هورمونهای گیاهی و کاربرد آنها

 هورمون‌های گیاهی که اغلب فیتو هورمون خوانده می‌شود در بافتهای مریستمی و یا لااقل جوان از هر نوع ساخته می‌شوند و غالبا اثرخود را پس از انتقال می‌گذارندکه تا حدودی دور‌تر از بافتی که ساخته شده‌اند. هورمون‌ها با آنزیم‌ها و تیامین‌ها و DNA در این خاصیت مشترکند که به غلظت بسیار کم یا ناچیزباعث ایجاد اثرات فیزیولوژیکی عمیق می‌شوند.

اصولاً واژه هورمون باید به ترکیباتی محدود شود که به طور طبیعی در درون موجود زنده ساخته می‌شود لذا در تعریف هورمون گیاهی می‌توان گفت مواد آلی می‌باشد که مواد غذایی نبوده و توسط گیاهان تولید می‌شود و در غلظت‌های کم فرآیند فیزیولوژیکی را تنظیم می‌کند. آن‌ها در درون گیاه، از محل تولید به محل اثر، انتقال می‌یابد اما گاه موادی که معلوم نیست در گیاه وجود داشته باشد اثرات مشابه و بعضی اوقات عیناً نظییر یکی از هورمون‌های طبیعی گیاهی را دارندکه از نام نهادن هورمون گیاهی می‌بایست خودداری نمود بلکه واژه بر‌تر برای این چنین ترکیباتی که اثر هورمون مانند روی گیاه دارند تنظیم کننده رشد می‌باشد و در تعریف آن می‌توان گفت ترکیبات سنتزشده یا هورمون‌های گیاهی هستند که فرآیند‌های فیزیولوژیکی را تغییر می‌دهد. این مواد تقلید کردن از هورمون‌ها، تاثیر روی (سنتزشدن) هورمون‌ها و از بین بردن و یا انتقال و یا (به احتمال) تغییر دادن محل تاثیر هورمونی رشد را تنظیم می‌کند.

با این وصف برای متمایز کردن آن‌ها می‌توان گفت تمام هورمون‌ها، تنظیم کننده رشد هستند اما تمام تنظیم کننده‌های رشد هورمون نیستند. 

در حال حاضر در دنیا پنج گروه مختلف هورمون‌های گیاهی شناخته شده که بسیاری از آن‌ها دارای کاربرد‌های عملی متعددو مهمی در کشاورزی بویژه باغبانی هستند این گروه‌ها عبارتند از: آکسین‌ها، جیبرلین‌ها، سایتو کنین‌ها، اتیلن. لگاما‌ها (مواد بازدارنده). 

 

• اکسین: 

 

اولین گروه هورمون گیاهی هستند که کشف شدند و مورد استفاده قرار گرفته. ماهیت هورمونی آن‌ها بطور روشن در آزمایشی که برای اولین بار توسط وانت در سال ۱۹۲۸ انجام گرفت در کولئوپتیل یولاف از گیاهان تیره غلات نشان داده شده و در غلظت کمتر از ۱۰*۱مولار می‌توان به کار برد طبیعی‌ترین ترکیبی که در گیاهان شاخته شده است اسید ایندول -۳- استیک (IAA) می‌باشد که احتمالاًدر گیاهان از اسید آمینه تریپتو فان ساخته می‌شود. مراکز عمده ساخته شدن آکسین بافت‌های مریستمی انتهایی از قبیل جوانه‌های در حال باز شدن، برگهای جوان، نوک ریشه، گل‌ها یا گل آذین روی ساقه گلدار می‌باشد و نحوه انتقال آکسین در اندامهای جوان از بالا به پایین و در اندامهای پارانشیمی در داخل آوند‌های آبکشی انجام می‌گیرد و در ریشه هم از نوک ریشه به سمت بالای ریشه صورت می‌گیرد. از آکسین‌های مصنوعی می‌توان به اسید -نفتالین- استیک، اسید ایندول -۳- بوتیریک، اسید ۲-۴-در کلرو فنواکسی استیک، اسید نفتاکسی استیک و اسید تریو یدوبنزوئیک اشاره نمود. اسید ایندول استیک بعنوان هورمون طبیعی در اثر آنزیم‌هایی ازقبیل اکسیداز‌ها و فنولاز‌ها تجزیه می‌شود. قابل ذکر است بکار بردن غلظت‌های نسبتاً زیاد آکسین‌ها همچنین منجر به نقایصی در گیاهان از قبیل تغییر شکل برگ، ساقه و ریشه، رنگ پریدگی برگ‌ها ٍ جلوگیری از طویل شدن ریشه‌ها یا باز شدن گل‌ها و ایجاد ورم و آماس می‌شود. 

 

نقش اکسین در گیاه: 

۱- طویل شدن سلول‌ها و اندام‌ها: اولین اثر آکسین‌ها می‌باشد که افزایش غلظت آکسین شدت طویل شدن سلول‌ها را به همراه دارد. اما اثر بازدارندگی نیز دارد یعنی آکسین با‌‌ همان غلظتی که سبب تشدید طویل شدن اندام‌ها هوایی را دارد طویل شدن ریشه را کند می‌سازد. 

