هنجارهای اجتماعی را به فرزندانمان بیاموزیم

همه می‌خواهند چیزی را بپوشند که مد روز باشد و همواره دنبال این هستند که از قافله مد عقب نمانند. بزرگ‌ترها، جوان‌ها را سرزنش می‌کنند که نباید تقلید کنند و دنباله‌رو باشند و جوان‌ها دلشان نمی‌خواهد از هم‌سن و سالانشان چیزی کم داشته باشند و این مساله گاه باعث ایجاد اختلاف بین خانواده‌ها و جوانان می‌شود اما براستی خانواده‌ها در برابر گرایش نوجوانان و جوانانشان به مد چه اقداماتی باید انجام دهند؟ در همین رابطه با دکتر علی خواجه حسینی روان‌شناس به گفت‌وگو پرداختیم.

چرا در سطح جامعه هر روز می‌بینیم مدل‌های جدید از لباس‌ها وارد بازار می‌شود و همه می‌خواهند چیزی بپوشند که مد روز باشد؟

انسان ذاتا آراستگی و زیبایی را دوست دارد از طرف دیگر لباس یکی از ابزارهای ارتباط غیرکلامی بین افراد است در بسیاری از مواقع ما از روی ظاهر افراد قضاوت می‌کنیم یا در مورد آنها تصمیم می‌گیریم. مدی که وارد جامعه می‌شود در واقع نمادی است که درون خودش یک پیام اجتماعی دارد. مد نشان‌دهنده اعتقادات و افکار گروهی است که مد را وارد کشور می‌کنند! در جامعه ما مهم‌ترین جلوه مد در پوشش و آرایش است چون بیشتر ارتباطات و قضاوت‌های ما از افراد به ظاهر آنها بر می‌گردد.

گروه‌هایی که مد را وارد جامعه می‌کنند، چه کسانی هستند؟

در جامعه ما بیشتر تقلید از مد رایج است. یعنی ما گروه‌هایی که خود انگیخته شکل گرفته باشند و برای تبادل افکارشان سبکی را پیش گرفته باشند و به عنوان مد به جامعه معرفی کنند کمتر داریم. بیشتر گروه‌هایی را داریم که از گروه‌های بیرون از جامعه ما تقلید می‌کنند و این تقلید عموما نادرست است و شناخت درستی از آن گروه‌های بیرون از جامعه و اهدافشان ندارند. مد زاییده سرمایه‌داری است، سرمایه‌داران بزرگ وارد این حوزه شده و گروه‌هایی شکل داده‌اند و نبض بازار مد را در دست دارند و الگو و مد مورد نظرشان را با استفاده از اینترنت و کانال‌های ماهواره‌ای و... به جامعه ما تزریق می‌کنند. البته رفت و آمد افراد به کشورهای دیگر هم راه‌ها را برای ورود مد به کشور هموارتر می‌کند.

چرا جوان‌ها به دنبال مد روز بودن لباسشان هستند؟

توجه به آراستگی در دوره جوانی به اوج خودش می‌رسد بنابراین برای جوانان توجه به زیبایی و زیبا بودن بسیار مهم است یکی از مهم‌ترین خصوصیات دوران جوانی تنوع‌طلبی و خودنمایی است جوان دوست دارد با والدینش متفاوت باشد او از یکنواختی بیزار است و به دنبال ایده‌آل‌هاست، جوان دوست دارد دیده شود. بنابراین مد برای او لذت‌بخش است.

هر چقدر جامعه‌ای از نظر فرهنگی و مناسبات حاکم بر روابط اجتماعی به حس‌ تنوع‌طلبی جوانان توجه کند، در تقویت جنبه‌های مثبت مد هم موفق‌تر است و هر چه این حس طبیعی بشر نادیده گرفته شود خواه‌ناخواه جوان به استفاده مفرط از مد رو می‌آورد. البته در جامعه هنجارهایی داریم که این مدگرایی نباید آن را محو کند. به این معنا که کارکردها و نقش‌های اجتماعی ما در زندگی روزمره نباید تحت تاثیر مد قرار بگیرد. وقتی این کارکردها تحت‌الشعاع قرار نگیرد می‌توانیم با علم به این که بشر ذاتا تنوع‌طلب و خواهان جلب توجه است، قبول کنیم افراد سبک‌های تازه پوشش را دوست دارند. تا جایی که تعارض ایجاد نکند می‌شود با در نظر داشتن این ویژگی‌های بشری از کنار مد با انعطاف بیشتری عبور کرد، اما وقتی مقابله کنیم مد حالت هنجارشکنی با همه هنجارهای موجود را به دنبال دارد.

