کدام سوی میدان ایستاده‌ایم؟

یکی از زیبایی‌های نهضت حسین(ع)، انتخاب زمان و هیات مناسب در حرکت است. شروع نهضت و حرکت، بیست و هفتم رجب یعنی روز مبعث پیامبر(ص) است و شگفت آن‌که امام(ع) با لباس پیامبر(ص) حرکت می‌کند؛ یعنی گویی پیامبر(ص) در حال حرکت است و نهضت از جنس بعثت.

همراهان امام(ع)، باورمندان و درک‌کنندگان آرمان و راه سیدالشهدا هستند. زنانی که همسر و فرزندان خویش را همراه آورده‌اند و در این راه مصمم‌اند و از هرگونه ایثار و فداکاری پروا ندارند. راه حق، عاشق و عارف می‌خواهد و مردان و زنانی که نستوه و چون کوه در راه حق استوار باشند.

از مجموع 124 نفر که در کاروان امام با او همراه می‌شوند، 44 نفر زن هستند و این نشان و گواه جایگاه زنان در مجموعه نهضت حسینی است، بعدها در حرکت امام(ع) و منازل راه، زنانی دیگر نیز به کاروان می‌پیوندند.

تبلیغ و روشنگری، ضرورت حرکت در راه حق است و امام(ع) مکه را برای این کار برگزیدند؛ آن هم زمانی که کاروان‌ها بتدریج برای مراسم حج به مکه می‌آمدند. حضور 125 روزه در مکه، فرصت عزیز و مغتنمی برای زدودن غبار دروغ و تحریف و اثبات حقانیت و مظلومیت بود.

در گذار از منازل راه، خواندن و راندن رسم امام(ع) است. راه می‌گشاید تا سست‌عنصران بروند و آغوش می‌گشاید تا هر کس را استعداد و آمادگی است، همراه شود. بازماندگان و گسستگان را چند عامل از درک این سفر خطیر باز می‌دارد:

1 ـ ترس: جُبن، تیغی است که بر حنجر اراده کشیده می‌شود، پای رفتن را سست می‌کند و روح خطر‌کردن را متزلزل. ترس محصول دلبستگی و اسارت انسان در بند داشته‌ها و آرزوهاست. آنان که می‌خواهند یا اسیر داشته‌های خویش‌اند، اهل میدان رزم و فداکاری و پاسداری از دین در صحنه‌های هول و هراس نیستند.

2 ـ حرام‌خواری: وقتی سخن می‌گوید و گوش نمی‌کنند، اباعبدالله(ع) این سرکشی‌ها را انباشتگی شکم‌ها از حرام می‌دانند: و کلکم عاص لامری غیر مستمع لقولی قد انخزلت عطیاتکم من الحرام و ملئت بطونکم من الحرام فطبع الله علی قلوبکم ویلکم الا تنصتون؟ با دستورات من مخالفت می‌کنید و به گفتارم گوش فرا نمی‌دهید. آری بر اثر هدایای حرامی که به دستتان رسیده و غذاهای حرامی که شکمتان را انباشته، خدا بر دل‌هایتان مهر زده است. وای بر شما، چرا آرام نمی‌شوید؟

3 ـ آمال و آرزوها:‌ همان‌‌گونه که گفته شد، خواسته‌ها، زنجیر سنگین بسته بر پای اراده انسانند. آزمندان به‌زودی تطمیع می‌شوند یا با تهدید ناکام‌گذاری آرزوهایشان، به‌سرعت تغییر موضع می‌دهند. امام سجاد (ع) می‌فرماید: و قد افنیت بالتسویف و الآمال عمری، (خدایا با امروز و فردا‌کردن و آرزوهای دور و دراز عمرم را تباه کردم.) چه بسیار کسان که در کربلا شرکت کردند تا به صله‌ای و پست و مقامی برسند که عمر سعد در رأس آنان بود و هرگز به آرزویش نرسید.

امام(ع) به این فرجام و ناکامی در کربلا اشاره کرد و فرمود: اما والله لاتلبثون بعدها الّا کریثما یرکب الفرس حتی تدور بکم الرحی دور الرحی و تقلق بکم قلق المحور. (به خدا سوگند پس از این جنگ به شما مهلت داده نمی‌شود که بر اسب مراد سوار شوید، مگر اندک و کوتاه. آن اندازه که سواره بر اسب خویش سوار است (زود شما را فرو می‌کشند و پیاده می‌کنند) آن‌گاه آسیاب حوادث شما را بسرعت بچرخاند و مانند مدار سنگ آسیاب مضطرب و متزلزلتان کند.)

4 ـ طاعت شیطان: امام(ع)، بنی‌امیه و پیروان آنان را پیروان شیطان نامیدند که تبهکاری، تعطیل حدود خدا، ترویج فساد، وارونه زیستن (حلال را حرام و حرام را حلال دانستن) و غصب بیت‌المال کار آنهاست. ان هولاء قد لزموا طاعه الشیطان و ترکوا طاعه الرحمن و اظهروا الفساد و عطّلوا الحدود و استأثروا بالفیء واحلّوا حرام الله و حرّموا حلاله. (اینان پیروی از خدا را ترک و پیروی از شیطان را بر خود فرض کردند. فساد را رایج و حدود و قوانین الهی را تعطیل کردند. ثروت عمومی و بیت‌المال را به خود اختصاص دادند، حرام خدا را حلال و حلال را حرام کردند.)

5 ـ بهانه‌جویی: امام(ع)، ضحاک‌بن‌عبدالله مشرقی و مالک‌بن‌نضر ارحبی را به همراهی و حضور در کربلا دعوت کردند. مالک‌بن‌نضر گفت: علی دین و لی عیالی، (من بدهکارم و عیالوار!)

و همراه نشد. همین بهانه‌جویی‌ها در کربلا مطرح است. وقتی امام(ع)، عمر سعد را دعوت به ترک کربلا کرد، پاسخ داد: به از دست رفتن باغ و ثروت و زن و فرزندم نگرانم!

6 ـ جهل:‌ شقاوت‌پیشگان، هم خداناشناسند هم امام‌ناشناس. آنان حتی دشمن خود را که با وعده‌های دروغین آنها را فریفته، نمی‌شناسند. کربلا نمایشگاه دو چهره از انسان است؛ چهره‌ای سیاه که محصول رذیلت‌هایی چون ترس، جهل، آزمندی و آرزومندی، قساوت، دنیاطلبی، خودمحوری و بیدادگری است و چهره‌ای سپید و روشن که محصول فضیلت‌هایی چون اخلاص، صفای باطن، بصیرت، وارستگی و ازخودگذشتگی است. هماره در تبیین و تحلیل درون خود باید بپرسیم ما در کدام سوی این میدان ایستاده‌ایم؟

دکتر محمدرضا سنگری - پژوهشگر و استاد دانشگاه