۲- نور گرایی (فتوتروپیسم): این اثر که بیشتر بصورت خمیدگی در گیاه می‌باشد بعلت توزیع نامتقارن اکسین در اندام مربوط قابل ملاحظه می‌باشد خمیدگی مزبور ناشی از این است رشد در سمت نزدیک به نور تا حدودی کند و رشد سمتی که به دور از آن است شدید‌تر است. 

۳- زمین گرایی: در ریشه نظییر ساقه که رشد افقی دارد تجمع زیاد‌تر اکسین در نیمه زیرین رشد ریشه را کند کرده و سبب خمیدگی می‌شود. 

۴- فعال ساختن لایه زاینده: فعالیت لایه زاینده بوسیله آکسین‌ها که در درون ساقه از بالا به پایین و از جوانه‌های در حال رشد حرکت می‌کند تجدید می‌شود. 

۵- ایجادگل: آکسین گل دادن بعضی از گیاهان روز بلند به شرط آنکه دوره فتوپریود به اندازه کافی برای گلدهی گیاهان طولانی باشد تسریع می‌نماید. مانند سیلن و بذرالبنج از طرفی گلدهی در برخی گیاهان روز کوتاه در صورت استعمال آکسین در دوره تاریکی متوقف می‌نماید. 

 

کاربرد آکسین در باغبانی: 

۱- تنک کردن و جلوگیری از ریزش گل و میوه: پایدار ماندن میوه‌های در حال رشد، گل‌ها و برگهای جوان که از منابع مهم تولید آکسین به شمار می‌روند بر روی گیاه بستگی به تعادل بین میزان آکسین داخلی آن‌ها و مقدار آکسین دارد. هر‌گاه به دلیلی این تعادل به بخورد در محل اتصال دمبرگ یا دمگل یا میوه به ساقه یک لایه چوب پنبه‌ای به نام لایه سواگر ایجاد می‌گرددو اندام مربوطه از گیاه جدا می‌شود و ریزش می‌کند این موضوع در باغبانی بویژه در میوه کاری دارای اهمیت می‌باشد. چرا که درختان میوه چندین برابر توانایی خود گل تولید می‌کنند و اگر همگی تبدیل به میوه شوند اولاً: میوه‌های ریز و نامرغوبی تولید می‌شود ثانیاً: درخت ضعیف می‌شودو نهایتاً نه تنها بسیاری از میوه‌ها بعلت عدم تغذیه کافی ریزش خواهند کرد. از طرفی امکان عدم تشکیل جوانه گا برای سال بعد وجود دارد لذا جهت جلوگیری از این امر استفاده به موقع از محلولهایی اکیسینی که گل‌ها ی ضعیف‌تر را وادار به ریزش می‌کند مفید می‌باشد و به این عمل تنک کردن گفته می‌شود. 

۲- تولید بافت پینه‌ای: اثبات شده است که قدرت تولید پینه در گیاهان مختلف رابطه مستقیمی با میزان اکسین یاخته‌های ناحیه زخم شده آن‌ها دارد لذا زخم‌هایی که به دلیل مختلف مانند هرس، قلمه گیری در گیاه بوجود می‌آید و استفاده از آکسین جهت تقسیم یاخته‌های پارانشیم ناحیه زخمی برای ایجاد بافتی یکنواخت و‌تر میم محل زخم موثر می‌باشد. 

۳- ریشه دار کردن قلمه‌ها: پژروهش‌ها حاکی از آن است که قدرت ریشه زایی آکسین با غلظت آکسینی که در یاخته‌ها ی بافت پینه‌ای ناحیه ته تیل یافت می‌شود ارتباط مستقیم دارد لذا استفاده از آکسین در ریشه زایی قلمه‌ها موثر می‌باشد اما دو نکته لازم تذکر است: الف- اگر قلمه گرفته شده اصولاً قدرت ریشه زایی نداشته باشد نمی‌توان آن را با استفاده از هورمون وادار به این کارکرد. ب- اثر آکسین صرفاً برای تولید سر آغازه‌های ریشه است و اگر این ماده مدت زیادی در محیط کشت باقی بماند از رشد ریشه‌ها ی تولید شده جلوگیری می‌کند. 

۴- جلوگیری از رشد نرک‌ها و پاجوش‌ها: در گیاهان بعد از هرس شدید تعدادی شاخه غیر بارور به نام نرک تولید می‌شود که بعلت عدم میوه دهی می‌بایست هرس شوند لذا اگر محل زخم پیرایش را با محلول یک درصد اسید نفتالین استیک محلول پاشی شود از رشد نرک‌ها جلوگیری می‌شود قابل ذکر است که از آکسین برای جلوگیری از رشد پاجوش‌ها نیز بکار می‌رود. 

