برنامه‌های معارفی چگونه جذاب می‌شود

حتی اگر مناسبات مذهبی اعم از اعیاد و عزاداری‌ها را بهانه‌ای برای فعالیت‌های رسانه‌ای این گروه بدانیم باز هم وظایف و رسالت‌های آن در برنامه‌سازی به واسطه کثرت این مناسبت‌ها در کشور ما آنقدر هست که این گروه فرصتی برای تعطیلی و بیکاری نداشته باشد.

ضمن این‌که مسائل معرفتی به واسطه تاثیرات مستقیم و حضور موثری که در زندگی فردی و اجتماعی مردم دارند همواره به عنوان یک دغدغه مطرحند و بدیهی است رسانه ملی در این زمینه پیشگام‌تر از رسانه‌های دیگر باشد.

از سوی دیگر مسائل معرفتی به دلیل نسبت مستقیمی که با تحولات اجتماعی و فرهنگی دارند همیشه با پرسش‌های تازه و دغدغه‌های نویی مواجه می‌شوند که باید پاسخ‌های قانع‌کننده‌ای به آنها داده شود لذا ضرورت تولید انواع برنامه‌های معارفی از نمایشی گرفته تا مستند و ترکیبی همواره یک نیاز رسانه‌ای محسوب می‌شود و همین ضرورت، توجه به عوامل موثر بر جذابیت برنامه‌های معارفی را ایجاب می‌کند.

اتفاقا هیچ حوزه‌ای به اندازه بخش معارف نیازمند خلاقیت و نوآوری و کارکردهای جذاب رسانه‌ای نیست.

به همین دلیل معاونت سیما بتازگی بر ضرورت تولید برنامه‌های دین‌محور با رویکرد جذاب تاکید کرده و خداباوری، مهدویت و فرهنگ انتظار، عدالت‌خواهی و حق‌طلبی، ایثارگری، آمادگی دفاعی و شهادت‌طلبی، قرآن و اهل بیت (ع) و خلیفه‌اللهی و کرامت انسان‌ها را از اولویت‌های آثار معارفی سیما برشمرده است.

واقعیت این است که برنامه‌سازی با توجه به مولفه‌ها و شاخصه‌هایی که برآن تاکید شده بسیار پیچیده و دشوار است و به توانایی و مهارت و دانش رسانه‌ای بالایی در تولید برنامه‌های معارفی نیاز دارد.

قطعا شیوه‌های سنتی آموزش معارف که صرفا به سخنرانی ختم می‌شود در جامعه امروز دیگر پاسخگوی همه نیازها نبوده و جذابیت خود را از دست داده است هرچند هنوز هم سخنوران و خطیبان توانا به ویژه آنان که زبان و ادبیات نسل جدید را می‌شناسند قدرت جذب مخاطبان فراوانی را دارد.

نمونه‌اش شیوه بیان حجت‌الاسلام شهاب مرادی در برنامه پارک ملت است که علاوه بر دلنشین بودن بر مسائلی از حوزه دین و معارف اسلامی تاکید می‌کند که نیاز جامعه امروز بوده و با ساختار و لوازم زندگی مدرن انطباق و سازگاری خوبی دارد.

نمونه بارزتر و مهم‌تر آن برنامه درس‌هایی از قرآن آقای قرائتی است که اکنون سه دهه از عمر آن می‌گذرد و یکی از ماندگارترین و پرمخاطب‌ترین برنامه‌های معارفی سیماست.

برنامه‌هایی که جذابیت خود را بیش از هر چیز از توانایی و قدرت بیان سخنور آن می‌گیرد مساله این است که دین و برنامه‌های دینی دو واقعیت مجزا از هم هست.

وقتی از برنامه‌های دینی در رسانه ملی صحبت می‌کنیم صرفا نمی‌توانیم به اهمیت و ضرورت خود سوژه اکتفا کنیم و به وجوه رسانه‌ای آن کاری نداشته باشیم.

