کوهساران کرمانشاه و گوردخمه‌هایش

گوردخمه‌های اسحاق وند

 این گوردخمه‌ها در بیست و پنج کیلومتری جنوب غربی هرسین، در شمال شرقی روستای «ده نو» قرار دارند. نام این گوردخمه‌ها از روستایی به نام «اسحاق وند» گرفته شده و در میان اهالی محل این گوردخمه‌ها به «فرهاد تاش» نیز معروف است.

 این مجموعه شامل سه گوردخمه است. گوردخمه سمت راست بالا‌تر از دو گوردخمه دیگر قرار دارد. گوردخمه سمت چپ به شکل طاقچه‌ای به عمق ۸۵ سانتی‌متر و عرض ۱۰/۲ متر است. گوردخمه میانی به عمق ۷۵/۱ و عرض ۶۳/۱ متر و گوردخمه سمت راست به عرض ۱۰/۲ متر است.
 اطراف هر یک از این گوردخمه‌ها قاب بندی شده است. در قسمت بالای گوردخمه میانی، تصویر مردی به حالت تمام قد، به ارتفاع ۸۷/۱ متر و با چهره‌ای نیم رخ حجاری شده است. این شخصیت لباس چین دار بلندی به تن دارد و دست‌های خود را حالت نیایش در جلوی صورت خود قرار داده است.
 در مقابل او مشعلی به ارتفاع هشتاد و سه سانتی‌متر و سپس آتشدانی به ارتفاع نود و چهار سانتی‌متر دیده می‌شود. در پشت این آتش‌دان، فردی به ارتفاع هشتاد سانتی متر حجاری شده که دست‌هایش را بلند کرده و از پش یک شیء را گرفته است.
 در گذشته این گوردخمه‌ها را به دوره ماد نسبت می‌دادند؛ ولی امروزه در مورد زمان ساخت آن‌ها اختلاف نظرهایی وجود دارد. هرتسفلد آن‌ها را به دوره هخامنشی نسبت می‌دهد و معتقد است که گوردخمه میانی قبر گئومات مغ است.
 اگر چه عده‌ای دیگر نیز این گوردخمه را متعلق به دوره هخامنشی می‌دانند، ولی انتساب آن را به گئومات مغ بی‌پایه و اساس می‌دانند. در پژوهش‌های اخیر، این گوردخمه‌ها را به دوره سلوکی نسبت داده‌اند. در زمان اشکانیان نقش آتشدان و پیکره شخصیتی که هر دو دست‌هایش را بلند کرده و از پشت شیء را گرفته، حجاری شده است.

گوردخمه دکان داوود

 این گوردخمه در سه کیلومتری جنوب شرقی شهرستان سرپل ذهاب قرار دارد و در میان اهالی به «کل داوود» و «دکان داوود» معروف است. این مکان نزد طوایف اهل حق متبرک است و در بعضی از اوقات سال برای انجام مراسم مذهبی در آن اجتماع می‌کنند. این مقبره مانند گوردخمه بزرگ دربند صحنه، دارای ایوانی در جلو است.
 اطراف ایوان به وسیله قاب‌هایی تزیین شده است. در دو طرف ورودی مقبره بقایای دو ستون با پایه‌های مربع شکل دیده می‌شود. بدنه ستون‌ها به مرور زمان از بین رفته و تنها پایه‌ها و سرستون‌های آن باقی مانده است.
 ورودی در دیوار عقبی این ایوان قرار دارد و به اتاقی به ابعاد ۱۸/۲×۳۱/۲×۸۳/۲ متر منتهی می‌شود. در بدنه دیوارهای این اتاق، پنج طاقچه جهت قرار دادن نذورات کنده شده است. همچنین در سمت چپ کف اتاق، قبری بیضی شکل به عمق هفتاد سانتی‌متر دیده می‌شود.
 در فاصله هشت متری زیر این گوردخمه، قاب مستطیل شکلی بر روی یک قابی قدیمی‌تر تراشیده شده و در داخل قاب جدید شخصیتی به حالت تمام قد، با صورتی نیم رخ حجاری شده است. این شخص لباس بلندی بر تن و کلاه لبه داری بر سر گذاشته که قسمت پشت گردن و گوش‌های او را پوشانده است. دستی به حالت نیایش به طرف بالا دارد و برسمی در دست دیگر او دیده می‌شود. در گذشته تصور می‌شد که این گور دخمه و نقش برجسته حجاری شده آن به دوره ماد تعلق دارد، ولی در پژوهش‌های اخیر به هخامنشی بودن آن تأکید می‌شود و احتمالاً نقش برجسته حجاری شده در زیر آن نیز مربوط به دوره سلوکی است.