۵- گل انگیزی و تولید میوه: محلول پاشی گیاهان با آکسین قبل ازاینکه شرایط طول روز برای گل دادن مناسب شود باعث گل می‌شود مانند آناناس و از طرفی در تولید میوه برخی گیاهان بویژه فلفل و جالیز‌ها موثر می‌باشد. 

۶-پارتنوکارپی: در گیاهانی که میوه آن‌ها هم ناشی از لقاح و هم ناشی از بکرباری (میوه‌های بدون هسته) در صورت گرده افشانی کافی می‌توان با کاربرد آکسین وادار به تولید میوه نمود. 

۷- رشد طولی شاخه و چیرگی انتهایی: آغشته کردن جوانه انتهایی به آکسین چیرگی انتهایی را تشدید کرده و باعث ایجاد شاخه‌های بلند و ترکه‌ای می‌شود. برعکس موادی که کار آکسین را خنثی می‌سازند یا با از بین بردن جوانه‌های انتهایی می‌توان مانع تولید آکسین شد و گیاه را وادار به تولید شاخه فرعی متعدد و بوته‌ای شده کرد. 

۸- کاهش ترک خوردگی میوه گیلاس: میوه‌های درخت گیلاس بعد از بارندگی اصولاً ترک خورده می‌شوند که با مصرف ترکیب مناسب از آکسین از این امر یا پدیده می‌توان جلوگیری کرد. 

 

• جیبرلین: 

 

علامت اولیه بیماری باکانا (Dakanae) یا نشاء احمق برنج که گیاهان آلوده از گیاهان سالم بلند‌تر بودند توسط متخصصان ژاپنی کشف شده که عامل آن را قارچ ژیبرلا فوجیکوری از گروه آسکومیست‌ها (کیسه دار) بود و در سال ۱۹۳۸ ماده متبلوری از این عصاره بدون قارچ محیط کشتی که این قارچ در آن رشد کرده بوده کشف شد که اثر این محلول جیبرلین نامیده شد. 

نواحی عمده ساخته شدن جیبرلین در گیاهان برگهای مریستمی، نوک ریشه، بذر‌های در حال رشد می‌باشد و انتقال این هورمون در گیاهان کاملاً بطور آزاد و هم در آوند آبکش و هم در آوند چوبی روی می‌دهد. جیبرلین‌ها گروه‌های مشخصی از هورمون‌های گیاهی است که بسیار به هم شبیهند و فرمول اسید جیبرلیک GA یکی از بهترین و معروف‌ترین این گروه می‌باشد. 

 

نقش جیبرلین در گیاه: 

۱- طویل شدن سلول‌ها: جیبرلین‌ها همانند اکیسن در طویل شده اندامهای گیاهی نقش بازی می‌کنند

۲- اثر روی گل دادن: برخی از جالب‌ترین اثرات جیبرلین‌ها روی گل دادن گیاهان است بطوری که همانند اکسین‌ها در گیاهان روز بلند باعث تولید گل و از طرفی در روی گیاهان روز کوتاه باعث توقف گلدهی می‌شود. 

۳- طویل شده وتشکیل ریشه‌ها: برخی جیبرلین‌ها به غلظت مناسب لااقل در بعضی گونه‌ها به طویل شده ریشه کمک می‌کنند و از طرفی دیگر در اثر جیبرلین‌ها از تشکیل ریشه روی قلمه‌ها جلوگیری می‌کند که علت آن خنثی کردن اثر اکسین‌ها است. 

۴- رشد برگ: با توجه به اینکه طول موج‌های کوتاه ناحیه قرمز در ایجاد رشد برگ موثر‌ترین است این هورمون می‌تواند جایگزین نور قرمز شود. 

۵- سبز کردن بذر: بذر تعدادی از انواع گیاهان بعد از جذب آن برای اینکه سبز شود قبلاً لازم است که در معرض نور قرار گیرد که در واقع نور قرمز طیف از این نظر موثر‌ترین است که جیبرلین می‌تواند جایگزین خوبی برای آن باشد و به عبارت دیگردر شکستن دوره خواب بذور جیبرلین جایگزین نور قرمز می‌شود. 

۶- شکستن دوره خواب جوانه: شکستن دوره خواب بعضی از گونه‌های گیاهان چوبی مناطق معتدل تحت کنترل فتوپریود است لذا این هورمون می‌تواند جایگزین خوبی برای فتوپریود به طول کافی باشد. 

۷- افزایش طول میان گره‌ها: استفاده از این هورمون در گیاهان می‌تواند منجر به افزایش طول میان گره‌ها شود. 

 

کابرد جیبرلین در باغبانی: 

۱- مهم‌ترین کاربرد این هورمون در بالابردن میزان محصول انگور است که این عمل بسته به زمان کاربرد هورمون به دوصورت انجام می‌گیرد. 

