اقتصاد جنجال؛ دلار بیشتر، اخلاق کمتر

سال‌هاست که یوتیوب و حتی برخی بخش‌های آپارات، به میدان تولید محتوای بدون مرز تبدیل شده‌اند؛ جایی که رعایت خطوط اخلاقی، حرمت انسانی و شأن اجتماعی به حاشیه رفته و جنجال‌سازی و رفتارهای تحریک‌آمیز، معیار سنجش موفقیت شده است.

برنامه نصف‌ شب با حضور تماشاگر و اجرای تعاملی مجری آن، مسیر خود را از طنز سالم و سرگرمی به سمت محتوای مغایر ارزش‌های اجتماعی، شوخی‌های رکیک و رفتارهای خارج از عرف تغییر داده بود. هدف اصلی برنامه دیده شدن بیشتر بود و نه ارتقای کیفیت محتوا یا احترام به مخاطب. دستور قضایی برای توقف برنامه و بازداشت صبوری و شش نفر از عوامل تولید، نشان داد که دوران رهاشدگی رسانه‌ای و عبور بی‌ضابطه از مرزهای اخلاقی در فضای مجازی دیگر قابل ادامه نیست.
این اقدام، پیام روشنی برای تمامی تولیدکنندگان محتوا دارد: آزادی در تولید محتوا، مجوز عبور از اخلاق و ارزش‌های اجتماعی نیست و حق مخاطب قابل معامله نیست. خانواده‌ها، کارشناسان فرهنگی و کاربران فضای مجازی سال‌هاست نسبت به عادی‌سازی ادبیات ناهنجار هشدار داده‌اند؛ بازداشت عوامل نصف‌شب پاسخی مستقیم به این نگرانی‌ها بود.

یوتیوب؛ زمین بازی مجری‌های چندچهره

یکی از چالش‌های جدی، دوگانگی رفتاری برخی مجریان و چهره‌های شناخته‌ شده است. افرادی که در تلویزیون با ادبیات کنترل‌شده و تصویر اخلاق‌مدار ظاهر می‌شوند، در یوتیوب کاملا متفاوت عمل می‌کنند: بی‌پرواتر، تندتر و با محتوای خارج از عرف. این رفتار دوگانه نه فقط مخاطب را سردرگم می‌کند، بلکه سرمایه اجتماعی رسانه‌های رسمی را نیز کاهش می‌دهد؛ مخاطب دیگر نمی‌داند کدام چهره واقعی است: مجری رسمی یا نسخه آنلاین او.

نمونه واضح این دوگانگی، رفتار توهین‌آمیز با مهمانانی مانند مسعود فراستی در برنامه‌های یوتیوبی است؛ جایی که قواعد حداقلی گفت‌وگو رعایت نمی‌شود و هدف تنها تولید جنجال و افزایش بازدید است. این روند به‌تدریج بی‌ادبی، تحقیر و توهین را به ابزار سرگرمی تبدیل کرده و مرزهای اخلاقی را در فضای رسانه‌ای ایران کمرنگ می‌کند.

یکی از محرک‌های اصلی چنین رفتارهایی، درآمد دلاری و جذابیت اقتصادی پلتفرم‌هاست. الگوریتم‌های یوتیوب محتوای جنجالی و تند را بیشتر پخش می‌کنند و همین باعث می‌شود تولیدکنندگان به سمت تحریک بیشتر، جنجال بیشتر و محتوای خارج از عرف سوق پیدا کنند. نتیجه این است که در میدان یوتیوب، کیفیت فرهنگی قربانی سود مالی می‌شود؛ توهین جذاب‌تر از گفت‌وگو، تحقیر پرسودتر از احترام و جنجال ارزشمندتر از خلاقیت است.

آپارات نیز با وجود داخلی بودن، از این آسیب‌ها در امان نمانده است. دوبله‌های غیراستاندارد، شوخی‌های زیرپوستی و گیم‌پلی‌های پرتنش کودکان و نوجوانان، بخشی از این بحران است. نبود نظارت کافی بر محتواهای پرمخاطب باعث شده بخش بزرگی از کاربران جوان، از ادبیات و رفتارهای خارج از عرف متأثر شوند و این الگوها در زندگی واقعی بازتولید گردد.

برخورد با عوامل نصف‌ شب و علی صبوری، آغاز راهی است برای ساماندهی به محیط بی‌ضابطه یوتیوب و پلتفرم‌های داخلی. پیام آن روشن است: فضای تولید محتوا نمی‌تواند بدون مرز اخلاقی و قانونی ادامه یابد. تولیدکنندگان باید مسئولیت‌پذیر باشند، پلتفرم‌ها استانداردهای مشخص داشته باشند و مخاطب، به‌ویژه کودکان و نوجوانان در معرض آسیب قرار نگیرند.

این رویداد همچنین فرصتی است برای بازتعریف هویت رسانه‌ای مجریان؛ آنها می‌توانند هم سرگرمی تولید کرده و هم احترام به ارزش‌ها و مخاطب را حفظ کنند. اقتصاد محتوا نباید منجر به بی‌اخلاقی شود؛ سود مالی نباید قربانی تربیت فرهنگی شود و آزادی بیان نباید معادل رهاشدگی و بی‌ضابطگی باشد.