بسیاری از جوانان که به دنبال مد هستند نوع پوشش پدر و مادرشان را قبول ندارند. حتی گاهی صریحا به پدر و مادرشان می‌گویند شما امروزی نیستید. این وضع را چگونه تحلیل می‌کنید؟

باید تفاوت بین نسل‌ها را قبول کنیم و بپذیریم که پدر و مادر متناسب با مقطع زمانی خودشان لباس می‌پوشند و در واقع تبلور فکر هر فردی در نوع لباس پوشیدن او پنهان است. جوانان در سنی هستند که تنوع و شادابی را دوست دارند و دلشان می‌خواهد با نسل‌های گذشته تفاوت داشته باشند و این موضوع به روان‌شناسی دوران نوجوانی برمی‌گردد که می‌خواهند دیده شوند و خودشان را ابراز کنند.

به نظر شما پدر و مادر باید خودشان را عوض کنند؟

نه هرگز، همه ما چه جوان‌ها و چه پدر و مادرها باید یاد بگیریم در صدد تغییر یکدیگر نباشیم و همدیگر را همان‌طور که هستیم بپذیریم.

یعنی پدر ومادر در رابطه با پوشش نامناسب جوانشان هم باید سکوت کنند؟

ببینید پدر و مادر وظایفی دارند. آنها باید به فرزندشان هنجارها و عرف‌های اجتماعی را بیاموزند مثلا باید به او یاد بدهند که هر لباسی را نباید هر جا پوشید همان‌طور که مثلا لباسی که برای مراسم عروسی مناسب است را هیچ‌کس در مجلس عزا به تن نمی‌کند یا در مدرسه نمی‌توان هر لباسی را پوشید چون قوانین و چارچوب‌های خاصی دارد. پدر و مادر باید بپذیرند این گرایش به تغییر لباس تا حدودی طبیعی و اقتضای دوران جوانی است، اما آنجا که نوع پوشش هنجارها و قوانین را می‌شکند والدین باید مقابله کنند. متاسفانه این روزها والدین بیش از اندازه تابع فرزندانشان هستند و در واقع بچه‌ها به والدین تسلط دارند، این درست نیست والدین باید بتوانند با فرزندشان به زبان خودش صحبت کنند یعنی نه سختگیری کنند و نه تابع باشند.

اگر مقابله کنند جوان سرکش‌تر نمی‌شود؟

منظور از مقابله تحکم و اجبار نیست هر چیزی که رنگ و بوی اجبار بگیرد فرد را سرکش‌تر می‌کند. بنابراین معمولا وقتی خصوصیت رفتاری فردی که در آن مقطع از زندگیش از مد تبعیت می‌کند را درک کنیم، مثلا درک کنیم که نوجوان بر حسب روان‌شناسی نوجوانی خواهان پیوند اجتماعی و اثبات هویت خودش است، خواهان این است که جدی تلقی شود و ممکن است از مد به عنوان یکی از این ابزارها استفاده کند در جایی که او با استفاده از مد به خودش ضربه می‌زند باید با برقراری پیوند یعنی رفتاری که خاص آن مقطع نوجوانی است نه با نگاه از بالا وارد ارتباط با فرد شویم و آرام‌آرام پیامدهای منفی این سبک را برای او تشریح کنیم، شیوه‌هایی را به او معرفی کنیم که برای جلب توجه به شیوه‌های ما متوسل شود.

جوانی که بیمارگونه از مد پیروی می‌کند در ارتباطاتش چه تغییری می‌کند؟

نوجوانی که برای داشتن فلان لباس عرصه را بر خانواده تنگ می‌کند، برای اثبات خودش هیچ تلاشی نمی‌کند و این باعث شده دیگر نتواند ارتباطات سابقش را ادامه دهد و سازگاری تحصیلی، شغلی و رفتاریش را از دست داده است. چراکه مد اشتغال ذهنی زیادی برای این فرد ایجاد کرده است. در واقع فرد در نقش‌آفرینی اجتماعی دچار مشکل می‌شود. اینجا تقلید افراطی نمود پیدا می‌کند.

والدین از چه شیوه‌هایی می‌توانند برای تغییر رفتار جوانشان استفاده کنند؟

باید تغییرات رفتاری در فرد ایجاد کنیم و به او شناخت بدهیم تا با تکیه بر توانایی‌هایش بتواند با مد همراه باشد. مثلا جوان آراستگی را دوست دارد می‌توانیم او را به این سمت هدایت کنیم به شرطی که قوانین و الزامات اجتماعی نادیده گرفته نشود. می‌توانیم تنوع لباس‌ها را با رنگ‌های شاد و متنوع بر اساس فرهنگمان داشته باشیم تا او به سمت لباس‌هایی با فرهنگ متفاوت نرود.

مدل‌هایی را طراحی کنیم که این حس جوان را ارضا کند تا به دنبال الگوبرداری از فلان هنرپیشه و خواننده غربی نرود. باید به جای منع و برخوردکردن، جنبه‌های فرهنگ ملی را تقویت کنیم البته غنی‌ترکردن برنامه‌های تفریحی و سوق‌دادن افراد به سمتی که بتوانند توانایی‌های ورزشی و علمی خودشان را نشان دهند می‌تواند در حذف جنبه‌های منفی مد موثر باشد.

سمیه افشین‌فر / جام‌جم