الف- هورمون پاشی پیش از عمل باروری یعنی حدود ۱۰ روز قبل از ریزش گلبرگ‌ها یا کلاهک گل‌ها صورت می‌گیرد که این عمل باعث از بین بردن مادگی و تولید حبه‌های بدون دانه ناشی از بکرزایی می‌شود ضمناً این عمل با ریزش تعدادی از حبه‌ها همراه است و در انگورهای دارای تراکم زیاد است مانند یاقوتی باعث باز شدن خوشه و بالا رفتن کیفیت محصول می‌گردد. 

ب- محلول پاشی پس از انجام عمل باروری و تشکیل حبه‌ها یعنی از زمان ریزش حدود ۷۵ درصد کلاهک‌ها به بعد انجام می‌گیرد در این حالت تک حبه‌های درشت‌تر شده و محصول ازدیاد می‌یابد. 

۲- جیبرلین‌ها ایجاد میوه‌های ناشی از بکرزایی را روی گیاهان که بطور طبیعی توانایی این کار داشته باشند افزایش می‌دهد. 

۳- بزرگی درشتی میوه: برای تولید میوه‌های درشت و بهتر و برای جلوگیری از ترک ناشی از بارندگی در میوهای گیلاس استفاده از جیبرلین سه هفته قبل از برداشت موثر و مفیداست. 

۴- کیفیت میوه: استفاده از این هورمون ۴ الی۵ هفته قبل از براداشت برروی میوه‌های آلوده باعث بهبود کیفیت می‌شود. 

۵- تاخیر در رسیدن میوه‌ها: میوه‌های مانند خرمالو که اگر پیش از رسیدن چیده نشوند به سرعت نرم و فاسد می‌شوند و یا میوه‌های پرتقال و لیمو زمانی روی درخت می‌رسند که عرضه است به بازار زیاد و یا قیمت‌ها پایین است که غالبا ضرر اقتصادی را به همراه موارد استفاده از هورمون جیبرلین هنگامی که میوه‌ها هنوز سبز هستند یعنی حدود یکماه قبل از رسیدن مدتی نسبتا طولانی همانطور سبز روی درخت باقی خواهند ماندواز طرفی استفاده از این هومون در گیلاس حدود سه هفته قبل از برداشت و در گلابی چهار هفته قبل از برداشت در دیر برداشت کردن محصول موثر است. 

۶- جیبرلین در انگور باعث افزایش اندازه حبه می‌شود و در سیب و گلابی باعث دراز شدن اندازه میوه‌ها می‌شود. 

۷- افزایش گل در خیار گلخانه‌ای از هورمون جیبرلین استفاده می‌شود. 

۸- در افزایش جوانه زنی بذرهای سیب، گلابی، فندق، گیلاس که قبل از جوانه زنی استفاده می‌شود. 

۹- برای اصلاح شکل و اندازه میوه سیب در زمان اولین ریزش گل‌ها

۱۰- برای کاهش اثر ویروس زرد در میوه‌ها مثل آلبالو که ۱۵الی ۱۵ روز پس از ریزش گلبرگ‌ها استفاده می‌شود. 

۱۱- برای وارد کردن گیاهان روزبلند به گلدهی در شرایط روز کوتاه و گیاهان روزکوتاه در روز بلند از این هورمون استفاده می‌شود. 

 

• سایتو کنین: 

 

در سال ۱۹۵۵ دانشمندی بنام می‌لر موفق شدکه از DNA تجزیه شده اسپرم شاه ماهی اولین انگیزننده تقسیم یاخته‌ای را جدا کندو آن را کنین نام نهاد و بعد‌ها معلوم شد که این ماده مصنوعی در گیاه وجود ندارد و اولین ماده طبیعی استخراج شده از گیاه که در واقع سیتو کنین طبیعی می‌باشد از بذر ذرت به دست آمده که آن را زآتین نامیده شد. زآتین یکی از فعال‌ترین سایتوکنین شناخته شده است که دارای اثرات رونق بخشی دارد که مهم‌ترین آن تقسیم سلولی است. سایتوکنین‌ها بطور عمده در مریستم‌های انتهایی ریشه، گل آذین‌ها ومیوه‌های در حال رشد ساخته می‌شود.. سایتوکنین ساخته شده در نوک ریشه بوسیله شیره خام آوند‌های چوبی و در بخش‌های بالایی گیاه توسط آوند‌های آبکشی بسمت پایین انتقال می‌یابد. 

 

نقش سایتوکنین در گیاه: 

۱- بزرگ شدن و طویل شده سلول‌ها: سیتوکنین‌ها در مرحله طویل شدن سلول یا بزرگ شده آن رشد تاثیر می‌گذارد ولی اینکه اثر رونق بخشی یا باز دارنده است بستگی به اندام مربوط نوع بخصوص سایتوکینین و غلطت آن دارد. 

۲- ایجاد جوانه گل و نمو آن: در برخی از گیاهان افزایش نسبت سایتوکنین به اکسین سبب پیدایش جوانه‌ها و در نتیجه شاخه‌های برگدار می‌شود. 

۳- تشکیل ریشه: سایتوکنین با غلظت خیلی کم به تشکیل ریشه کمک کرده ولیکن در غلظت زیاد از تشکیل آن جلو گیری می‌کند. 

