فرش ترکمن از خاطره می‌رود

با این حال در سال‌های اخیر، عوامل متعددی همچون نبود طرح مناسب و مواد اولیه مرغوب، نبود حمایت مالی، عدم ساماندهی بخش تولید و عرضه، بی‌توجهی به آموزش، آشنا نبودن به نیازهای بازار و بی‌برنامگی باعث شده است تا فرش اصیل ترکمن رو به فراموشی رفته و جایگاه واقعی‌ و اصیل خود را از دست بدهد، به طوری که باوجود صادرات، برند صادراتی آن در دست غیرگلستانی‌هاست و این هنر اصیل ترکمن با برندی غیر از نام و نشان خود وارد بازار می‌شود.

یک فعال فرش ترکمن در گلستان در این باره به جام‌جم می‌گوید: هر فرشی استاندارد و برندی صادراتی دارد؛ یعنی با نام و مارک خود در دنیا شناخته می‌شود. مثلا فرش تبریز با برند تبریز در دنیا شناخته می‌شود و مشتریان خاص خود را دارد ولی از آنجا که برند و استانداردی برای فرش ترکمن ایران تعریف نشده، لذا در دنیا شناخته شده نیست و به همین خاطر در دنیا مشتری و خریدار ندارد، مگر این‌که آن را با نام‌های دیگری مثل فرش اصفهان، تبریز وقم صادر کنیم که به ضرر بافندگان ترکمن است.

خانم قربان‌تاج پوری با بیان این‌که تنها درصد بسیار اندکی از صادرات فرش ما به صورت مستقیم و البته تجارت چمدانی، ‌انجام می‌شود، می‌افزاید: من در کارگاهم ماهانه 1200 متر فرش صادراتی تولید می‌کنم ولی ناچارم تولیداتم را به نام فرش اصفهان و تبریز صادر کنم. بقیه تولیدکنندگان استان هم چنین وضعیتی دارند و این برای ما که تولید کننده هستیم، بسیار سخت است.

وی نبود یک مرکز ارائه‌ کننده طرح و رنگرزی طبیعی را بخش دیگری از مشکلات این صنعت در استان ذکر کرده و می‌گوید: ما در استان حتی یک رنگرزی طبیعی و یک طراح فرش ترکمن نداریم و طرح‌های دلخواهمان را از کشورهایی چون پاکستان و ترکمنستان که فرش ترکمن آنها برند و شهرت دارد، می گیریم .

وی با بیان این‌که البته قرار است مشکل نبود مرکز ارائه طرح و رنگرزی طبیعی بزودی و با حمایت مسوولان استانی برطرف شود، تصریح می‌کند: طرح‌های فرش ترکمن از زمان قدیم به صورت ذهنی‌بافته می‌شد ولی با فوت طراحان و بافندگان این فرش طی سالیان، طرح فرش ترکمن نیز کم‌کم از بین رفته و در حال نابودی کامل است، لذا دایر کردن چنین مرکزی و جمع‌آوری این طرحها که بالغ بر 811 طرح است ضروری است. پوری با بیان این‌که هم اکنون این طرح‌ها در دست بافندگان افغانستانی، پاکستانی و ترکمنستانی است و معروف‌ترین طرح نیز فرش بشیر ترکمن است، تاکید می‌کند: برای جمع‌آوری این طرح‌ها علاوه بر تشکیل یک کارگروه، حمایت مالی مسوولان نیز ضروری است، زیرا این کار بسیار هزینه‌بر است.

یک قالیباف بندر ترکمنی که قالی بافی را از مادرش به یادگار دارد درباره مشکلات این هنر می‌گوید: بافندگان این هنر اصیل برای تهیه چله و خامه محدودیت دارند. نبود مرکز خرید طرح و رنگ طبیعی در استان و تهیه آنها از استان‌های دیگر موجب استفاده قالیبافان از مواد اولیه نامرغوب و بی‌کیفیت می‌شود که همین امر موجب شده فرش اصیل ترکمن جایگاه قبلی خود را از دست بدهد.

شهلا ایگدی، بافنده دیگری از گنبدکاووس با بیان این‌که قالیبافی در اشتغال و درآمد زنان و دختران روستایی منطقه نقش اساسی دارد، کمبود وام، نبود حمایت مالی، دستمزد کم و گرانی مواد اولیه را از مهم‌ترین مشکلات فراروی قالیبافان ذکر کرده و می‌گوید: برخی افراد سودجو با صدور فرش‌هایی بی‌کیفیت و تقلبی در سال‌های گذشته بر جایگاه این هنر اصیل و سنتی اثر منفی گذاشته‌اند.

