ازجمله این مشاهیر، دکتر بدیع‌الزمان فروزانفر (متولد ۱۲۷۶ در بشرویه) است؛ ادیب و زبان‌شناس بزرگ که در ادبیات فارسی و تاریخ زبان ایران پیشگام بود و آثارش هنوز مرجع دانشگاهی است. پروفسور مهدی بلالی (متولد ۱۳۲۱ در مود بیرجند) بنیانگذار علم سم‌شناسی در ایران، بخش مسمومیت بیمارستان امام رضا(ع)راتأسیس کرد و عضو فرهنگستان علوم پزشکی و سازمان بهداشت جهانی شد. دکتر غلامحسین شکوهی (متولد ۱۳۰۵ در خوسف) پدر علم تعلیم و تربیت ایران، وزیر آموزش و پرورش در نخستین دولت بعد از انقلاب بود و با فارغ‌التحصیلی ممتازازدانشسرای بیرجند، سیستم آموزشی مدرن را پایه‌گذاری کرد. محمدحسن گنجی (۱۲۹۱-۱۳۹۱) بنیانگذار جغرافیای نوین و هواشناسی ایران و مؤسس دانشگاه بیرجند، با تألیف ده‌ها کتاب و مقاله، رشته جغرافیا را در دانشگاه تهران دگرگون ساخت. همچنین کاظم معتمدنژاد، پدر علوم ارتباطات در ایران با کتاب‌های متعدد و نشان درجه یک دانش از دولت، رسانه و روزنامه‌نگاری را علمی کرد.
البته چهره‌های علمی خراسان جنوبی محدود به گذشته نیست. در سال‌های اخیر اساتید دانشگاهی این استان به موفقیت‌های بزرگ جهانی دست یافته و در فهرست ۲درصد دانشمندان پراستناد جهان جای گرفته‌اند. ازجمله این افراد می‌توان به دکتر سوسن صادقی‌بجد در حوزه شیمی، دکتر حسین بارانی در حوزه فرش و هنر، دکترمحمد مسینایی در حوزه مهندسی معدن، دکتر صادق اعتدالی درحوزه مهندسی عمران ودکترمحمد حاتمی درحوزه مهندسی مکانیک اشاره کرد که دستاوردهای‌شان، پژوهش‌های کاربردی را در سطح بین‌المللی ارتقا داده. در این گزارش، با دو نفر از این افراد صحبت کردیم تا درخصوص ظرفیت‌ها، دستاوردها و چالش‌های استان خراسان جنوبی سخن بگویند.
خراسان جنوبی، بستر استعدادها
صادق اعتدالی، عضو هیأت علمی و از چهره‌های علمی برجسته خراسان جنوبی، با اشاره به جایگاه دیرینه این استان در پرورش نخبگان علمی و فرهنگی گفت: خراسان جنوبی از گذشته مهد علم و اندیشه بوده و همواره در دل خود چهره‌هایی پرورش داده که در سطوح ملی و جهانی تأثیرگذار بوده‌اند. این سرزمین با پیشینه‌ای کهن، امروز بستر مناسبی برای پرورش استعدادهای نووایجاد پیوند میان علم وتوسعه است. ازمعادن غنی فلزی وغیرفلزی گرفته تا ظرفیت‌های کشاورزی، گردشگری و صنایع دانش‌بنیان همه نشان می‌دهند که خراسان جنوبی می‌تواند از طریق علم، مسیر توسعه پایدار خود را ترسیم کند. این چهره علمی برجسته خراسان جنوبی در ادامه با اشاره به سوابق پژوهشی خود اظهار کرد: از سال‌های ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۵ در فهرست ۲درصد دانشمندان پراستناد جهان قرار گرفتم. این دستاورد حاصل کار گروهی و تلاش جمعی تیمی از اساتید و پژوهشگران توانمند است که با برنامه‌ریزی هدفمند و ارتباطات بین‌المللی مبتنی بر یک نقشه راه تدوین شده در حوزه سازه‌های هوشمند و کنترل لرزه‌ای سازه‌ها توانستند مسیر تازه‌ای در پژوهش‌های مهندسی عمران بگشایند؛ برنامه‌ای که با تکیه بر نقشه راه علمی مشخص، به نتایج چشمگیری منجر شد.
