تئاتر باید اندیشه مخاطب را ارتقا دهد

برپایی کارگاه‌های آموزشی در شاخه‌های بازیگری، کارگردانی، طراحی صحنه و... از دیگر بخش‌های بیست و دومین جشنواره تئاتر سوره ماه است که دبیری آن را رحمت امینی بر عهده دارد. این جشنواره که به همت حوزه هنری برگزار می‌شود، 12 دوره به نام سوره معروف بوده و 9 دوره هم عنوان ماه را بر پیشانی داشته است. در گفت‌وگو با رحمت امینی، نخستین پرسش مطرح شده این بود که چرا نام جشنواره به سوره ماه تغییر یافته است که پاسخ دبیر جشنواره تئاتر سوره ماه به این پرسش و دیگر پرسش‌های ما را در ادامه می‌خوانید.

این جشنواره که شما دبیری آن را بر عهده دارید، 12سال با نام سوره و 9 دوره با عنوان ماه برگزار شده است. چه شد که امسال شما عنوانی از ترکیب این دو نام ساختید و آن را سوره ماه نامیدید. آیا این فقط یک تغییر اسم است یا در رویکردهای جشنواره هم تاثیر دارد؟

قطعا تاثیر دارد. این جشنواره وقتی با عنوان سوره برگزار می‌شد، چشم و چراغ بچه‌های تئاتر شهرستان‌ها بود. وقتی هم نام ماه را گرفت، حرفه‌ای‌تر شد و رویکرد متفاوتی پیدا کرد. من چون دوره‌های 11 و 12 این جشنواره با نام سوره و دوره نهم با عنوان ماه را در سمت دبیر هنری برگزار کرده بودم، خیلی خوب به نقاط قوت هر یک آگاهی داشتم.

با توجه به این که برای ما تئاتر شهرستان‌ها همیشه اولویت داشته و از طرف دیگر رویکرد حرفه‌ای جشنواره در چند سال گذشته را مثبت می‌دانسته‌ایم، تصمیم گرفتیم به سمتی برویم که هر دوی این ویژگی‌ها را یکجا داشته باشیم.

در واقع ما در جشنواره تئاتر سوره ماه هم خواسته‌ایم دربازگشت به گذشته نگاه ویژه‌ای به فعالیت‌های هنری جوانان بیندازیم و هم معیارهای حرفه‌ای و زیباشناسانه حوزه هنری در عرصه تئاتر را لحاظ کنیم.

افزوده شدن بخش استعدادهای جوان به این جشنواره بر همین اساس رخ داده است؟

بله، چون فکر کردیم جای استعدادیابی در این جشنواره خالی بود. در دانشکده‌های هنری، گروه‌های جوان بسیاری وجود دارد که پر از شور و استعداد هستند و جایی باید باشد تا راه را برای فعالیت آنان باز کند.

چرا این بخش فقط مختص تهران است؟

چون وقتی فهرست گروه‌های شرکت‌کننده از شهرستان‌ها در جشنواره‌های گذشته را مرور کنید، خواهید دید بیشتر آنها جوان بوده‌اند. امسال هم همین طور است و برای همین فکر کردیم در تهران هم این فضا را تقویت کنیم.

بعد از استعدادیابی گروه‌ها و هنرمندان جوان، آیا از آنان حمایت هم خواهید کرد؟

بله، بی‌شک. یک راه حمایت اجرای عمومی آثار این گروه‌هاست که خودمان را به آن مقید می‌دانیم.

فکر نمی‌کنید جشنواره‌های سوره و ماه در سال‌های گذشته چون جزیره‌ای بوده‌اند که تئاتر حوزه هنری را از دیگر بخش‌های فعال این هنر جدا کرده‌اند. به عبارت دیگر بهتر نیست تولیدات تئاتری حوزه هنری در دیگر جشنواره‌ها حضور پیدا کنند و در کنار آن آثار متفاوت و متنوع‌تری روی صحنه بروند؟

این دو نافی هم نیستند؛ یعنی آثاری که به سوره ماه می‌آیند، این فرصت را دارند تا در دیگر جشنواره‌های تئاتری هم شرکت کنند و ما مانع‌شان نخواهیم شد.

گروه‌های تئاتری فعال خارج از حوزه هنری هم می‌توانند کارهایشان را به جشنواره سوره ماه بدهند؟

بله، حتما می‌توانند که البته رخ هم داده است. گروه‌های تئاتری می‌توانند متن‌های خود را به حوزه‌های هنری شهرستان‌ها بدهند، مشاوره بگیرند، برای تولید کمک بگیرند و آن وقت کارشان را به جشنواره سوره ماه هم بفرستند.

البته همین جا تاکید می‌کنم، حوزه هنری وظایف و مسئولیت‌هایی در قبال تئاتر دارد که در تولیداتش تجلی می‌یابد.

تئاتری که ما دنبالش هستیم، علاوه بر ابعاد زیبایی‌شناسانه، باید محتوای قابل قبول، اندیشمندانه و ارزشمند هم داشته باشد. با این شرایط اتفاقا خیلی خوشحال می‌شویم تولیدات تئاتری ما در جشنواره‌های دیگر هم بتوانند حضور پیدا کنند. در همین زمینه صحبت‌هایی با مرکز هنرهای نمایشی ارشاد انجام داده‌ایم تا آثار ارزشمند ما در جشنواره‌های استانی شرکت کنند.