گوردخمه‌های دربند

 دخمه‌های دربند در بدنه کوه «شوق علی» واقع در شمال شهر صحنه و سمت راست آب دربند حجاری شده‌اند. این گوردخمه‌ها در بین اهالی محل به «قبر کیکاوس»، «فرهاد تراش» و «گورشیرین و فرهاد» معروف است.
 در ارتفاعی که بیش از پنجاه متر از سطح رودخانه فاصله دارد، محلی به طول چهارده و نیم و ارتفاع یازده متر تراشیده‌اند و در آن دخمه بزرگ‌تر را ساخته‌اند که درگاه آن رو به جنوب است. در جلوی گوردخمه، فضای ایوان مانندی ایجاد کرده‌اند.
 در جلوی این ایوان، صفه‌ای در صخره تراشیده‌اند. در دو طرف ایوان دو ستون سنگی وجود داشته که متأسفانه تنها پایه و بخشی از ساقه آن بر جای مانده است. بر اساس بخش‌های باقی مانده، پایه ستون‌ها به شکل زنگوله برگشته است. بدنه این پایه ستون‌ها دارای شیارهای شبیه به پایه ستون‌های دوره هخامنشی است. در نمای بالا ورودی آرامگاه، تصویر خورشید بال داری حجاری شده است.
 در این گوردخمه بعد از ایوان ستون دار، ورودی دخمه قرار دارد که به اتاقی به ابعاد ۳×۲۰/۳ متر و ارتفاع ۴۵/۲ متر منتهی می‌شود. در هر یک از اضلاع شرقی و غربی این اتاق، سکوی ایجاد شده است. بر روی هر یک از این سکو‌ها، قبری به طول ۱۵/۲ متر و عرض ۸۲ سانتی‌متر کنده شده است.
 در میان دو سکو، مدخل مستطیل شکلی وجود دارد که به اتاق زیرین مرتبط می‌شود. در داخل این اتاق، قبری در داخل سنگ کنده شده است. در کنار این قبر نیز سکویی دیده می‌شود. در دیوار شمالی این اتاق، دو طاقچه کوچک جهت قرار دادن نذورات و هدایا کنده شده است. با توجه به شکل پایه ستون، نوع تراش و سقف اتاق زیرین به نظر می‌رسد که این گوردخمه نیز متعلق به دوره هخامنشی است.
 به فاصله یک صدمتری از گوردخمه بزرگ، گوردخمه دیگری وجود دارد که جهت آن به طرف شرق است. با توجه به اینکه نوع تراش این گوردخمه شبیه گوردخمه بزرگ‌تر است، بنابراین می‌توان گفت که این دو دخمه هم زمان ساخته شده‌اند.

گوردخمه روانسر

 در داخل شهر روانسر و در جوار گورستان محل، گوردخمه‌ای به طرف شرق با ارتفاع سی و پنج متر از سطح قبرستان در سینه کوه کنده شده است. این گوردخمه در قسمت مسطح دارای یک دیوار عمودی به عرض سه متر و ارتفاعی در حدود ۳۰/۲ متر است. بخش فوقانی این فضای ایوان مانند به عمق ده سانتی متر و در قسمت تحتانی در حدود هشتاد و یک سانتی‌متر است.
 در دیوار انتهایی این ایوان، قابی مستطیل شکل به عنوان ورودی دیده می‌شود. این ورودی به اتاقکی تقریباً مربع شکل منتهی می‌شود. اتاق این گوردخمه به طول ۴۳/۲ متر و عرض دو متر و ارتفاع ۶۴/۱ متر است. کف این اتاق بدون پستی و بلندی است و سقف آن حالتی قوسی شکل دارد.
 در سمت راست مدخل ورودی دخمه، نقوش حجاری شده دیده می‌شود. با توجه به وضعیت نامناسب نقش برجسته به زحمت می‌توان چهار تصویر را در روی این سطح تشخیص داد: ۱- روشن‌تر از همه شکل تقریبی یک متوازی الاضلاع است که ردیف‌های موازی آن را به سیزده قسمت تقسیم می‌کند و از وسط تصویر به شکل مورب تا سمت راست پایین نقش ادامه می‌یابد. ۲- در حد فاصل تصویر متوازی الاضلاع و در ورودی، بخشی از نیم رخ یک شخص که یک شییء را به صورت عمودی در دست نگه داشته است، به چشم می‌خورد. ۳- سومین نقش، در بالای متوازی الاضلاع و درست در وسط کادر، تصویر ایستاده انسان بال داری است که پشت به در ورودی مقبره ایستاده است. ۴- دو صفحه مدور سمت راست نقش بال دار را به عنوان چهارمین تصویر می‌توان به حساب آورد. با توجه به نقوش حجاری شده در نمای این گوردخمه، آن را می‌توان به دوره هخامنشی نسبت داد.

