به رشته تحریر دربیاورند، بنابراین برای این دست از افراد و توانایی‌هایشان باید برنامه‌ریزی کرد.

وی، نویسندگان فیلمنامه‌های فاخر را سرمایه‌هایی می‌داند که در تلویزیون پرورش پیدا کرده‌اند و جزو اندوخته‌های این سازمان محسوب می‌شود. این نویسنده ضمن تاکید بر حفظ این سرمایه‌ها به مدیران تلویزیون پیشنهاد کرد: هر نویسنده‌ای توانایی‌هایی دارد و دست‌کم بعد از چند کار می‌توان نوع قلمش را شناخت، بنابراین می‌توان دسته‌بندی روشنی از نویسندگان فیلمنامه طراحی و تعرفه مشخصی برای نویسندگان هر دسته تعریف کرد.

وی، معتقد است این اقدام در تلویزیون می‌تواند شرایط امن‌تری برای نویسندگان ایجاد کند و به سامان یافتن دستمزد فیلمنامه‌نویسان در عرصه‌های مختلف منجر شود و تصریح می‌کند: مدیریت یعنی کشف و پرورش استعدادها و حفظ و ارتقای آنها که به رشد و تعالی منجر می‌شود.

آذر مهاجر/ گروه رادیو و تلویزیون