برنامه‌های معارفی سیما نیز مثل هر برنامه دیگر تلویزیونی باید مجهز به جذابیت‌های رسانه‌ای باشد تا بتواند بیننده را راضی نگه دارد بنابراین فرم به اندازه خود مضمون و محتوا در تولید این برنامه‌ها اهمیت دارد.

فرم در اینجا صرفا دکوربندی و صحنه‌آرایی و نورپردازی نیست بلکه بیش از اینها به شیوه و ساختار اجرایی برنامه برمی‌گردد البته مضمون این جنس از برنامه‌ها نیز کمتر از فرم نیست.

انتخاب معارفی که با مسائل مبتلابه انسان معاصر آمیخته است قطعا از جذابیت رسانه‌ای بیشتری نسبت به مفاهیم کلی و کهن معارفی دارد.

نقد و بررسی قرائت‌های مختلف از دین و دینداری و چگونگی دیندار بودن در جامعه مدرن امروزی مساله اصلی نسل جوانی است که دغدغه دین دارد.

اتفاقا معارف دینی به دلیل گستردگی سوژه و نزدیکی به زندگی از این قابلیت ذهنی برخوردار است که به موضوع عمومی بدل شود که طیف‌های مختلفی و سطوح متنوعی از مخاطبان را دربر گیرد.

برنامه‌های معارفی به ویژه از نوع ترکیبی آن می‌تواند آنقدر جذاب باشد که حتی بیش از تولیدات نمایشی سیما مخاطب داشته باشد.

مثلا در همین ماه رمضان گذشته برنامه ترکیبی مثل «شب‌های روشن» که از شبکه 2 سیما پخش می‌شد طبق نظرسنجی‌ها از سریال‌های مناسبتی ماه رمضان نیز مخاطبان بیشتری داشت.

ساختار و اجرای متفاوت یک برنامه معارفی نشان داد که قابلیت‌ها و ظرفیت‌های کشف نشده زیادی در این حوزه وجود دارد که می‌تواند یک برنامه معارفی را به یک محصول جذاب رسانه‌ای بدل کند.

کارشناسان رسانه‌ای و معارفی در یک هم‌اندیشی و همکاری متقابل می‌توانند عناصر و عوامل موثر بر تولید یک برنامه جذاب معارفی را بازخوانی و شناسایی کرده و به یک هم‌افزایی در این حوزه دست بزنند.

یکی از عوامل بسیار مهم در جذابیت برنامه‌های معارفی حضور یک مجری آشنا با معارف و مسلط به فنون مجریگری است تا بتواند با بهره‌گیری از این دو توانایی به خلق یک برنامه جذاب دینی کمک کند.

علی درستکار نمونه موفقی از یک مجری برنامه‌های معارفی در برنامه «این شب‌ها» است که توانست مخاطبان زیادی را پای تماشای این برنامه بنشاند.

فرم و شکل و روش‌های جذاب، بدیع و به دور از کلیشه، برخوردار بودن از برنامه‌ریزی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت، اهتمام بایسته به مناسبت‌های طول سال و داشتن برنامه‌های جذاب و دیدنی، شناخت مسائل اساسی جامعه، شبهات و پاسخ به آنها، فرهنگ‌سازی با هدف نهادینه کردن باورهای دینی، داشتن برنامه جامع و بلندمدت برای قرآن، نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه، توجه به حوزه فعالیت و ماموریت شبکه‌های مختلف سیما و ارتباط وسیع و گسترده با حوزه‌های علمیه و دانشگاه از دیگر خط مشی‌ها و ملاحظات برنامه‌های معارفی سیما بود که معاونت سیما بر آنها تاکید کرد.

واقعیت این است که برنامه‌های معارفی با بهره‌گیری از هرگونه تمهید و تدبیر رسانه‌ای باید بتواند نشاط و شادابی یک برنامه رسانه‌ای را حفظ کنند و مسوولان برنامه‌های معارفی را مساوی با ویژه برنامه‌های عزاداری و سوگواری ندانند؛ چرا که معارف یعنی شناخت و آگاهی و هر شناختی با نشاطی همراه است.

سید رضا صائمی - جام‌جم