گوردخمه شمس آباد

 این گور دخمه به عرض دو و عمق ۷۵/۱ متر در نوزده کیلومتری گوردخمه‌های اسحاق وند، بین روستاهای «شمس آباد» و «سرخه ده» در کنار رودخانه گاماسیاب قرار دارد. این گوردخمه نیز همانند گوردخمه‌های اسحاق وند به صورت طاقچه است و در اطراف آن قاب‌های تراشیده شده‌ای به چشم می‌خورد.
 ورودی آن به عرض ۱۰/۱ متر و ارتفاع دهانه آن هشتاد و پنج سانتی‌متر است. ارتفاع کف گوردخمه تا بلند‌ترین نقطه سقف ۲۰/۱ متر است. در گذشته این گوردخمه را به دوره ماد نسبت می‌دادند، ولی امروز آن را هخامنشی می‌خوانند.

گوردخمه دیره

 این گوردخمه در فاصله بیست و چهار کیلومتری جاده سرپل ذهاب به طرف دیره، در نزدیکی روستای «گلین» قرار دارد. اهالی روستا این گوردخمه را به نام «فرای کن» یا «طاق فرهاد» یا «اتاق فرهاد» می‌شناسند. این گوردخمه به طول ۵۰/۶ م‌تر، عمق ۲۰/۳ متر و ارتفاع ۱۵/۲ متر است. در انتهای دخمه دو پله به طول ۳۵/۲ متر ایجاد شده است. همچنین در دیوار جنوبی این دخمه، صفه‌ای به ابعاد ۶۰/۱×۳۴/۱ متر جهت ایجاد نقوش تراشیده شده است.

گوردخمه سان رستم

 این گوردخمه در شصت و چهار کیلومتی جنوب کرمانشاه به فاصله ده کیلومتری روستای «بوژان» در حاشیه رودخانه «جزمان» در منطقه «جلالوند» قرار دارد. این گوردخمه به صورت اتاقی در دل قطعه سنگ بزرگی کنده شده است. اتاق گوردخمه دارای ورودی است. سقف ورودی به وسیله شیارهایی تزیین شده است. اتاق گوردخمه نیز دارای سقفی تقریباً قوسی شکل است. کف اتاق در حدود بیست سانتی‌متر پایین‌تر از کف ورودی است. برخی از محققین آن را به دوره ساسانی نسبت می‌دهند.

گوردخمه برد عاشقان

 این گوردخمه در روستای «مله دیزگه» از توابع دهستان «ذهاب» در دامنه کوهی به فاصله دو کیلومتری از روستا قرار دارد. این گوردخمه نیز همانند گوردخمه سان رستم در دل قطعه سنگ بزرگی به شکل مکعب مستطیل ایجاد شده است. این گوردخمه دارای اتاقی است که در داخل سنگ کنده شده است. اگر چه زمانی این گوردخمه را نیز مانند سایر گوردخمه‌ها به دوره ماد نسبت می‌دادند، ولی امروز آن را متعلق به دوره ساسانی می‌دانند.

گوردخمه برناج

 این گوردخمه در چهارده کیلومتری شمال غرب شهر بیستون، در روستای برناج قرار دارد و دارای نقشه‌ای مربع شکل به طول ۹۵ سانتی‌متر است. ارتفاع اطاقک این گوردخمه از کف تا سقف نود سانتی‌متر است.
>> میراث آریا