وسپا، زنبور پیر ایتالیا

این شرکت‌ سال 1262 خورشیدی (‌130 سال پیش)‌ بوسیله رینالدو پیاژیو تاسیس شد. پیاژیو در ابتدای فعالیتش تولیدکننده لکوموتیو و ریل‌ نورد بود. این سازنده طی جنگ جهانی اول روی تولید هواپیما تمرکز داشت و در‌جنگ‌جهانی‌دوم به تولید هواپیمای بمب‌افکن مشغول شد تا این‌که کارخانه‌اش از سوی متفقین به کلی نابود گردید.

شرایط ناگوار اقتصادی ایتالیا در آن سال‌ها باعث شد انریکو پیاژیو (Enrico Piaggio) فرزند موسس این شرکت، فعالیت در حوزه هوانوردی را رها کند و به نیاز آن زمان ایتالیا که بشدت به دنبال روشی نوین و البته اقتصادی برای حمل و نقل بود، پاسخ دهد.

این نیاز باعث ایجاد جرقه‌ای در ذهن انریکو برای طراحی و تولید وسیله نقلیه‌ای ارزان برای توده مردم شد. از همین‌رو انریکو از مهندس هوانوردی به نام کورادینو داسانیو کمک گرفت تا وسیله نقلیه ساده و قدرتمندی با قیمت پایین برایش طراحی کند.

در سفارش انریکو مواردی از قبیل وسیله‌ای با ناوبری آسان برای آقایان و خانم‌ها، توانایی حمل مسافر و کثیف نکردن لباس راننده‌اش وجود داشت.

به این ترتیب بود که 57 سال پیش پیاژیو، موتور افسانه‌ای‌اش به نام وسپا (در زبان ایتالیایی به معنی زنبور است)‌ را تولید کرد. جالب است بدانید‌ در همان آغاز کار و طی ده سال ، یک میلیون موتور وسپا تولید شد. همچنین محبوبیت این وسیله نقلیه تا جایی پیش رفت که لغت Vespare به معنای با وسپا به جایی رفتن به فرهنگ لغت زبان ایتالیایی اضافه شد.

موتورهای وسپا از همان ابتدا به پوشش مستحکم و رنگی خود بر روی موتور که چهره کثیفی و روغن قطعات را می‌پوشاند، جای پای بزرگ و راحت و پوشش بادگیر در جلوی خود مشهور شدند. این موفقیت‌ها سازنده وسپا را به بزرگ‌ترین تولید‌کننده وسیله نقلیه دوچرخ اروپا و چهارمین موتورسیکلت‌ساز بزرگ دنیا تبدیل کرد.

مفهوم و طراحی اولیه

الهام‌بخش طراحی اولیه وسپا به اسکوترهای شرکت آمریکایی (Cushman)‌ باز‌می‌گردد که با تعداد زیادی در ایتالیا موجود بودند. ارتش ایالات متحده از این اسکوترها برای نفوذ به مواضع دفاعی نازی‌ها استفاده می‌کرد.

در سال 1944 دو مهندس پیاژیو موتورسیکلتی را طراحی کردند که بدنه آن به‌طور کامل موتور محرکه را می‌پوشاند و سپر بلندی در جلویش داشت.

در این نمونه پیش تولید شده زین ارتفاع نسبتا بلندی داشت. این طراحی چندان به مذاق انریکو، رئیس شرکت، خوش نیامد. از همین رو، وی کورادینو داسانیو را برای باز طراحی وسپا به خدمت گرفت. جالب است که داسانیو از هر نوع موتورسیکلتی متنفر بوده است.

در طرح اولیه داسانیو که MP6 نام داشت، موتور محرکه در پشت چرخ عقب جاسازی شده بود و چرخ مستقیم‌ به موتور متصل بود و زنجیر حذف شده بود. انریکو با دیدن این مدل اولیه فریاد زد که این موتور شبیه به یک زنبور است.

از‌ همین‌رو وی در همان نگاه نخست این موتور را وسپا به معنای زنبور نامید. شباهت این موتور هم به زنبور در آن است که قسمت پشتی موتور مانند پشت زنبور بزرگ است و به وسیله یک قسمت باریک مانند کمر به جلوی موتور متصل شده است.

همچنین فرمان وسپا نیز شاخک‌های زنبور را در ذهن تداعی می‌کند. به غیر از شکل ظاهری، نویز بلند تولید شده از موتور وسپا نیز یادآور مفهوم نام آن است.