۴- پیری دیر رس: این هورمون پیری را در برگ‌ها با غلظت نسبتاً کم به تاخیر می‌اندازد و از ریزش گلهای و برگه و می‌و‌ها جلوگیری می‌کند. 

۵- پارتنوکارپی: جیبرلین همانند هورمون‌های گروه آکسین و جیبرلین باعث پارتنوکارپی می‌شوند. 

۶- تاثیر روی گل دادن: سایتوکنین باعث تولید گل در گیاهان روز بلند شرایط روز کوتاه و برعکس می‌شود. 

۷- شکستن دوره خواب بذر: سایتوکنین‌ها در غلظت مناسب با جیبرلین‌ها و نور قرمز خاصیت شکستن دوره خواب بذور حساس به نور را دارد. 

 

کاربرد در باغبانی: 

۱- کاربرد سایتوکنین در کشت بافت جهت تولید گیاهانی مانند داودی، می‌خک که هم اکنون بطور تجاری در سطح بزرک انجام می‌گیرد. 

۲- بکار گیری جهت بی‌اثر کردن چیرگی اتنهایی در گلکاری مانندحسن یوسف، فلفل زینتی، و تولید بوته‌های منشعب و متراکم و بازار پسند. 

۳- طولانی کردن عمر گلهای بریدنی و سبزی‌ها برگی در مراحل بعد از برداشت. 

۴- استفاده از این هورمون در اوایل تابستان می‌تواند باعث شاخه زایی می‌شود. 

۵- بکارگیری این هورمون در سیب ۱۰ روز بعد از اینکه باز شدند باعث تولید می‌و‌هایی دراز‌تر خواهد شد. 

۶- خیساندن بذور در محل سایتو کنین یک روز قبل باعث افزایش جوانه زنی می‌شود. 

۷- محلول پاشی با سایتوکنین روی برگ‌ها نسبت رشد ریشه به شاخه را کاهش می‌دهد در حالی که کاربرد آن روی ریشه این نسبت را افزایش می‌دهد. 

۸- جایگزین سرمای مورد نیاز درختانی باشد ریشه‌هایشان در معرض سرما قرار نگرفته‌اند. 

۹- رشد اولیه تخمدان در میوه‌ها را باعث می‌شود. 

۱۰- ریزش میوه در نهالهای جابجا شده می‌تواند به علت کمبود سایتوکنین باشد. 

۱۱- بوجود آوردن جوانه‌های اتفاقی روی شاخه‌های درختان میوه و همچنین وتبدیل پیچک به خوشه در درخت انگور. 

۱۲- سایتو کنین دوره نونهالی را را در در ختان میوه کو تاه می‌کند. 

۱۳- هورمون سایتو کنین رقابت بین رشد مریستم انتهایی شاخه و رشد میوه را می‌شکندوباعث رشد بهتر میوه‌ها می‌شود. 

۱۴- سایتو کنین‌ها فعالیت جوانه‌های جانبی را در شاخه‌ها را افزایش داده و باعث تولید و ایجاد شاخه‌های فرعی در درختان میوه شده که این ناشی از شکستن غالبیت انتهایی و نتیجتاً کاهش رشد طولی می‌باشد. 

۱۵- هومورن سایتوکنین در حرکت بخشیدن مواد غذایی موثر است بطوری که این ماده به عضوهایی میوه‌ها و برگ‌ها و غده‌های جوان که خود تولید کننده هورمون هستند انتقال می‌یابد. 

 

• اتیلن: 

 

این هورمون که هورمون پیری نام گرفته است معلوم شده است که بصورت گاز اتیلن در بافتهای گیاهی شاخه شده و مانع از رشد ریشه و ساقه گردیده و پیری و ریزش برگهای را تسریع می‌کند و از طرفی نمو جوانه‌های جانبی را به تاخیر انداخته و اصولا همه صفات خاص یک هورمون را دارا می‌باشد اتیلن در شرایط عادی یعنی درجه حرارتهای معمول بصورت گاز است و با توجه به اینکه خواص معینی از خودشان نشان می‌دهد اتیلن همچنین ممکن است از گیاه خارج شود و رشد و فعل انفعال‌های فیزیو لوژیکی گیاهان را مجاور را تحت تاثیر قرار دهد و برخلاف سایر هورمونهای گیاهی که در نقاط خاصی تولید می‌شود این هورمون به صورت موضعی در هر نقطه‌ای از گیاه ممکن است تولید شود و حرکت آن در داخل بافت‌ها بصورت انتشار گاز می‌باشد و تحت تنش‌های فیزیکی در قسمتهای زیادی از گیاه ساخته می‌شود. 

 

اثرات اتیلن در گیاه: 

برگ بسیاری از گونه‌ها در معرض غلطت‌های بسیار کم اتیلن اپینایتی (گرایش به پایین) از خود نشان می‌دهد. اصولاً غلظت لازم برای ایجاد اپیناستی خیلی کمتر از غلظتی است که برای ریزش برگ می‌شود. 

