تجارت تنباکو؛ مانع اجرای قانون منع قلیان

ادعای این مسئول از آن جهت قابل تامل است که آمار‌ها گواهی می‌دهد در سال‌های اخیر میزان واردات قانونی تنباکو، بیش از 150 میلیون دلار بوده است. این آمار را بهمن محمدیاری، نماینده وقت مردم تالش، رضوان‌شهر و ماسال حدود دو سال پیش اعلام‌کرد اما این رقم، بزرگی واقعی حجم توتونی را که در کشورمان مصرف می‌شود، نشان نمی‌دهد.

توتونکارهای داخلی نیز هر سال مقدار زیادی تنباکو کشت می‌کنند و علاوه بر این، هر سال حجم زیاد اما نامشخصی توتون نیز به کشور قاچاق می‌شود و به همین علت می‌شود این احتمال را مطرح کرد که شاید برخی از آن دست‌های پشت پرده که دبیر اجرایی جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات درباره‌شان حرف می‌زند، دستی هم در تولید یا واردات قانونی یا غیرقانونی توتون داشته باشند.

متولیان سلامت در ایران تا پیش از دهه هفتاد، تعصب خاصی بر محدود کردن استعمال دخانیات در کشور نداشتند، اما وقتی در سال 1377 سازمان جهانی بهداشت کنوانسیون کنترل دخانیات را تدوین کرد که ایران هم در سال 1384 به کنوانسیون جهانی دخانیات پیوست، چون مسئولان صدای زنگ خطر را شنیده بودند و آمارها به آنها نهیب می‌زد که سرطان ریه به سرطان اول کشور از نظر فراوانی بدل شده است و این سرطان به شکل مستقیمی بامصرف دخانیات ارتباط دارد.

یک سال پس از پیوستن ایران به این کنوانسیون، بیش از 210 نماینده در مجلس، قانون جامع کنترل و مبارزه با دخانیات را در 20 ماده تصویب کردند و این قانون یک سال بعد ابلاغ و ستادی برای اجرایش تشکیل شد.

حاصل همه این تلاش‌ها به آنجا رسید که امروز سازمان‌های مردم‌نهاد مبارزه با استعمال دخانیات و وزارت بهداشت با افتخار اعلام کنند از دهه هفتاد تا امروز آمار مصرف‌کنندگان دخانیات در کشور به 15 درصد از کل جمعیت کشور رسیده است که در مقایسه با کشورهای دیگر و آمارهای پیشین مصرف‌کنندگان دخانیات در کشورمان امیدوارکننده است.

ناگفته نماند که فرهنگ سازی و آموزش نیز می‌تواند نقش مهمی در کنترل دخانیات داشته باشد، مساله‌ای که در سال‌های اخیر چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

راه مبارزه با استعمال دخانیات اما همیشه هموار نیست یکی از آن موانع سر راه که مدت‌هاست وزارت بهداشت و سازمان‌های مردم‌نهاد را درگیر کرده، اجرایی نشدن قانون ممنوعیت عرضه قلیان در قهوه‌خانه‌هاست. چرا عرضه قلیان در قهوه‌خانه‌ها ممنوع است؟

براساس ماده 7 آیین‌نامه اجرایی قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات، کشیدن قلیان در اماکن عمومی ممنوع است. در ماده بعدی این آیین‌نامه درباره اماکن عمومی توضیح داده شده که یکی از‌ آنها قهوه‌خانه است اما صنف قهوه‌خانه‌دارها آنقدر به این قانون اعتراض کردند و برای اجرانکردنش دلیل تراشیدند که سرانجام در آبان سال گذشته، دولت اعلام کرد قهوه‌خانه‌ها از فهرست اماکن عمومی خارج‌شود و به این ترتیب عرضه قلیان در آنها آزاد شد.

سال تمام نشده بود که جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات شکوائیه‌ای را با استناد به قانون به دیوان عدالت اداری ارسال کرد و با پافشاری جدی مرضیه وحیددستجردی، وزیر بهداشت و درمان دولت دهم این دیوان، رای بر ممنوعیت عرضه قلیان در قهوه‌خانه‌ها داد و با این حال دیده‌ها حاکی از آن است که هنوز هم قلیان در قهوه‌خانه‌ها مصرف می‌شود.

بی‌سر و سامانی قانونی ممنوعیت عرضه قلیان، دیروز دستمایه گلایه تند و تیز محمدرضا معدنی، دبیر اجرایی جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات شد که به فارس گفت: با وجود رأی دیوان عدالت اداری مبنی بر ممنوعیت عرضه قلیان در قهوه‌خانه‌ها، هنوز اجرای کامل قانون منع استفاده از دخانیات در اماکن عمومی به دلیل نفوذ و دست‌اندازی عده‌ای سودجو امکانپذیر نیست.