تا این جای گفت‌وگو بیشتر بر جنبه‌های زیبایی‌شناسانه و اندیشمندانه کارها تاکید کرده‌اید، در حالی که وقتی اسم حوزه هنری می‌آید، آدم انتظار دارد از صفت‌هایی چون ارزشی هم استفاده شود. به عمد از این واژه یا کلمات مشابه آن پرهیز می‌کنید؟

بله، چون خیلی از کلمات مثل ارزشی به دلیل کثرت استعمال بار و معنی خود را از دست می‌دهد. من واژه ارزشمند را به کار می‌برم که ویژگی‌های هنری و موضوعی را همزمان پوشش می‌دهد. تئاتر بیش از هر هنر دیگری با اندیشه‌های انسانی سر و کار دارد و علاوه بر این که باید به تماشاگر حس لذت ببخشد، باید اندیشه او را هم ارتقا دهد.

وقتی روی اندیشه انسانی تاکید می‌کنید، نقد هم جای خودش را باز می‌کند. در جشنواره تئاتر ماه که بیشتر آثار موضوع‌های دینی، انقلابی، دفاع مقدسی و... دارند، اندیشه نویسنده و کارگردان تا کجا اجازه پرواز دارد و آیا برایش سقف یا خط قرمزی تعیین نمی‌شود؟

من زمانی که در شورای ارزشیابی و نظارت آثار مرکز هنرهای نمایشی هم بودم، تاکید می‌کردم هنرمندان تئاتر باید بتوانند هر آن چه که در جامعه هست، نقد کنند. در جشنواره سوره ماه هم با نقد هیچ مشکلی نداریم. مساله از جایی آغاز می‌شود که می‌بینیم کارها گزارش‌گونه می‌شود و بدون هیچ اندیشه‌ورزی، در سطح انتقاد جمع‌های چند نفره مردم کوچه و بازار قرار می‌گیرد. این را نمی‌شود تئاتر گفت، چرا که از اندیشه در آن خبری نیست.

یعنی کارکردی پیدا می‌کند که در بهترین حالت وظیفه رسانه‌هاست؟

بله، همین طور است. وقتی رسانه‌ها به هر دلیل از ارائه گزارش‌های اتفاقات جامعه باز می‌مانند، آن وقت این وظیفه به دوش سینما و تئاتر می‌افتد که کارها را به بیراهه می‌برد. همان طور که گفتم، یک تئاتر باید با اندیشه مخاطبانش سروکار داشته باشد تا ارزشمند شود، نه این که به گزارش کردن اکتفا کند. برای مثال به نمایشنامه «مرگ فروشنده» آرتور میلر اشاره می‌کنم که از ساحت گزارش‌گونه بالاتر رفت و اندیشمندانه مناسبت‌های اجتماعی نیمه قرن بیستم آمریکا را زیر سوال برد.

به کارهای جشنواره امسال برگردیم. وقتی به جدول اجراها نگاه می‌کنیم، می‌بینیم بسیاری از کارها دارای متن‌هایی از نویسنده‌های شناخته شده است که پیش از این هم اجرا شده‌اند. گویا اصراری به اجرای متن‌های دست اول ندارید؟

ما در همین جشنواره نمایشنامه‌های بسیار جذاب و خوبی داریم که برای بار اول اجرا می‌شوند. با این حال به نظر ما متن‌های خوب نباید دچار محدودیت اجرایی شوند، چرا که نمایشنامه‌های خوب با اجراهای بیشتر است که تقویت می‌شوند.

به عنوان آخرین پرسش، می‌خواهم از بحث جشنواره خارج شوم و بپرسم چرا حوزه هنری با داشتن دو سه تالار هنوز نتوانسته است به یک قطب دیگر تئاتر شهر تهران تبدیل شود؟

یکی از دلیل‌هایش کمبود امکانات و بودجه است. سالن‌های ما مشکلاتی دارد که باید برطرف شود. برای مثال تالارهای ماه و مهر سالن انتظار و لابی ندارد تا قبل از اجرا پذیرای تماشاگران شود. مسائل مالی هم مانع از آن است که بتوانیم سالن‌ها را به قطب تمام‌عیار تئاتر تبدیل کنیم.

البته از طرف دیگر ما نمی‌توانیم یا بهتر بگویم نمی‌خواهیم هر کاری را در مجموعه خودمان روی صحنه ببریم. من پیش از این ویژگی‌های مد نظر خودمان را برای یک تئاتر ارزشمند بر شمردم که تعدادی از کارهایی که این روزها در دیگر سالن‌های شهر تهران اجرای عمومی می‌گیرند، بدون آن هستند.

با این حال معتقدم اگر مشکلات مالی و امکانات را حل کنیم، می‌توانیم جریانی از تئاتر کشورمان را که در عین برخورداری از جنبه‌های زیبایی‌شناسانه هنری، اندیشمندانه هم هستند، نمایندگی کنیم و در حوزه هنری قطبی دیگر در عرصه هنرهای نمایشی کشور ایجاد کنیم.

مرجان توجهی ‌/‌ گروه فرهنگ و هنر