۲- زمین گرایی افقی: استفاده از اتیلن در برخی گیاهان که شاخه‌های آن‌ها معمولاً عمودی رشد می‌کند و زمین گرایی منفی دارد در جهت افقی رشد می‌کند. 

 

کاربرد در باغبانی: 

۱- رسیدن کامل و توسعه رنگ میوه روی درخت و داخل انبار. 

۲- در غلظت بالا باعث تحریک و ریزش برگ و میوه می‌شود. 

۳- آغاز تشکیل جوانه گل را تحریک می‌نماید. 

۴- باعث تولید صمغ در بعضی از گونه‌ها و هم آهنگ با آکسین از نمو جوانه جانبی جلوگیری می‌نماید. 

۵- بکاربردن اتیلن در روی میوه‌هایی که هنوز به حد کامل نرسیده‌اند مانند خرمالو، موز و طالبی باعث تسریع در رسیده می‌شود و از طرفی باعث ترکیدن پوست میوه‌ها می‌شود و مصرف آن باعث رنگ پذیری بهتر در گوجه فرنگی، مرکبات، هلو، انگور، گیلاس، آلوو آلبالو می‌شود. 

۶- استفاده از اتیلن حدود ۱۰ روز قبل از برداشت در غلظت بالا باعث تحریک ریزش میوه می‌شود مانند میوه‌های سیب، گلابیٍ، گیلاس، آلو و هلو. 

۷- اتیلن در آناناس باعث تولید گلدهی وبروز جنسیت در خیاربصورت عکس هورمون جیبرلین باعث افزایش تولید گل ماده نسبت به گل نر می‌شود. 

۸- اتیلن در غلظت‌های کم باعث تحریک جوانه زنی و در غلظت‌های زیاد باعث جلوگیری از جوانه زنی می‌شود. 

۹- اتیلن بازار پسندی محصولات مختلف را افزایش داده ودر گوجه فرنگی از مرحله گرده افشانی تا زمانیکه سبز و بالغ می‌شود باعث افزایش محصول می‌شود. 

۱۰- نظر به اینکه صرفه جویی در نیروی کار لازم در برداشت مکانیزه و رسیدن همزمان محصول یک امر مهم و موثر می‌باشد استفاده از این هورمون مفید و حائز اهمیت می‌باشدمانندگردو، آلبالو، گیلاس و هلو

۱۱-مصرف این هورمون در اوایل پائیز در میوه‌هایی هسته دار مانند هلو، گیلاس، شکفتن جوانه‌های را به تعویق انداخته و از سرمای بهاره محفوظ می‌دارد. 

۱۲- این هورمون می‌تواند جایگزین در طول روز باشد بطور مثال درپیاز خوراکی که جهت تولید پیاز نیاز به روز بلند دارد با مصرف این هورمون می‌توان آن را در شرایط روز کوتاه وادار به گلدهی کرد. 

۱۳- باتوجه به اینکه در صورت کمپوت سازی باید میوه‌های بدون دم باشند لذا استفاده از این هورمون در میوه‌هایی مانند گیلاس و آلبالو حائز اهمیت است. 

 

سایر موارد: 

• اتیلن باعث افزایش میزان شیرابه در ختان کائوچو که در صنایع لاستیک سازی اهمیت دارد. 

• باعث کوتاهی دوره نونهالی در درختان میوه می‌شود. 

• باعث افزایش مقاومت محصولات انباری می‌شود. 

• باعث افزایش تعدادشاخه‌های گل دهنده در گل داودی می‌شود. 

 

بازدارنده‌ها: 

 

دسته‌ای ازهورمون‌های گیاهی هستند که به دو دسته طبیعی و مصنوعی تقسیم می‌گردند. گروه طبیعی تنها شامل اسید آبسیزیک است که در تمام گیاهان وجود دارد و گروه مصنوعی خود به چهار دسته گروه: ۱- بازدارنده‌های رشد ۲- موادکند کننده رشد ۳- مورفکتین ۴- مواد شاخه زا

 