او دقیقا توضیح نداد که منظورش از سودجوهای پشت‌پرده‌ای که می‌توانند حتی رای دیوان عدالت اداری را هم نادیده بگیرند، کیست، اما هشدار داد که سن استعمال دخانیات در کشور به کمتر از 13 سال رسیده است و تاکید کرد: دولت اگر بخواهد براحتی می‌تواند به جمع‌آوری قلیان از قهوه‌خانه‌ها اقدام کند، اما افرادی که نگران سلامت نیروی جوان کشور نیستند به دلیل دست داشتن در این امور، اجرای عملیاتی این قانون را به دست‌انداز می‌اندازند، چرا که کاهش مصرف دخانیات به ضرر آنهاست.

به گفته معدنی هم‌اکنون ‌4‌/‌3 درصد زنان و 7‌/‌21 درصد مردان سیگار می‌کشند، اما در مورد قلیان میزان استعمال بین زنان و مردان تقریبا برابر است، به‌طوری‌که در زنان 21 درصد و در مردان 2‌/‌21 درصد گزارش شده است که یعنی از هر ده ایرانی، به‌طور متوسط دو نفر قلیان می‌کشند.

حسن تامینی‌لیچایی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس درباره دست‌های پشت‌پرده‌ای که معدنی به آن اشاره می‌کند به جام‌جم می‌گوید: هر وقت قانونی اجرا نمی‌شود، یعنی پای منافع افرادی صاحب‌نفوذ در میان است. باید دید چه کسانی از مصرف قلیان سود می‌برند؟

او بیش از این حاضر به توضیح نیست و فقط به ذکر مثالی بسنده می‌کند، «قهوه‌خانه اصلی‌ترین مکان مصرف قلیان است، شاید این قانون منافع برخی افراد را که در این زمینه دستی دارند به خطر انداخته است. باید وضع واردات تنباکو را در مجلس بررسی کنیم تا دقیق‌تر از ماجرا سر دربیاوریم. تاکنون مجلس در این باره تحقیقی نکرده است.»

ادعای این نماینده مجلس را حسن آذری‌پورماسوله، عضو هیات‌مدیره انجمن زندگی بدون دخانیات نیز در در گفت‌وگو با جام‌جم تائید می‌کند. او که خودش عضو کمیته سیاستگذاری قانون جامع کنترل دخانیات نیز هست، توضیح می‌دهد: مافیایی در این حوزه وجود ندارد، اما افراد صاحب‌منفعت مانند وارد‌کنندگان و توزیع‌کنندگان تنباکو قلیان و قهوه‌خانه‌دارها، تمایلی به تبعیت از قانون ندارند، چرا که قلیان برای آنها سود اقتصادی کلانی به ارمغان می‌آورد.

به گفته او، وقتی همه این افراد برای اجرا نشدن قانونی دست به دست هم می‌دهند، دولت نیز برای پرهیز از تشنج‌زایی با عرضه‌کنندگان قلیان برخورد جدی نمی‌کند؛ این در حالی است که مصرف‌کنندگان دخانیات در کشورمان 15 درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند و بنابراین اگر سازمان‌های مردم‌نهاد و وزارت بهداشت و آن 85 درصد دیگر جمعیت که دخانیات مصرف نمی‌کنند یکصدا بر جمع‌آوری قلیان‌ها پافشاری کنند، مجریان قانون می‌توانند با عرضه قلیان جدی‌تر برخورد کنند.

این پزشک در پژوهش‌هایی که پیشتر با همکاری وزارت بهداشت و سازمان بهداشت جهانی انجام داده به نتایج جالبی رسیده است و همین نتایج را گواه درستی حرف‌هایش می‌کند و می‌گوید: «در این پژوهش‌ها، بیش از 90 درصد کسانی که دخانیات مصرف نمی‌کردند، اعلام کرده‌اند حاضر نیستند در محیطی که دخانیات مصرف می‌شود، قرار بگیرند، اما همان‌طور که می‌بینید آنها نمی‌خواهند قاطعانه با مصرف دخانیات در اماکن عمومی مانند قهوه‌خانه‌ها مخالفت کنند.»

ترس از برخورد مستقیم با خاطی‌ها فقط مربوط به مردم عادی نیست و حتی مسئولانی که خودشان از این وضع‌گله دارند نیز حاضر نیستند مستقیما از خطاکارهای اصلی در این جریان نام ببرند، اما می‌شود حدس زد مجرمان اصلی چه کسانی هستند؛ شاید همان‌هایی که هر هفته حدود 30‌نوع توتون با طعم‌های مختلف را با قیمتی حدود 2000‌تا 7000 تومان، در همه فروشگاه‌های کوچک و بزرگ شهر توزیع می‌کنند و مسلما می‌دانند که اصلی‌ترین کاربرد این تنباکو در قهوه‌خانه‌هاست و بنابر این به هیچ قیمتی حاضر نمی‌شوند قلیان قهوه‌خانه‌ها، سرد شود.

مریم یوشی زاده ‌/‌ گروه جامعه