در سوم اردیبهشت 1325 انریکو در اداره ثبت اختراعات فلورانس ایتالیا موتورسیکلت یا بهتر است بگوییم اسکوتر وسپایش را به ثبت رساند. وسپای اولیه زینی داشت که می‌توانست یک نفر را هم در پشت راننده روی خود جای دهد.

به غیر از زین برای نفر دوم، مدل دیگری هم وجود داشت که در پشت جای راننده صندوقی جاسازی شده بود. سپر جلویی موتور نیز در ابتدا بسیار ساده ساخته شده بود، ولی بعدها تغییراتی پیدا کرد و صندوقچه‌ای همانند داشبورد خودرو در پشت آن تعبیه شد. برای مدل اولیه وسپا از چرخ‌های هشت اینچی استفاده شده بود که به طراحی جمع و جور موتور و جای پای نسبتا زیادبرای راننده منجر شد.
 

موتور محرکه استفاده شده برای وسپای اولیه نمونه‌ای دو زمانه با حجم 98 سی‌سی بود که به صورت مستقیم به وسیله یک گیربکس سه‌دنده به چرخ عقب متصل می‌شد. برای موتور اولیه سیستم خنک‌کننده در نظر گرفته نشده بود، اما با فاصله زمانی کوتاهی تیغه‌های هواکش روی چرخ لنگر سوار شدند تا هوا را روی باله‌های خنک‌کننده سیلندر حرکت دهند.

جالب است که وسپاهای تولید شده امروزی نیز هنوز از همان سیستم خنک‌کننده بهره می‌برند. ترکیب روغن دو زمانه در سوخت باعث تولید میزان زیادی دود می‌شد و موتور صدای بلندی شبیه وزوز زنبور از خود تولید می‌کرد.

نمونه‌های اولیه‌ای که از این موتور رونمایی شدند در نگاه اول شبیه به یک اسباب‌بازی بودند، اما در آزمایش‌های جاده‌ای که روی وسپا صورت گرفت، نتایج امیدوارکننده بودند و این موتور قابلیت مانور و خوش‌دستی بسیار بهتری نسبت به نمونه‌های سنتی از خود نشان داد.

پیشرفت وسپا

امروزه روند پیشرفت سازندگان بزرگ وسایل نقلیه به سمت الکتریکی شدن است. شرکت‌های بزرگ خودروساز می‌کوشند تا هر چه بیشتر نیروی محرکه الکتریکی را درون خودروهایشان بگنجانند و هر چه کمتر از سوخت فسیلی استفاده کنند.

این موضوع از چنان اهمیتی برخوردار بوده است که گرچه هنوز خودروهای الکتریکی نتوانسته‌اند به طور کامل جایگزین همتاهای سوختی خود شوند؛ ولی کوشیده‌اند تا از این نیروی محرکه در کنار سوخت استفاده کنند.

از همین رو شاهد تولید نمونه‌های هیبریدی هستیم که قوای الکتریکی را در کنار بنزین به همراه دارند. موتورسیکلت که وسیله نقلیه محبوبی است و گاهی افراد از آن به جای خودرو استفاده می‌کنند از این قاعده مستثنا نمانده و شاهد تولید نمونه‌های برقی از این وسیله دوچرخ هستیم.

به همین دلیل سازنده وسپا یعنی پیاژیو که بیش از نیم قرن توانسته طراحی منحصر به‌فرد موتورسیکلت زنبور شکلش را حفظ کند نیز به این سمت رفته و از سال 1388 در حال تحقیق و توسعه روی مدل‌های برقی بوده که محصول این تلاش نمونه‌هایی با گیربکس اتوماتیک، موتور الکتریکی و باتری‌های لیتیوم یونی بوده است.

حقایقی جالب از وسپا

کمبود فضای پارک در شهرهای بزرگ و هزینه پایین حمل و نقل وسپا دو دلیل افزایش محبوبیت این دو چرخ غیرمتعارف بوده‌ است.

در نزدیکی کارخانه وسپا در توسکانی ایتالیا موزه و فروشگاه پیاژیو واقع شده‌ که نمونه‌هایی از این موتور را در خود جا داده است.

اوج دوران طلایی وسپا بین دهه 50 تا 60 بوده است که این موتور در صنعت فیلمسازی آمریکا به کار گرفته شد و کمک زیادی به رشد آن کرد. وسپا کم‌کم در ایتالیا به نماد جوانی بی‌خیال تبدیل شد که ارزان بود و ابزاری کارآمد برای حمل و نقل بویژه در شهرها به شمار می‌رفت. از این‌رو موتورسیکلت وسپا به نمادی از ایتالیا و شیوه زندگی جوانان این کشور تبدیل شد.

رامین فتوت - جام‌جم