۱- اسید آبسیزیک: حدود دهه ۱۹۶۰ دو ماده بنام‌های طور همزمان بنام‌های دورمین و آبسایزین از بافتهای مختلف گیاهی استخراج گشت بررسی‌های نشان داد که اولاً هر دو آن‌ها در حقیقت یکی هستند که اسید آبسیزیک نامیده شد ثانیاً مهم‌ترین قسمت بازدارنده‌های بتا را تشکیل می‌دهند. اسید آبسیزیک از سایر بازدارنده‌های طبیعی گیاهان حدود یکصد مرتبه قوی‌تر است و فرآیند‌هایی مانند رکود بذر‌ها، جوانه‌ها و نیز ریزش اندام‌ها را کنترل می‌کند. این اعمال مشخصاً به همراهی سایر هورمون‌ها انجام می‌پذیرد. بدین معنا که عوامل محیطی مانند کمبود مواد معدنی، خشکی خاک، روزهای کوتاه و سردی هوا که باعث ایجاد رکود می‌شوند باعث افزایش اسید آبسیزیک و کم شدن جیبرلین‌ها نیز می‌شوند و عواملی ماند روزهای بلند و سرمای زمستانه که رکود را از بین می‌برند عکس این عمل را انجام می‌دهند. (میزان اسید آبسیزیک در گیاه تحت تاثیر کمبود آب، اکسیژن و مواد غذایی مورد نیاز گیاه می‌باشد.) تغییرات سریع غلظت از مشخصات خاص این بازدارنده است بدین معنی که وقتی گیاه تحت تاثیر کمبود‌های آب، اکسیژن و مواد غذایی قرار بگیرد. میزان اسید آبسایزیک به سرعت بالا می‌رود و پس از برطرف شدن طی دو روز به حالت عادی بر می‌گردد. همانند اتیلن برای ساخته شدن آبسایزیک محل خاص در درون گیاه وجود ندارد و تمام اندام‌ها می‌توانند برحسب نیاز به تولید این ماده بپردازند. نقل و انتقال نیز مانند جیبرلین و سایتو کنین در بافت‌های آوندی انجام می‌پذیرد. از این هورمون بنام هورمون تنش یاد شده است چرا که از آسیب خشکی جلوگیری می‌کندبدین صورت که باعث بسته شدن روزنه‌های گیاه می‌شود و در هنگام کم آبی مانع از دست رفتن آب گیاه می‌شود. 

 

کاربرد آبسایزیک در گیاه

۱ -کمک به ریزش: بررسی‌ها نشان داده است که هورمون‌های دیگر بخصوص IAA (اسید اندول استیک) و اتیلن در کنترل ریزش با ABA عکس العمل متقابل دارند. 

۲- کمک به خواب جوانه: اسید آبسیزیک عامل داخلی در ایجاد خواب جوانه‌های لااقل بعضی از گیاهان چوبی مناطق معتدل است. 

۳- جلوگیری از سبز شدن بذر: اسید آبسیزیک اثر هورمون‌های جیبرلین و سیتو کنین را در کمک به سبز شده بذر خنثی می‌کند. 

۴- کند ساختن رشد و پیری: اسید آبسیزیک رشد انواع بسیاری از بافت‌ها و اندامهای گیاهی مانند برگ‌ها، کولئپتیل‌ها، ساقه‌ها، محور زیرلپه‌ای و ریشه‌های را کند نموده. و پیری اندامهای گیاهی را به لحاظ تسریع و تجزیه کلرفیل به تاخیر اندازد. 

۵- تسریع در تشکیل ریشه: اسید آبسیزیک با خنثی کردن اثر اثر جیبرلین که مانع ریشه زایی می‌شود باعث تسریع در ریشه زایی می‌شود. 

۶- اثر درگل دادن: این هورمون در گیاهان روز بلند باعث توقف در گلدهی شده و در گیاهان روز کوتاه و دارای اثرات متفاوت می‌باشد. 

 

کاربرد اسید آبسیزیک در باغبانی: 

۱- در ریزش برگ‌ها و میوه‌ها رابطه با آکسین‌ها وجود دارد. 

۲- خنثی کردن چیرگی انتهایی و جلوگیری از رشد جوانه‌های انتهایی در مواردی که بر اثر اسید آبسیزیک حاصل می‌گردد به دلیل اثر متقابل این ماده با آکسین می‌باشد. 

۳- اسید آبسیزیک در گیاهانی که در طول روز کوتاه غده‌های خود را گسترش می‌دهند اثر مفیدی در تحریک غده زایی ایفاد می‌نماید. 

۴- اسید آبسیزیک با سایتو کنین‌ها به دلیل اثر متقابل در یاخته‌های محافظ بسته شدن روزنه‌های را ایجاد می‌کند که هورمون تنش به هم دلیل به آن گفته می‌شود. 

 

مواد بازدارنده رشد: 

موادتشکیل دهنده این هورمون از رشد گیاهان بطور کامل جلوگیری نموده و باعث مرگ گیاه می‌شود به همین دلیل در حال حاضر اکثر آن‌ها برای کنترل شیمیایی علفهای هرز و بعنوان علفکش به کاربرده می‌شوند. ولیکن اثر کشندگی علف کش‌ها معمولاً همراه با ایجاد تغییرات ظاهری در گیاه می‌باشد که از این نظر با کند کننده‌های رشد متفاوت می‌باشد. در این گروه علاوه بر علفکش‌ها ماده‌ای بنام مالئیک هیدرازید وجود داردکه هرچند در غلظت‌های بالا دارای خاصیت علف کشی می‌باشد دارای کاربرد‌های مهمی می‌باشد که عبارتند از: 

۱- جلوگیری از جوانه زدن پیاز، سیب زمینی در انبار یکماه قبل از برداشت با غلظت ۵/۲ در هزار یا ۲۵۰۰ قسمت در می‌لون

۲- جلوگیری از پاجوش دادن توتون بدین صورت که زمانی که حدود ۹۰ درصد بوته‌ها به گل نشست سر آن‌ها را قطع کرده و یک الی هفت روز بعد محلول پاشی روی آن‌ها صورت می‌گیرد. 