چالش‌های بودجه و بروکراسی در پژوهش استانی
وی درباره چالش‌های پیش روی پژوهشگران در استان نیز گفت: یکی از مهم‌ترین مشکلات، کمبود بودجه و محدودیت زیرساخت‌های پژوهشی است. دشواری و عدم امکان ارتباط حضوری با مراکز علمی جهان و حضور مستمر در مجامع علمی بین‌المللی، موانعی جدی برای توسعه علمی به‌شمار می‌روند. همچنین دیوانسالاری اداری در تصویب طرح‌های تحقیقاتی از دیگر موانع اصلی در مسیر رشد علمی است. با این حال پژوهشگران استانی با استفاده از ابزارهای ارتباطی نوین و فضای مجازی توانسته‌اند بخشی از این محدودیت‌ها را جبران کنند و در عرصه‌های ملی و بین‌المللی حضور مؤثری داشته باشند.
اعتدالی با تأکید بر ضرورت تشکیل تیم‌های تخصصی برای حل چالش‌های استانی افزود: استان ما از نخبگان علمی فراوان و جوانی برخوردار است اما متأسفانه تاکنون سازوکار منسجمی برای بهره‌گیری از این ظرفیت‌ها در قالب تیم‌های علمی و مشورتی ایجاد نشده. توسعه واقعی زمانی رخ می‌دهد که تصمیم‌گیران استانی، دانشگاه‌ها را شریک راهبردی خود بدانند و به پژوهش‌های دانشگاهی به چشم
راه حل اجرایی بنگرند، نه صرفا فعالیتی آکادمیک. دانش، بنیان اقتدار و توسعه هر جامعه است. چنان‌که امیرالمومنین(ع) می‌فرمایند: «العِلمُ سُلطانٌ» یعنی علم، قدرت و اقتدار واقعی است. علم ثروت‌آفرین است و قدرت اقتصادی، سیاسی و حتی نظامی به‌همراه دارد. برای تمامی مسائل و چالش‌های کشور راه‌حل وجود دارد اما لازمه آن باور عمیق دولتمردان به این حقیقت است که مسیر حل این مسائل از دانشگاه عبور می‌کند؛ دانشگاهی مستقل که می‌تواند راه‌حل‌های علمی، اجرایی و پایدار ارائه دهد اما مسأله مهم آن است که گاه استمرار و حمایت لازم از نتایج علمی و دستاوردهای پژوهشگران در چرخه تصمیم‌گیری و اجرا نادیده گرفته می‌شود در حالی که اگر این پیوند تقویت شود، می‌تواند جهشی بزرگ در توسعه متوازن کشور رقم بزند.
پژوهش‌های نوین در رنگرزی و منسوجات پزشکی
حسین بارانی،عضو هیات علمی گروه فرش دانشگاه بیرجندویکی از۲درصددانشمندان برترجهان است.اودرباره موفقیت‌های علمی خود گفت: در رشته مهندسی شیمی نساجی وعلوم الیاف تحصیل کرده‌ام وعضو هیات علمی دانشگاه بیرجند هستم. دو مرتبه، یک‌بار درسال۲۰۲۱ و یک بار هم در سال‌جاری به‌خاطر فعالیت‌های پژوهشی و مقالاتی که در زمینه بحث رنگرزی طبیعی و بحث منسوجات پزشکی و کاربردهای آنها انجام دادم، جزو ۲درصد دانشمندان برتر جهان قرار گرفتم.
بارانی با بیان این‌که بومی بیرجند است و دوران مدرسه را در همین شهر گذرانده ادامه داد: دوره کارشناسی را در دانشگاه صنعتی اصفهان و مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری را در دانشگاه صنعتی امیرکبیر گذرانده‌ام. چون به زادگاهم علاقه‌مندم سال ۱۳۹۰ به بیرجند برگشتم و در دانشگاه آنجا مشغول به کار شدم. این موضوع باعث نشد خودم را به مرزهای جغرافیایی محدود کنم و از همان ابتدا روی فعالیت‌های بین‌المللی تمرکز کردم. در این راستا، بسیاری از تحقیقاتم به‌صورت مشترک و به‌ویژه با محققان آلمان انجام شده است، که این همکاری‌ها بخشی از تلاش‌های گسترده دانشگاه بیرجند برای گسترش روابط علمی جهانی به شمار می‌رود.عضو هیات علمی دانشگاه بیرجند با اشاره به ظرفیت شهرهای کوچکی مثل بیرجند افزود: همواره ترجیح من برای فرصت‌های مطالعاتی، انتخاب شهرهای کوچک بوده است؛ چراکه این مکان‌ها با فضایی آرام، بی‌حاشیه و به دور از شلوغی‌های شهری، بستر ایده‌آلی برای رشد و پیشرفت افراد تلاشگر فراهم می‌سازند و اجازه می‌دهند تا استعدادها بدون فشارهای بیرونی، به‌آسانی شکوفا شوند. در دانشگاه بیرجند، آرامش‌خاطر، تعامل همدلانه و جو حمایتی حاکم بر محیط آموزشی، به من کمک کرد تا تحقیقاتم را با تمرکز کامل و بدون وقفه‌های حاشیه‌ای پیش‌ببرم و اهداف علمی‌ام را به‌طور مؤثر پیگیری کنم؛ همان‌طور که شهرهای کوچک عموما با کاهش استرس‌های روزمره، فرصت‌های واقعی برای نوآوری و شکوفایی استعدادها به ارمغان می‌آورند و تعادل بهتری در زندگی ایجاد می‌کنند.
