بده در راه شیادی

اصل موضوع این است که کسی که توان مالی ندارد به هر دلیلی از جمله فقر و بی‌پولی، نداشتن توان جسمی برای کارکردن، نداشتن سرپرست یا بیماری بخواهد از دیگرانی که توانی مالی دارند، تقاضای پول و کمک کند. البته این تقاضا به اشکال مختلف صورت می‌گیرد.

متکدی که در کوچه و بازار دستش را برایتان دراز و طلب پول می‌کند، در واقع از سنتی‌ترین شکل تکدیگری استفاده کرده است چراکه شگردهای جدید این حرفه در حال حاضر کاملا نامحسوس و غیرمستقیم گدایی را ترویج می‌کند. این روزها شگردهای تکدیگری به اندازه تعداد متکدیان متنوع شده است.

با وجود همه اشکال تکدیگری، این کار و کاسبی مورد تائید نیست و از قدیم هم نسبت به آن نظرات منفی وجود داشته است.

در ادبیات ما نیز از تکدیگری به بدی و زشتی یاد می‌کنند تا جایی که فردوسی، شاعر بزرگ قرن چهارم می‌گوید:

بزرگی به مردی و فرهنگ بود

گدایی در این بوم و بر ننگ بود

با وجود این، از علل اصلی تکدیگری در ایران مهاجرت بی‌رویه،‏ نبود انطباق زندگی مهاجران با فرهنگ شهری، نداشتن مهارت و آشنایی با یک تخصص یا حرفه، نقص عضو و حتی تنبلی و گریز از کار کردن مطرح می‌شود.

هیچ کدام از این دلایل نمی‌تواند توجیه‌پذیر باشد و از این جهت در همه جوامع سعی می‌شود با این پدیده مبارزه شود. البته کنترل و ساماندهی متکدیان بر عهده سازمان‌ها و مراکز خاص است و اگر این مراکز بتوانند در انجام وظایف خود درست عمل کنند، مسلما متکدی باقی نمی‌ماند تا شهروندان نسبت به کمک کردن به او دچار تردید شوند. ناگفته نماند که پول دادن نمی‌تواند راه‌حل این مشکل محسوب شود.

تکدی از نظر قانونگذار در ایران جرم محسوب می‌شود و متکدی مجرم است و از جرایم عمومی محسوب می‌شود، اما سابقه تصویب قانون و برنامه در این خصوص روند طولانی را پشت‌سر گذاشته است.

سال 1328 شمسی برای اولین بار به شکل قانونی برای ساماندهی متکدیان برنامه‌ریزی شد، به این ترتیب که قرار شد درآمد حاصل از اخذ عوارض ویژه بنزین و شکر از سوی سازمانی به نام «اردوی کار» صرف جمع‌آوری، نگهداری و حرفه‌آموزی به متکدیان شود. بر همین اساس در سال 1337 با ایجاد یک شعبه از این سازمان در حسین‌آباد کرج، در زمینی به مساحت 50 ‏هکتار که دارای بهداری هم بود، جمع‌آوری متکدیان تحت کنترل قرار گرفت.

سال 1346 نیز با ‏تصویب هیات وزیران و ایجاد کانون کارآموزی، سازمان اردوی کار به کانون کارآموزی با هدف آموختن کار و حرفه به متکدیان تغییرنام داد. سال 1355 این کانون به وزارت بهداری واگذار شد.

در نهایت سال 1358 کانون کارآموزی با تمام اعتبارات تحت پوشش از وزارت بهداشت به وزارت کار و امور اجتماعی منتقل شد که به اعتقاد کارشناسان بتدریج از وظایف خود دور شد و تغییر شکل داد.

با این تفاسیر تا مدت‌ها برخورد با متکدیان به شکل جسته‌و گریخته انجام می‌شد تا این که در سال 1372، نیروی انتظامی با حکم قوه قضاییه موظف به جمع‌آوری متکدیان شد و سازمان بهزیستی، شهرداری و وزارت بهداشت ملزم به همکاری درخصوص متکدیان شدند.

سال 1378 نیز شورای عالی اداری مصوبه‌ای درخصوص طرح جمع‌آوری و ساماندهی متکدیان به وزارت کشور ابلاغ کرد. در این مصوبه با چهار محور اصلی شامل ایجاد زمینه فرهنگی، ذهنی در جهت مقابله با تکدیگری(فرهنگسازی)، جمع‌آوری متکدیان، نگهداری موقت آنان و قرنطینه متکدیان و تفکیک آنان، درنهایت ساماندهی متکدیان تنظیم شد.

با وجود این که در سال‌های اخیر بحث تکدیگری در کشور به ظاهر ساماندهی شده، اما هنوز هم نه‌تنها از تعداد متکدیان در خیابان‌ها، پشت چراغ قرمز، مکان‌های مذهبی و مراکز خرید کم نشده است بلکه کار و کاسبی این دسته از افراد، دارای زد و بند و ساختار غیرقابل نفوذی نیز شده است.

تا جایی که گفته می‌شود بیشتر متکدیان در شهرهای بزرگ زیر نظر فرد یا افرادی کار می‌کنند و حتی مکان‌هایی از شهر جزو حیطه کاری آنها تعریف شده و فرد دیگری که متعلق به این باند و گروه نباشد، اجازه تکدی در آن منطقه را ندارد. اما نکته امروزی شده بحث تکدیگری، تغییر شگردها و روش‌های آن است. کودکی که گوشه خیابان با لباس مدرسه مثلا مشغول نوشتن تکلیف مدرسه است، دختران و پسران خردسالی که با بسته‌های کبریت، چسب زخم یا گل به شهروندان التماس می‌کنند، پیرمرد نحیفی که ترازویی برای وزن کردن جلویش گذاشته، زنی که نوزاد چند ماهه‌ای را کنارش خوابانده و نمونه‌های دیگری از این دست، دل هرعابری را به درد می‌آورد.

با وجود این، تکدیگری از نگاه کارشناسان اجتماعی بستری برای ایجاد آسیب‌های اجتماعی متعدد را فراهم می‌کند. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد بین گدایی، اعتیاد، سرقت و ناهنجاری‌هایی از این قبیل رابطه معنی‌داری وجود دارد.

مستوره برادران نصیری / گروه جامعه