بازسازی نمایشی‌در فیلم مستند

 فیلم مستند قرار نیست روایتگر داستانی برآمده از ماجرایی واقعی باشد، بلکه قرار است کنار شرح وقایع مستند و نمایش تصاویر واقعی و غیرساختگی، به فراخور نیاز، گریزی هم به ساختار نمایشی بزند و از ظرفیت‌های این شیوه بیانی مهم و اثرگذار نیز بهره ببرد. از این‌رو، صحنه‌های بازسازی نمایشی در آثار مستند برخلاف نمونه‌های داستانی، نیازمند زمینه‌چینی دراماتیک برای باورپذیر شدن شخصیت‌ها و موقعیت‌های نمایشی نیستند و با تکیه بر پیش‌آگاهی تماشاگر از موضوع و شخصیت موردنظر پیش می‌روند.

دلیل اصلی استفاده از ساختار نمایشی در فیلم مستند، دسترسی نداشتن به تصاویر مستند از همه رخدادهای موردنظر است و در واقع توسل به این شیوه از مستندسازی ماحصل نوعی اضطرار و ناچاری است نه این که پرداختن به وقایع مستند با ساختار داستانی به خودی خود حائز ارزش و اهمیت باشد. چرایی این قضیه هم روشن است. تماشاگر از دیدن فیلم مستند انتظار حداکثر وفاداری به واقعیت را دارد و نمی‌خواهد با تخیلات سازنده مواجه شود مگر این که فیلمساز را از انتخاب این سبک بیانی ناگزیر ببیند و به این علت از موضع اولیه خود پایین بیاید و بازسازی نمایشی در فیلم مستند را بپذیرد. متقابلا مستندساز هم در چنین مواقعی موظف است در فرآیند بازسازی به حداکثر استناد تکیه کند و تخیل نمایشی را به حداقل برساند، یعنی تلاشش صرفاً در جهت بازسازی صحنه‌هایی باشد که یا در عالم واقع رخ داده‌اند یا احتمال رخ دادن آنها قابل انتظار است.

برخلاف ساختار نمایشی فیلم داستانی، بازسازی نمایشی در فیلم مستند به گونه‌ای انجام می‌‌شود که تماشاگر متوجه ساختگی بودن ماجرا بشود و آن را واقعی نپندارد.

یعنی اینجا دیگر هدف باوراندن دروغ دراماتیک به تماشاگر نیست، بلکه باید بین او و ساختار نمایشی فاصله‌ای عامدانه ایجاد کرد تا او در لحظه لحظه تماشای اثر به این مساله خودآگاهی کامل داشته باشد که مشغول تماشای یک صحنه غیرواقعی است. در غیر این صورت برآیند کار مستندساز از داکیومنتری یا فیلم مستند به ماکیومنتری یا فیلم مستندنما تقلیل پیدا خواهد کرد و اثر او از ارزش استنادی بی‌بهره خواهد شد.

یکی از تدابیری که به منظور این فاصله‌گذاری اتخاذ شده و در برخی نمونه‌های خوب مستند بازسازی مورد استفاده قرار گرفته، تمایز رنگی ایجاد کردن میان تصاویر مستند و بازسازی شده است. یعنی مثلا تمام تصاویر بازسازی تا پایان فیلم، سیاه و سفید نمایش داده می‌شوند و تمام تصاویر واقعی، رنگی یا عکس این قضیه که رایج‌تر هم هست چون اساسا تصویر سیاه و سفید به خاطر کهنه‌نمایی بصری، هماهنگی بیشتری با سابقه ذهنی مخاطب از تصاویر واقعی و مستند دارد.