جبران کمبودها با پروژه‌های مشترک خارجی
وی وجود محدودیت‌ها را مانع کسب موفقیت‌های پژوهشی خود ندانست و افزود: با وجود امکانات و بضاعت دانشگاه بیرجند که از نظر تجهیزات و زیرساخت‌ها با دانشگاه‌های مرکزی و نزدیک به پایتخت قابل مقایسه نیست، این تفاوت هرگز برای من محدودیت محسوب نشده و مانعی برای پیشرفت ایجاد نکرده است. درعوض، تلاش کردم با تمرکز بر پروژه‌های مشترک بین‌المللی، مانند همکاری‌های پژوهشی با محققان خارجی، کمبودهای احتمالی را جبران کنم و تحقیقاتم را به سطح جهانی ارتقا دهم. این رویکرد چالش‌ها را حل و به تقویت جایگاه علمی دانشگاه هم کمک کرد.
بارانی یکی ازموانع اصلی پیشرفت فضای آموزشی را نحوه توزیع طرح‌های پژوهشی ملی معرفی و عنوان کرد: طرح‌های پژوهشی ملی ــ معمولا به دانشگاه‌های مرکزی و نزدیک پایتخت محدود می‌شوند. نمی‌دانم دلیلش چیست، اما استان‌های دورافتاده مانند خراسان‌جنوبی اغلب نادیده گرفته می‌شوند و اعتماد کمتری به ظرفیت‌های‌شان می‌شود، درحالی‌که این دانشگاه‌ها در حد خودشان استعدادهای علمی برجسته‌ای دارند. چه‌بسا محققان دانشگاه‌های شهرهای کوچک، نسبت به همکاران‌شان در کلانشهرها و دانشگاه‌های مرکزی، زمان بیشتری را صرف پژوهش خالص می‌کنند؛ چراکه در این مناطق مسافت‌ها کوتاه‌تر است، ترافیک و رفت‌وآمدهای طاقت‌فرسا وجود ندارد و ساعت‌های بیشتری برای تمرکز عمیق و خلاقیت علمی باقی می‌ماند. از این فرصت استفاده می‌کنم و از مسئولان ذی‌ربط تقاضا دارم در واگذاری طرح‌های ملی و فرصت‌های مطالعاتی، دانشگاه بیرجند و دانشگاه‌های هم‌ترازش را در نظر بگیرند و به آنها اعتماد کنند. این کار زمینه رشد و دیده‌شدن این مراکز را فراهم می‌کند.
استاد دانشگاه بیرجند و نخبه خراسان‌جنوبی افزود: دانشگاه و تحصیلات تکمیلی، به‌ویژه در محیط‌های کم‌برخوردار، سکویی حیاتی برای رشد و شکوفایی افراد به شمارمی‌رود و این حقیقتی انکارناپذیر است. بااین‌حال، بسیاری از دانشجویان تصور می‌کنند برای دستیابی به قله‌های علم، الزاما باید در دانشگاه‌های تراز اول پایتخت با تجهیزات پیشرفته تحصیل کنند، درحالی‌که این تصور نادرست است. درواقع، اساتید و دانشجویان دانشگاه‌هایی مانند بیرجند نیز می‌توانند دستاوردهای بزرگی خلق کنند، مشروط بر این‌که علاقه و پشتکار واقعی به پژوهش و تلاش وجود داشته باشد؛ در این صورت، هر نقطه از جغرافیا می‌تواند به سکویی برای جهش علمی تبدیل شود و استعدادها، فارغ از محدودیت‌های مکانی، بال‌های‌شان را بگشایند و به اوج برسند.