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان گلستان درباره مشکل نبود یک برند و استاندارد مشخص برای فرش ترکمن استان به «جام‌جم» می‌گوید: مشکل فرش ما، مشکل نبود برند و استاندارد نیست بلکه مشکل نبود یک سرمایه‌گذار قوی و صادر کننده است که در حال حاضر به دلیل نبود چنین سرمایه‌گذاری، تولیدکنندگان ما مجبور هستند تولیداتشان را با سرمایه تجار دیگر شهرها صادر کنند. فخر موحد با بیان این‌که صدور برند و استاندارد برای برخی کالاها مانند لبنیات اجباری و برای برخی کالاها مانند فرش اختیاری است، می‌افزاید: تا به حال کسی از ما چنین درخواستی نداشته است و در صورتی که تولیدکنندگان ما درخواست صدور چنین استانداردی را از ما بکنند، ما هم براساس استانداردهای بین‌المللی استانداردی را برای آن تعریف می‌کنیم تا ثبت بین‌المللی معرفی شود و در این زمینه آماده ارائه تسهیلات هم هستیم.

رئیس اداره بازرگانی گنبد کاووس نیز با تایید مشکلات موجود در زمینه وجود مواد اولیه بی‌کیفیت و واسطه‌گران و دلالانی که باعث از رونق افتادن این صنعت در استان شده‌اند به «جام‌جم» می‌گوید: البته این مشکلات بیشتر مربوط به سال‌های گذشته است و در سه چهار سال اخیر که مسوولیت این صنعت به اداره بازرگانی محول شده و با تشکیل اتحادیه تولیدکنندگان فرش دستباف ترکمن که نقش حمایت از فعالان این عرصه و رفع مشکلات فراروی آنها را به عهده دارد، اوضاع این صنعت بهبود نسبی یافته است.خلیل رجبلی با بیان این‌که تولید و عرضه فرش مرغوب ترکمن به ‌حفظ جایگاه و ارزش آن در بازارهای جهانی و رونق بیشتر اقتصاد خانوارهای تولیدکننده فرش کمک خواهد کرد، می‌افزاید: هم اکنون قالیبافان شهرستان همکاری خوبی با تجار اصفهانی و مشهدی دارند به این طریق که سفارش طرح از آنها گرفته و ضمن عقد قرارداد و دریافت حق الزحمه برای آنها کار می‌کنند و هر دو طرف از این همکاری رضایت دارند.

رئیس اداره بازرگانی گنبد با بیان این‌که حدود 700 نفر از قالیبافان استان گلستان که اکثرا روستایی هستند، در حال حاضر به عضویت این اتحادیه درآمده‌اند، به اقدامات انجام شده توسط اتحادیه برای این صنف اشاره کرده و می‌گوید: برگزاری کلاس‌های آموزش بهبافی برای اعضای اتحادیه و قالیبافان در شهرستان‌های مختلف استان ، برگزاری آزمون مهارت فنی و ارائه کارت مهارت برای معرفی به تامین اجتماعی و بیمه شدن این افراد و تخصیص 120 میلیون تومان اعتبار برای اعطای وام به متقاضیان از جمله کارهایی است که این اتحادیه از زمان تاسیس تاکنون در جهت بهبود وضعیت فرش دستباف شهرستان و قالیبافان انجام داده است. وی بیمه شدگان این شهرستان را از آذرماه گذشته تاکنون حدود 500 نفر و متقاضیان دریافت وام را حدود 60 نفر اعلام کرد که پرونده آنها در حال تکمیل برای دریافت این اعتبار است.

رجبلی علت مواد اولیه نامرغوب به کار گرفته شده در فرش ترکمن را که باعث افت کیفیت و فروش این فرش شده،‌ گرانی مواد مرغوب عنوان کرده و می‌افزاید: زمانی که قالیباف بدون هیچ سفارشی و تنها برای خود کار می‌کند در صورتی که بضاعت مالی خوبی نداشته باشد از مواد نامرغوب و بی‌کیفیت که ارزان‌ترند استفاده می‌کند اما اگر برای بافت سفارش گرفته باشد نخی که به کار می‌گیرد بسته به خواست سفارش دهنده خواهد بود.

فاطمه مرادزاده / گروه ایران