۳- کم کردن رشد چمن و درختان و درختچه‌های غیر مثمر زینتی که در روی درختان و درختچه‌های زینتی این ماده با غلظت ۲ تا ۸ قسمت در هزار بر روی گیاه پاشیده می‌شود و در چمن کاری پس از هر بار چمن کاری مصرف این ماده درغلظتی حدود ۲ در هزار باعث کندی رشد مجدد چمن گردیده و در مصرف آب صرفه جویی می‌شود که در ایران می‌توان جهت کم کردن هزینه چمن زنی و پایین آوردن بهای آب مصرفی پارک‌ها، میدان‌های ورزشی از این محلول استفاده نمود. 

 

مواد کند کننده رشد:

 

این مواد بدون اینکه تغییری در شکل ظاهری گیاه ایجاد نماید باعث کند شدن رشد گیاه می‌شود از مهم‌ترین مواد این گروه که در باغبانی امروزه استفاده می‌شود آلار درجه اول، سایکوسل (ccc) و فسفون- دی (phophon-D) و آمو ۱۶۱۸ (Amo۱۶۱۸) در درجات بعدی قرار دارند. 

این مواد تقسیم و رشد یاخته‌ای در ناحیه زیر مریستمی انتهای شاخه‌ها جلوگیری به عمل می‌آوردولی برروی خود مریستم تاثیر ندارد. که این امر باعث تولید طبیعی شاخه‌ها، برگ و میوه، کوتاه ماندن درخت و افزایش تولید گل در سال بعد مصرف و کاهش هرس می‌شود. آلار در غلطت‌های مختلف برحسب نوع گیاه متفاوت است ولی می‌توان در غلظت ۵/۰ الی ۸ در هزار از اواسط بهار تا اواسط تابستان بکار برد. 

 

کاربرد آلار در باغبانی: 

۱- در درختانی مانند انجییر و گلابی و بعضی از سیب‌ها که میوه‌های نرم تولید می‌کند باعث تولید بافت محکمتر باقابلیت نگهداری و ترابری بیشتر می‌شود. 

۲- در میوه‌های هسته دار مانند هلو، گیلاس و آلبالو در اوایل تابستان باعث تسریع در رسیدن و یکنواختی می‌شود. 

۳- محلول پاشی بیدرنگ با آلار پیش یا پس از شکفتن گل‌ها بر گیاهانی مانند گوجه فرنگی و انگور افزایش تعدادمیوه را موجب می‌شود. 

۴- بسیاری از گیاهان باغبانی و زراعی که با کند کننده‌های رشد محلول پاشی شده‌اند در برابر خشکی مقاومت نشان داده‌اند که در ایران کمبود آب از عوامل عمده محدود یت کشاورزی است می‌توان از این پدیده بهره جست. 

 

مورفکتین‌ها: 

 

این گروه از اوایل دهه ۱۹۶۰ که از مشتقات ماده به نام ۹- کربوکسیک اسید فلورین می‌باشند. به خاطر خواص بیولوزیکی ویژه‌ای که داشته مورد توجه قرار گرفته مهم‌ترین مورفکتین‌ها موجود آی تی ۳۴۵۶، آی تی۳۲۳۳، نام دارند که در غلظت‌های زیاد برای کشتن علف‌های هرز و جلوگیری از رشد گیاهان چوبی به کار می‌روند علاوه براین باعث اختلال در سوخت و ساز و ساختن شدن هورمون آکسین می‌شود و باعث نابسامانی در نورگرایی زمین گرایی می‌شود. 

 

کاربرد مورفکتین‌ها در باغبانی: 

۱- انگیزش گلدهی و میوه دهی. 

۲- کمک و سهولت به برداشت مکانیکی میوه‌ها با سست کردن میوه‌ها رسیده روی شاخه‌های درخت. 

۳- ریزش حبه‌های اضافی و تنک شدن خوشه‌های متراکم انگور که این امر در بالا بردن کیفیت محصول مهم است. 

۴- در گیاهان چوبی زینتی موفکتین‌ها از طریق خثنی کردن چیرگی جوانه انتهایی باعث رشد جوانه‌های جانبی می‌شود. 

 

مواد شاخه زا: 

این مواد که بنام هرس کننده (pruning agants) شناخته شده و متعلق به گروه‌های شیمیایی مختلف می‌باشند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان بوترالین (Butralin)، استرهای متیل اسید‌ها و الکل‌های زنجیره‌ای طویل و مشتقات پیچیده اسید استیک را نام برد که اثر آن‌ها بدین صورت است که با خشک کردن جوانه‌های انتهایی گیاه جوان، مشابه هرس عمل می‌کنند و نهال را در‌‌ همان سال وادار به تولید شاخه‌های فرعی می‌سازد و زمان کاربرد این مواد در اواخر بهار است.

>> گل و گیاه بهشت